Rumıniya

Rumıniya
rum. România
Bayraq Gerb
Rəsmi dilləri	Rumın dili[1]
Paytaxt	Buxarest
İdarəetmə forması	Yarı prezident respublikası
Rumıniya Prezidenti^[d]
• Əhali	19.053.815 nəf. (2022)[2]
• Ümumi	285.404.683.025 $[3], 301.261.582.924 $[3]
Valyuta	Rumıniya leyi
İnternet domeni	.ro
ISO kodu	RO
BOK kodu	ROU
Telefon kodu	+40
Saat qurşaqları	UTC+02:00
Nəqliyyatın yönü	sağ^[d][4]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rumıniya

Rumıniya (rum. România) — cənub-şərqi Mərkəzi Avropada olan dövlət. Konstitusiyasına əsasən Rumıniya demokratik dövlətdir. Ölkənin adı "romanus" ("romalı" deməkdir) sözündən gəlib. Ölkə başçısı prezident hesab olunur və qanunverici orqan isə ikipalatalı parlamentdir. Şimaldan və şərqdən Rumıniya Ukrayna ilə, şimali-şərqdən Moldova Respublikası ilə, Cənubdan Bolqarıstan ilə (sərhəd Dunay çayının üstündən keçir), qərbdən isə Serbiya və Macarıstan ilə həmsərhəddir. Qara dəniz Rumıniyanın şərqində yerləşir.

1 yanvar 2007-ci ildən Avropa Birliyinin üzvüdür. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Buxarestdir (1,9 milyon nəfər).

Tarixi

Rumıniya Avropadakı ən köhnə insan məskənlərinin tapıldığı ölkədir. 2002-ci ildə Rumıniyanın qərbindəki bir mağarada kəşf edilən (Sümüklü Mağara rum. Peştera cu Oyasa) bu qalıqların 42.000 il əvvələ aid olduğu təxmin edilməkdədir. Rumıniya torpaqlarında qurulan ilk dövlət Trakiyalıların qurduğu Daçiya Krallığıdır. Bu dövlət 101-107 illər arasında Roma İmperatoru Trayanın orduları tərəfindən işğal edilərək Roma İmperiyası bir əyaləti halına gəldilər. Roma imperiyasının çökməsindən sonra bu torpaqlar Qotlar, Hunlar, Avarlar, Slavyanların zəbtinə uğradı. 9-11-ci əsrlər arasında Birinci Bolqar Dövlətinin bir parçası halına gəldi. Bu dövrü Macar, Peçenek, Kuman və Tatar işğalları izlədi. Rumınlar ilk dəfə 14-cü əsrdə özlərinə aid dövlət qurmağı bacardılar. Bu dövlətlər 1310-cu ildə I Basarab tərəfindən qurulmuş Valaxiya Bəyliyi və 1352-ci ildə Dragoş tərəfindən qurulmuş Moldova dövlətidir.

Günümüzdəki Rumıniyanın bir parçası olan Erdel isə 10-16-cı əsrlər arasında Macarıstan Krallığının bir parçası idi. 15-ci və 16-cı əsrlərdə bu üç ölkə Osmanlı Dövlətinin himayəsi altına girdilər. Osmanlı dövründə Valaxiya və Moldova vassal dövlətlər idi. Osmanlılara vergi verər, döyüşlərdə əsgər köməyi edərdilər. Bəyliklərin voyvodaları Rumın əsillilər arasından Osmanlı padşahı tərəfindən təyin edilərdi. Ayrıca bu bəyliklər İstanbulun yemək ehtiyacını qarşılamaqda əhəmiyyətli bir rol oynayardılar. Ancaq Osmanlılar Rumıniyanı heç bir zaman bütünlüklə ilhaq etmədilər. Buxarest və Yassı kimi böyük Rumıniya şəhərlərində tez-tez Osmanlı vətəndaşlarına rast gəlinirdisə də sayları az idi. Bu şəhərlər heç bir zaman Sofiya, Belqrad, Saloniki və ya Skopye kimi Osmanlı xarakteri qazanmadı. XVIII əsrə qədər Valaxiya və Moldovanın voyvodaları rumınların arasından seçilərdi. XVIII əsrdə isə Fənərli Rumlar arasından seçildilər. Bu vəziyyət 1826-cı ildə Yunanıstanın müstəqilliyini qazanmasına qədər davam etdi.

İkinci dünya müharibəsi illərində Rumıniya Almaniyanın satileti idi və ölkədə Antonesku diktaturası hökm sürürdü. Ölkə 1944-cü ilin avqustunda faşistlərdən azad edildi. Birinci hökumətin başçısı kral Mixay oldu. Müharibə nəticəsində Rumıniyada 170 min nəfər öldü, itkin düşdü və yaralandı. 1945-ci il 4 yanvarda xalq kütlələrinin təzyiqi altında kral hökuməti yenidən təşkil etdi. Hökumətin başçısı general P.Redesku təyin edildi. 1946-cı il 11 iyulda Rumıniyada seçki qanunu qəbul olundu. Qadınlara və hərbi qulluqçulara seçki hüququ verildi. 1946-cı il 20 dekabrda parlament bankların milliləşdirilməsi haqqında qanun qəbul etdi, Pul islahatı keçirildi. 1947-ci ilin iyulunda Milli-saranist partiyasının fəaliyyəti qadağan edildi.

Coğrafiyası

Rumıniya əsasən Mülayim və subtropik iqlim qurşağında yerləşir. Qara dəniz sahilində yerləşməsi onun iqliminə rütubətliyi artırır.

İqtisadiyyatı

Əhalisi

Etnik tərkibi

2011-ci il siyahıya alması əsasında Rumıniyanın etnik xəritəsi

İnstitutul National de Statistica

Etnik qruplar	1930 s.a.[5]	1956 s.a.[6]	1966 s.a.[7]	1977 s.a.[8]	1992 s.a.[9]	2002 s.a.[10]
Toplam	14,280,729	17,489,450	19,103,163	21,559,910	22,810,035	21,698,181
Rumın	11,118,170	14,996,114	16,746,510	18,999,565	20,408,542	19,409,400
Macar	1,423,459	1,587,675	1,619,592	1,713,928	1,624,959	1,434,377
Qaraçı	242,656	104,216	64,197	227,398	401,087	535,250
Ukraynalı[11]	45,875	60,479	54,705	55,510	65,472	61,091
Alman	633,488	384,708	382,595	359,109	119,462	60,088
Rus	50,725	38,731	39,483	32,696	38,606	36,397
Türk	26,080	14,329	18,040	23,422	29,832	32,596
Azərbaycanlı	16,080	14,329	18,040	23,422	29,832	32,596
Serb,Xorvat,Sloven	50,310	46,517	44,236	43180	33,769	22,518
Slovak,Çex	50,772	35,152[12]	32,199[13]	28,969[14]	25,391[15]	?
Tatar	15,580	20,469	22,151	23,369	24,596	24,137
Bolqar	66,348	12,040	11,193	10,372	9,851	?
Yəhudi	451,892	146,264	42,888	24,667	8,955	?
Yunan	23,161	11,166	9,088	6,262	3,940	?
Ermənilər	12,175	6,441	3,436	2,342	1,957	?
Polyak	15,804	7,627	5,860	4,641	4,232	?
Qaqauz	?	?	?	?	?	45
Digərləri	49,182	13,357	4,681	4,028	8,618	82,282
Milliyyətini göstərməyənlər	5,052	4,165	2,309	452	766	?

Mənbə

• S.Mustafayeva. Avropa və Amerika ölkələrinin ən yeni tarixi. II hissə. 1945-2007-ci illər. Bakı, 2011.

İstinadlar

1. 13 // Constitution of Romania (рум.). // Monitorul Oficial 1991.
2. Primele date provizorii pentru Recensământul Populației și Locuințelor, runda 2021.
3. https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Dünya Bankı.
4. http://chartsbin.com/view/edr.
5. "Arxivlənmiş surət". 2020-11-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-24.
6. "Arxivlənmiş surət". 2020-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-24.
7. "Arxivlənmiş surət". 2020-11-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-24.
8. "Arxivlənmiş surət". 2020-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-24.
9. "Arxivlənmiş surət". 2020-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-24.
10. [1] Arxivləşdirilib 2009-03-02 at the Wayback Machine2002-ci ildə Rumıniyada aparılmış siyahıya almanın nəticələri
11. Ukrainians and Ruthenians
12. 11,821 çex+23,331 slovak
13. 9,978 çex+22,221 slovak
14. 7683 çex+21286 slovak
15. 5,797 çex+19594 slovak

Həmçinin bax

• Rumıniya Dövlət Televiziyası