Nəhəng planetlər qrupuna daxil olan Neptun Günəş sistemində diametrinə görə dördüncü, kütləsinə görə isə üçüncü yeri tutur. Neptunun kütləsi Yerin kütləsindən 17 dəfə daha çoxdur. Bu göstərici Neptunun əkizi hesab olunan Uranda 15 dəfəyə uyğun gəlir. Neptun Günəşdən 30,1 AV uzaqlıqda (4,50×109 km) yerləşir və Günəş ətrafında hərəkətini 164,8 ilə tamamlayır. Neptun adı Roma mifologiyasından qaynaqlanır. NeptunRoma mifologiyasında dəniz tanrısı hesab olunurdu. Planetin astronomik simvolu olan ♆ işarəsi də Neptunun əlində təsvir olunan üçdişli mizraqla bağlıdır.
Neptunu adi gözlə görmək mümkün deyildir və Günəş sistemində varlığı riyazi hesablamalarla qabaqcadan xəbər verilərək empirik müşahidələrlə tapılan ilk planetdir. Aleksi Buvanın rəhbərliyində aparılan tədqiqatlar nəticəsində, Uranın orbitində baş verən gözlənilməz dəyişikliklərə bilinməyən planetin səbəb ola biləcəyi düşüncəsi ortaya atıldı. Neptun daha sonradan 23 sentyabr 1846-cı ildə İohann Qotfrid Qal tərəfindən Urban Leveryenin qabaqcadan xəbər verdiyi mövqenin çox yaxınlığında müşahidə olundu. Neptunun ən böyük peyki olan Triton planetin kəşfindən qısa müddət sonra kəşf olunsa da, qalan 14 peyk XX əsrdə kəşf olunmuşdur. Neptun Yerdən çox uzaqda yerləşməsi səbəbindən kiçik görünür və bu da onun teleskoplarla müşahidəsini çətinləşdirir. 25 avqust 1989-cu ildə Voyacer 2kosmik gəmisi Neptunun yaxınlığından keçərək müşahidələr aparmışdır.[6] Bundan başqa Habbl teleskopu və Yerdəki böyük teleskopların uyğun optik sistemlərindən istifadə olunaraq Neptunun uzaqdan da ətraflı müşahidəsi mümkün olmuşdur.
Uranın dumanlı və nisbətən durğun olan atmosferinin əksinə olaraq, Neptunun atmosferi aktivdir və hava hadisələri müşahidə olunur. Voyacer 2kosmik gəmisinin 1989-cu ildəki uçuşu zamanı mövcud olan və YupiterinBöyük qırmızı ləkəsinə oxşayan Böyük tünd ləkə buna örnək ola bilər. Bu hava hadisələrinin baş vermə səbəbi sürəti saatda 2100 kilometrə çatan Günəş sisteminin digər planetlərinə nəzərən ən güclü küləklərdir.[10]Günəşə uzaq olması səbəbindən planetin üst qatlarının istiliyi −218 °C-yə bərabərdir və bu göstərici ilə Neptun Günəş sistemində Urandan sonra bilinən ən soyuq planetdir. Neptunun mərkəzində istiliyin təqribən 5100 °C olduğu düşünülür.[11][12] Neptun zəif halqa sisteminə sahibdir. Planetin halqalarının olması 1960-cı illərdə məlum olsa da, Voyacer 2kosmik gəmisi tərəfindən varlığı təsdiq olunmuşdur.[13]
Neptunun müşahidəsinə dair ilk qeydlər Qalileo Qalileyə məxsusdur. O, 28 dekabr 1612-ci il və 27 yanvar 1613-cü ildə Neptunu müşahidə etmiş, buna baxmayaraq hərəkətsiz olduğunu düşünməsi səbəbindən ulduz olduğunu zənn etmişdir. Bu səbəbdən də Qalileo Qalileyin müşahidəsi Neptunun kəşfi kimi qiymətləndirilmir.[14] Qalileyin ilk müşahidəsini apardığı vaxtlar Neptun və Yerin orbitdəki hərəkət istiqamətləri tərsinə dönməkdə idi. Bu qısa müddətdə planetlər Yerdən hərəkətsiz kimi müşahidə olunur. Bu da dövrün teleskopu ilə Qalileyin Neptunun hərəkətini müşahidə etməsini çətinləşdirmişdir.[15] Bununla yanaşı, 2009-cu ilin iyulunda Melburn Universitetindəfizik olan Devid Ceymison Qalileo Qalileyin Neptunun hərəkət etməsini müşahidə etməsinin mümkün olduğunu bildirmişdir.[16]
1821-ci ildə Aleksi Buva Neptunun qonşusu olan Uranın orbitinin astronomik cədvəlini dərc etdi.[17] Uranın orbitinin müşahidəsi əsasında formalaşdırılan bu cədvəldə xətaların olduğu aşkarlandı. Aleksi Buva hələ bilinməyən bir planetin Urana cazibə qüvvəsi ilə təsir göstərərək, xətalara səbəb ola biləcəyi düşüncəsini ortaya atdı.[18] 1843-cü ildə Con Adams Uranın orbiti ilə bağlı məlumatlara əsaslanaraq tədqiqatlara başladı. Daha sonra o, Kembric Rəsədxanasının rəhbəri olan Ceyms Şalinin vasitəçiliyi ilə Krallıq astronomu olan Corc Eridən 1844-cü ilin fevral ayında yeni göstəricilər istədi. Con Adams 1845–1846-cı illərə qədər tədqiqatlarına davam etdi və yeni planetlə bağlı bir sıra fərqli təxminlər ortaya atdı.[19][20]
1845–1846-cı illərdə Urban Leverye müstəqil şəkildə yeni planetin yeri ilə bağlı bir sıra hesablamalar ortaya atdı. Buna baxmayaraq, onun işləri Fransada geniş əks-sədaya səbəb olmadı. 1846-cı ilin iyun ayında Urban Leveryenin dərc etdiyi göstəriciləri görən Corc Eri, göstəricilərin Con Adamsın göstəriciləri ilə uyğunluq təşkil etdiyini gördü. Bu səbəbdən də Corc Eri Kembric Rəsədxanasının rəhbəri olan Ceyms Şalini ehtimal olunan yeni planeti axtarmağa razı saldı. Ceyms Şali 1846-cı ilin avqust ayından sentyabradək göyü müşahidə etsə də, nəticə əldə edə bilmədi.[18][21]
Urban LeveryeBerlin Rəsədxanasındaastronom olan İohann Qotfrid Qala məktub yazaraq, onu yeni planeti axtarmağa təşviq etdi. Berlin Rəsədxanasında tələbə olan Henrix d`Arrest İohann Qotrid Qala Urban Leveryenin təxmin etdiyi bölgənin hal-hazırkı vəziyyəti ilə o dövrə aid olan vəziyyətini, bir planetin sabit ulduza nəzərən yerdəyişməsini də nəzərə alaraq müqayisə etməsini təklif etdi. Neptun 23 sentyabr 1846-cı ildə, Urban Leveryenin məktubunu aldıqları günün gecəsi kəşf olundu. İohann Qotfird Qalın Neptunu müşahidə etdiyi yer Urban Leveryenin təklif etdiyi yerin 1° uzaqlığında idi ki, bu göstərici Con Adamsın təklif etdiyi yerdən 12° uzaqlıqda idi. Daha sonra Ceyms Şali4 və 12 avqust tarixlərində Neptunu iki dəfə müşahidə etdiyinin fərqinə vardı. Buna baxmayaraq o, yenilənmiş ulduz xəritəsinə sahib deyildi və Neptunu müşahidə edərkən onun axtardığı yeni planet ola biləcəyini düşünməmişdi.[18][21][22]
Neptunun kəşfindən sonra, fransızlar və ingilislər arasında kəşfə haqq iddiası uğrunda kəskin milliyyətçi rəqabət başladı. Sonda beynəlxalq razılaşma ilə kəşfdə Con Adams və Urban Leveryenin haqq iddialarının ortaq olması qərarlaşdırıldı. 1966-cı ildən bu yana Denis Raulinsdən başlayaraq Con Adamsın kəşfdə haqq iddiasına sahib olması məsələsinə şübhə ilə yanaşılmağa başlanıldı. Bundan sonra 1998-ci ildə Qrinviç Rəsədxanasında yerləşən Neptun kağızları yenidən tədqiq olundu.[23] Bu sənədlərin müşahidə olunmasından sonra Con Adamsın Urban Leverye ilə bərabər haqlara sahib olmadığı yanaşması ortaya atılmışdır. Onların yanaşmasına görə burada haqq iddiası planetin yerini müəyyənləşdirən və astronomları onu tapması üçün təşviq edən Urban Leveryeyə məxsusdur.[24]
Adlandırma
Kəşfindən keçən qısa müddət ərzində Neptun Leveryenin planeti ya da Uranın orbitinin xaricində yerləşən planet olaraq tanınırdı. Adla bağlı ilk təklif İohann Qotfrid Qal tərəfindən edilmişdir. O, Yanus adını təklif edirdi. İngiltərədə isə Ceyms Şali tərəfindən Okean adı təklif edilmişdir.[25]
Kəşfini adlandırma haqqının özünə aid olduğunu bildirən Urban Leverye yeni kəşf olunmuş planeti Neptun olaraq adlandırdı.[26] Daha sonra isə, oktyabrda planetə öz adının verilməsini təklif etdi. Buna baxmayaraq onun bu təklifi Fransadan kənarda qəbul olunmadı.[27] Fransız mənbələrində Uranın adı planeti kəşf edən Vilyam Herşelin şərəfinə Herşel olaraq dəyişdirildi. Neptun planetin adı isə Leverye olaraq qeyd olundu.[28]
Yunan-Roma mədəniyyəti ilə birbaşa əlaqəsi olmayan ölkələrdə də Neptun adının müxtəlif formalarından istifadə olunur. Çincə, Yaponca və KoreyacadaNeptunmifologiyada dəniz tanrısı olduğu üçün planet Dəniz kralı ulduzu (çin.海王星) olaraq adlandırılmışdır.[31]Monqollar Neptunu Dalay Van (monq.Далайн ван) olaraq adlandırmışdır. Bu ad monqolların inancında olan dəniz tanrısının adı ilə bağlıdır. Yunanlar Neptunu Poseydon (yun.Ποσειδώνας, Poseidonas) olaraq adlandırmışdır.[32]İvrit dilində planet üçün əvvəlcə Rahab (ivr. רהב) adı istifadə olunurdu. Rahab haqqında Zəbur kitabında danışılan dəniz varlığıdır. Buna baxmayaraq 2009-cu ildən, İvrit Dili Akademiyasının qəbul etdiyi qərara görə planet latın dilindəki adına uyğun olaraq Neptun (ivr. נפטון) şəklində adlandırılmışdır.[33][34]Maorilər Neptunu mifologiyalarındakı dəniz tanrısı olan olan Tanqaroanın adı ilə adlandırmışlar.[35]
Statusu
Kəşf edildiyi 1846-cı ildən 1930-cu ildə Plutonun kəşf edilməsinə qədər bilinən ən uzaq planet olmuşdur. Pluton kəşf edildiyi dövrdə planet olaraq qəbul olunmuşdur. Plutonun orbitinin Günəşə Neptundan daha yaxın olduğu 1979–1999-cu illər arasında qalan 20 illik dövr istisna olmaqla, Neptun sonuncu planetdən əvvəlki planet olaraq hesab olunurdu.[36] 1992-ci ildə Koyper qurşağının kəşfindən sonra, Plutonun qurşağın bir üzvü olması məsələsi astronomlar arasında mübahisəyə səbəb oldu.[37][38] 2006-cı ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqıplanet anlayışının tərifini dəqiqləşdirdi və Plutoncırtdan planet olaraq yenidən təsnif olundu. Bu dövrdən sonra Neptun bilinən ən uzaqda yerləşən planet olaraq qəbul olunmuşdur.[39]Günəş sisteminin Neptundan kənarda yerləşən kosmik cismləri Neptunxarici cismlər olaraq adlandırılır.
Fiziki xüsusiyyətləri
10243×1026[40] kiloqramlıq kütlə ilə Yerdən 17 dəfə ağır[41] olan Neptunun kütləsi Yupiterin kütləsinin 1/19-i qədərdir.[42] Neptunda 1 bar təzyiqda 11,15 m/s2 qravitasiya qüvvəsi vardır ki, bu göstərici Yerin səth qravitasiyasından 1,14 dəfə çoxdur. Bu göstərici ilə Neptun yalnız Yupiterdən geri qalır. Neptunun ekvator radiusu 24764 kilometrdir.[43] Bu göstərici Yerin ekvator radiusundan təqribən 4 dəfə çoxdur. Neptun da Uran kimi buz nəhəngidir və digər nəhəng planetlər olan Yupiter və Saturna nisbətən daha kiçikdir.[44] Fiziki xüsusiyyətlərinə görə Neptunla oxşarlıq təşkil edən ekzoplanetləri şərti olaraq Neptunlar sinfinə daxil edirlər.[45]
Daxili quruluşu
Neptunun daxili quruşu: 1) Üst atmosfer, üst buludlar. 2) Hidrogen, Helium və Metandan ibarət olan atmosfer. 3) Su, Ammonyak və Metan buzundan ibarət olan mantiya. 4) Bərk maddələrdən ibarət olan nüvə (Silikatlar və Nikel-Dəmir).
Neptunun daxili quruluşu Uranın daxili quruluşuna oxşardır. Neptunun atmosferi planetin ümumi kütləsinin 5–10%-ni, kənardan mərkəzə qədər olan məsafənin isə 10–20%-ni təşkil edir. Neptunda atmosfer təzyiqi 10 GPa-ya bərabərdir ki, bu göstərici Yerdəki atmosfer təzyiqindən 100000 dəfə çoxdur. Metan, Ammonyak və Su miqdarı atmosferin aşağı hissələrində daha yüksəkdir.[11]
Neptunun mantiyası Yerin kütləsindən 10–15 dəfə çox kütləyə sahibdir və Su, Ammonyak və Metan baxımından zəngindir.[46]Planetləri öyrənən elmdə bu quruluşa sahib olan mantiya buzlu olsa da, isti və axışqan olaraq adlandırılır. Yüksək səviyyədə elektrik keçiriciliyi olan bu sahə bəzən Su-Ammonyak okeanı olaraq adlandırılır.[47] Mantiyanın ionlaşmış su qatının olduğu ehtimal olunur. Daha dərinlərdə superionlaşmış su olduğu ehtimal olunur ki, burada Oksigen kristallaşmış haldadır. Buna baxmayaraq Hidrogen ionları qəfəsin içində sərbəst şəkildə hərəkət edə bilir.[48] 7000 km dərinlikdə yüksək təzyiq səbəbindən Metanınalmaz kristalları olaraq dolu kimi yağdığı düşünülür.[49] Lourens Livermor Milli Labaratoriyasında aparılan yüksək təzyiq təcrübələrindən əldə olunan nəticələr əsasında maye okeanında üzən almazların ola biləcəyi ehtimalı ortaya atılmışdır.[50][51][52]
Neptunun nüvəsi Dəmir, Nikel və Silikatlardan təşkil olunmuşdur və Yerin kütləsindən 1,2 dəfə çox kütləyə sahibdir.[53] Nüvənin mərkəzində təzyiq Yerin mərkəzində olanın iki qatı qədər, yəni 7 Mbar (700 GPa), temperatur isə təqribən 5100 °C-dir.[11][12]
Atmosferi
Neptunun bulud zolaqları
Neptunun atmosferinin 80%-ni Hidrogen, 19%-ni isə Helium təşkil edir.[11] Atmosferdə az miqdarda Metana da rast gəlinir. Metanın görünən udulma zolaqlarının qırmızı və infraqırmızı spektrində 600 nm-dən çox dalğa uzunluğu vardır. Neptunun atmosferində Metanın olması ona görünən göy rəngini vermişdir. Uran da eyni səbəbdən firuzəyi rəngdə görünür.[54] Uran və Neptunun atmosferindəki Metan miqdarı çox yaxın olduğu üçün, rənglərin fərqlənməsinin səbəbinin hələ məlum olmayan atmosfer qarışıqlarının olması düşünülür.[9]
Neptunun yaxından çəkilmiş infraqırmızı şəkli. Şəkildə atmosferdəki Metan zolaqları və planetin dörd peyki görünür: Protey, Larissa, Qalateya, Despina.
Neptunun atmosferi iki əsas qatdan ibarətdir. Altda yerləşən troposferdə istilik yüksəldikcə azalır. Üstdəki stratosferdə isə istilik yüksəldikcə artır. Bu iki qatın arasında sərhəd olan tropopauzda təzyiq 0,1 bar (10 kPa) səviyyəsindədir.[8] Stratosferdən sonra isə təzyiqin 10−5−10−4 mikrobar arasında olduğu termosfer qatı gəlir.[8] Termosfer tədricən ekzosfer qatına keçir.
Aparılan tədqiqatlar nəticəsində troposferdə yüksəklikdən asılı olaraq dəyişən tərkibli buludların olduğu aşkarlanmışdır. Yüksək hissələrdə yerləşən buludlar Metanın sıxlaşmasının mümkün olduğu 1 bardan daha az təzyiqlərdə meydana gəlir. 1–5 bar arası təzyiqdə Ammonyak və Hidrogen sulfid buludlarının meydana gəldiyi düşünülür. 5 bardan daha çox təzyiq olan yerlərdə isə buludların Su, Hidrogen sulfid, Ammonium sulfid və Ammonyakdan meydana gəldiyi ehtimal olunur. Daha dərinliklərdə, istiliyin 0 °C, təzyiqin 50 bar olduğu yerlərdə su buzu buludlarının formalaşdığı düşünülür. Daha da alt hissələrdə isə Ammonyak və Hidrogen sulfid buludlarının olduğu düşünülür.[55]
Neptunun yüksəkdə yerləşən buludlarının daha aşağıda yerləşən mat buludlar üzərinə saldığı kölgələr müşahidə olunmuşdur. Yüksəkdə yerləşən buludlar sabit enliklərdə planetin ətrafı boyu zolaqlar əmələ gətirmiş şəkildə görünür. Bu buludlar 50–150 km enə sahibdir.[56] Bu yüksəkliklərdə, troposfer qatında hava hadisələri baş verir. Daha yüksək qatlar olan stratosfer və termosferdə hava hadisələri baş vermir. Uranın nisbətən kiçik ölçülü mantiyasından fərqli olaraq, Neptun daha böyük həcmli mantiyaya sahibdir.[57]
Bilinməyən səbəbdən Neptunun termosferi təqribən 1000 °C-yə bərabər olan anomal istiliyə sahibdir.[59][60] Neptun Günəşdənultrabənövşəyi şüaların bu istiliyə səbəb olmağa bəs etməyəcəyi qədər uzaqda yerləşir. Atmosferlə Neptunun maqnit sahəsindəkiionların reaksiyaya girməsi də ehtimal olunan səbəblərdən biridir. Digər namizədlərdən biri kimi də qravitasiya dalğalarının atmosferdə yayılması göstərilir. Bundan başqa, termosferdə az miqdarda Karbon dioksid və Su da vardır ki, bunların qaynağının meteor və tozlar olduğu düşünülür.[55][58]
Maqnitosferi
Neptunun maqnitosferi Uranın maqnitosferinə oxşayır. Neptunun maqnetik oxu öz oxu ilə 47° bucaq əmələ gətirir. Maqnitosfer 0,55 Neptun radiusunda, yəni planetin fiziki mərkəzindən 13500 km uzaqlıqda tarazlanır. Voyacer 2 kosmik gəmisi Neptuna çatmazdan əvvəl, Uranın maqnitosferinin əyriliyinə planetin həddən artıq meyilli olan oxunun səbəb olduğu düşünülürdü. Buna baxmayaraq, hər iki planetin maqnit sahələri müqayisə olunduqdan sonra alimlər əyriliyin səbəbi kimi bu planetlərin içlərində baş verən axıntıları göstərirlər. Bu maqnit sahəsinin maye axınlarının (ehtimal ki, Ammonyak, Su və Metan)[55] səbəb olduğu dinamo təsiri nəticəsində meydana gəldiyi düşünülür.[61]
Neptunun maqnit sahəsinin dipol komponenti ekvatorda təqribən 14 mikroteslaya (0,14 G) bərabərdir.[62] Neptunun dipol maqnit momenti təqribən 2,2 x 1017 T·m3-ə bərabərdir. Neptunun radiusunun təqribən 34,9 qatına qədər olan uzaqlıqda, maqnit sahəsi Günəş küləyini yavaşladaraq şok dalğası meydana gətirir. Günəş küləyi ilə maqnitosfer arasındakı təzyiqin tarazlaşdığı maqnitopauz isə Neptunun radiusundan təqribən 23–26,5 dəfə irəlidədir. Maqnitosfer Günəş küləyinin təsirindən planetin radiusunun 72 qatına sahib olan uzantıya sahibdir.[63]
Neptunnun havası sürəti 600 metr/saniyəyə çatan səsdən sürətli dinamik küləklərlə xarakterizə olunur.[10] Buludların olduğu yüksəkliklərdə küləklərin orta sürəti ekvatorial bölgələrdə 400 metr/saniyə, qütb bölgələri ətrafında isə 250 metr/saniyəyə çatır.[55] Neptun üzərindəki küləklərin böyük hissəsi planetin öz oxu ətrafındakı hərəkətinin əksinə əsir.[64] Daha yüksəkliklərdə yerləşən buludlar qərbdən şərqə, daha aşağılarda yerləşən buludlarsa bunun əksi istiqamətdə əsir. 70°Cənub enliyində Neptundakı küləklərin sürəti 300 metr/saniyəyə çatır ki, bu da reaktiv qırıcı təyyarənin sürəti qədərdir.[8]
Neptun meteoroloji aktivlik baxımından Urandan fərqlənir. Voyacer 2kosmik gəmisi 1989-cu ildə, Neptun yaxınlığından keçişi zamanı burada aktiv atmosfer hadisələri müşahidə etmişdir.[65] Buna baxmayaraq, daha əvvəl, 1986-cı ildə Uran yaxınlığından keçərkən Neptunla müqayisə olunacaq dərəcədə aktivlik müşahidə olunmamışdır.
Neptunun ekvatorial bölgələrində Metan, Etan və Asetilenin sıxlığı qütblərə yaxın bölgələrdə olduğundan 10–100 dəfə çoxdur. Bu da ekvatorda yüksəlmə, qütblərdə isə çökmənin olduğuna sübut kimi qəbul olunur.[8]
2007-ci ildə −200 °C istiliyi ilə Neptunun cənub yarımkürəsində troposferin üst qatlarının Neptunun digər bölgələrindən 10 °C daha isti olduğu kəşf edildi. Bu istilik fərqi atmosferin digər hissələrində qatı halda olan Metanın qaz halına keçməsi üçün yetərlidir.[66] Nisbətən daha isti olan bu bölgənin belə olmasının səbəbi isə həmin ildə Günəş şüalarının cənub yarımkürəsinə daha çox düşməsi nəticəsində bu yarımkürənin "yay" fəslinə daxil olmasıdır. Gələcəkdə fəsillərin dəyişməsi nəticəsində şimal yarımkürəsinə daha çox Günəş işığı düşəcəkdir və cənub yarımkürəsində baş verən proses bu zaman da şimal yarımkürəsində müşahidə olunacaqdır.[67]
Fəsillərin dəyişməsi səbəbindən 1980-ci illərdən bu yana buludların planetin cənub yarımkürəsində sıxlaşdığı və albedonun bu bölgədə artdığı müşahidə olunmuşdur. Bunun 2020-ci illərə qədər belə davam edəcəyi düşünülür. Günəş ətrafında çox böyük məsafə qət etdiyi üçün, Neptunda bir fəsil 40 il çəkir.[68]
1989-cu ildə Voyacer 2kosmik gəmisi Neptunun yaxınlığından keçərkən 13000 km x 6000 km ölçüsündə olan və Böyük tünd ləkə adlandırılan antisiklonu kəşf etmişdir.[65] Bu qasırğa YupiterdəkiBöyük qırmızı ləkəyə oxşayır. Təqribən beş il sonra, 2 noyabr 1994-cü ildə Habbl teleskopu ilə Neptun müşahidə olunarkən Böyük tünd ləkə görülməmişdir. Bunun əvəzinə Böyük tünd ləkəyə oxşayan yeni qasırğa Neptunun şimal yarımkürəsində kəşf olunmuşdur.[69]
Skuter adlandırlan başqa qasırğa isə Böyün tünd ləkənin cənubunda olan ağ bulud qrupudur. Bu ad 1989-cu ildə Voyacer 2kosmik gəmisi tərəfindən kəşf olunarkən, Böyük tünd ləkəyə nəzərən daha sürətlə hərəkət etməsinin müşahidə olunması nəticəsində verilmişdir. Daha sonra əldə olunan şəkillər nəticəsində məlum olmuşdur ki, Skuterdə daha sürətlə hərəkət edən buludlar vardır.[64] 1989-cu ildə Neptunda kəşf olunan ikinci ən aktiv qasırğa isə Neptunun cənubunda yerləşən Kiçik tünd ləkəsiklonudur.[70]
Bir neçə saat vaxt fərqləri ilə Habbl teleskopunun geniş sahə kamerası ilə çəkilmiş Neptunun 4 şəkli.
Neptundakı tünd ləkələrin görülməsi ilə bağlı qəbul olunmuş başlıca düşüncə kimi troposferin alt qatlarında yerləşən daha tünd rəngli hissələrin, daha parlaq olan üst qatlarda qasırğalar səbəbindən formalaşan deşiklərdən görülməsi göstərilir.[71] Bu kimi qasırğalar adətən bir neçə ay mövcud olur və burulğan xüsusiyyətləri ilə xarakterizə olunur.[56]
Daxili isinmə
Neptun Uranla müqayisə olunduqda, ondan daha aktiv hava şəraiti və daxili isinməsi ilə fərqlənir. Neptun Günəşə Urandan 50% uzaqda yerləşməsinə və Urana nəzərən 40% daha az Günəş işığı qəbul etməsinə baxmayaraq,[8] demək olar ki, Uranla eyni səth istiliyinə sahibdir.[72] Neptun troposferinin üst bölgələri −221,3 °C istiliyə sahibdir. Atmosfer təzyiqinin 1 bar olduğu dərinlikdə istilik −201,15 °C-yə bərabərdir.[73] Daha da dərinlərə endikcə qaz qatları içində istilik getdikcə yüksəlir. Uranda olduğu kimi Neptunda da bu daxili istiliyin qaynağı bilinmir. Buna baxmayaraq, Neptunda uyğunsuzluqlar daha çoxdur. Belə ki, Uranın yaydığı enerji Günəşdən aldığı enerjidən 1,1 dəfə çoxdur,[74] ancaq Neptunda bu göstərici 2,61-ə bərabərdir.[75] Bilinən Günəşdən ən uzaq planet olan Neptunun daxili enerjisi Günəş sistemindəki ən güclü küləkləri formalaşdıra biləcək qədər güclüdür. Nüvədəki radioaktivlikdən qaynaqlanan istilik, yüksək təzyiq altındakı MetanınHidrogen, Karbon (almaz) və uzun zəncirli karbohidrogenlərə çevrilməsi nəticəsində ortaya çıxa biləcək enerji və alt troposferdəki konveksiya nəticəsində stratosferdə formalaşan hava dalğaları bu daxili istiliyə səbəblər arasında göstərilir.[76]
Orbiti və hərəkəti
Neptunun Günəş ətrafında hərəkət orbiti (qırmızı xətlə).
Neptunla Günəş arasındakı uzaqlıq orta hesabla 4,5 milyard kilometrə (30,1 AV) bərabərdir. Neptun Günəş ətrafındakı hərəkətini 164,79 ± 0,1 ildə tamamlayır. Neptun Günəşə ən yaxın olduğu nöqtədə ondan 29,81 AV, ən uzaq olduğu nöqtədə isə 30,33 AV uzaqlıqda yerləşir.[77]
12 iyul 2011-ci ildə Neptun kəşf olunduğu 1846-cı ildən hesablandıqda, müşahidə olunan ilk dövrəsini tamamlamışdır.[78][79] Buna baxmayaraq, Neptun Yer səmasından kəşf olunduğu yerdə görülməyəcəkdir, çünki Yer öz orbitində o günə görə fərqli bir yerdə olacaqdır.[80][81]
Neptunun orbit müstəvisi Yerin orbit müstəvisi ilə 1,77°-lik bucaq əmələ gətirir. Neptunun Günəş ətrafındakı orbitinin kənarmərkəzliyi 0,011 göstəricisinə bərabərdir. Bu səbəbdən də, Neptun bilinən Günəşə ən uzaq planet olmasına baxmayaraq, ən uzaq və ən yaxın nöqtələri arasındakı məsafə fərqi 101 milyon kilometrə bərabərdir.[82]
Neptunun öz oxu 28,32° meyilliyə sahibdir.[83] Bu meyillik göstəricisi ilə Neptun Yer (23°) və Marsla (25°) oxşardır. Bu səbəbdən də Yer və Marsda olduğu kimi Neptunda da fəsil fərqləri müşahidə olunur. Neptunun orbiti çox böyük olduğu üçün, burada fəsillər 40 Yer ili qədər davam edir.[76] Neptun öz oxu ətrafında 16,11 saata dönür.
Neptun qatı səthə sahib olmadığı üçün, onun atmosferi enliklərdən asılı olaraq fərqli sürətlə dönür. Ekvatorial bölgələrdə tam dönüş 18 saat davam edir. Neptunun maqnit sahəsinin dönüşü buna nəzərən daha yavaşdır və 16,1 saat çəkir.[84] Qütblərə yaxın bölgələrdə bu dönüş müddəti 12 saata qədər azalır. Günəş sistemində yerləşən qatı səthə sahib olmayan nəhəng planetlər içində, Neptun enlikləri arasında ən çox dönmə müddəti fərqi olan planetdir.[85] Bu səbəbdən də Neptunda çox güclü qasırğalar baş verir.[56]
Neptunun orbiti Koyper qurşağı üzərində ciddi təsirə sahibdir. Koyper qurşağı MarslaYupiter arasındakı orbitdə yerləşən Asteroid qurşağına oxşayan kiçik və buzlu göy cismlərindən təşkil olunmuş bir qurşaqdır. Koyper qurşağı Günəşə 30 AV uzaqlıqda yerləşən Neptunun orbitindən başlayıb, Günəşdən 55 AV uzaqlığa qədər davam edir.[86] Yupiterin cazibə qüvvəsiAsteroid qurşağına təsir etdiyi kimi, Neptunun cazibə qüvvəsi də Koyper qurşağına təsir göstərir. Günəş sistemi var olduğu dövrlərdən bu yana Koyper qurşağının müəyyən bölgələri Neptunun cazibəsi nəticəsində müvazinətini itirmişdir və boşluqlar meydana gəlmişdir. Günəşdən 40 və 42 AV uzaqlıqda yerləşən boşluqlara bunu örnək göstərmək olar.[87]
Buna baxmayaraq, Günəş sisteminin var olduğu ilkin dövrlərdən bu yana bu boşluqlarda orbiti olan göy cismləri də vardır. Bu göy cismləri Neptunla 1:2 və 3:4 nisbətində rezonansdadırlar. 1:2 nisbəti ilə Neptunla rezonansda olan göy cismləri Neptun Günəş ətrafındakı bir dövrünü tamamladığı zaman, öz orbitinin yarısı qədər məsafə qət etmiş olur. Koyper qurşağında Neptunla 3:2 nisbətində rezonansda olan 200-dən çox göy cismi məlumdur.[88] Neptunla 2:3 nisbətində rezonansda olan göy cismləri plutinolar olaraq tanınır ki, bunların ən məşhur nümayəndəsi cırtdan planet olan Plutondur.[89] Neptunla 3:4, 3:5, 4:7 və 2:5 nisbətində rezonansda olan göy cismləri Koyper qurşağında daha azdır.[90]
Neptunun L4 və L5 Laqranj nöqtələrində troyan olaraq adlandırılan göy cismləri vardır.[91] Neptunun troyanları onunla 1:1 nisbətində rezonansdadırlar. Neptunun bəzi troyanlarının onunla bir dövrlərdə formalaşması mümkündür. Neptunun L5 Laqranj nöqtəsində tapılmış 2008 LC18 göy cismi kəşf olunmuş ilk Neptun troyanıdır.[92] Neptunun (309239) 2007 RW10 olaraq adlandırılan müvəqqəti peyki də vardır ki, onun təqribən 12500 ildir ki, Neptunun müvəqqəti peyki olduğu düşünülür.[93]
Buz nəhəngləri olan Uran və Neptunun necə formalaşdığını izah etmək indiki mövcud modellərlə olduqca çətindir. Hal hazırda mövcud olan modellərə görə, Günəş sisteminin formalaşmasının ilkin dövrlərində sisteminin bu qədər kənar bölgələrində böyük planetlərin formalaşması üçün yetərli maddə yoxdu. Bu səbəbdən də ənənəvi olan cazibə qüvvəsinə əsaslanan ətrafdakı cismlərin toplanması nəticəsində formalaşan planetlər modelindən daha fərqli yanaşmanın olması zərurəti yarandı.[44] Bir fərziyyə görə, buz nəhəngləri Günəş sisteminin ilkin dövrlərində maddə ilə daha zəngin olan iç hissələrində formalaşmışdı və zamanla indiki yerləşdikləri yerlərə doğru yerdəyişmə etmişdilər.[94] Hal hazırda Koyper qurşağındakı kiçik göy cismlərinin sıxlığını da açıqlayan bu yanaşma astronomlar tərəfindən ən çox qəbul olunan yanaşmadır.[95] Yerlərini dəyişən Neptun və digər qaz nəhənglərininKoyper qurşağındakı göy cismlərinə təsirlərini tədqiq edən bu fərziyyə Nays modeli olaraq tanınır.[96][97][98]
Neptunun bilinən 14 peyki vardır.[40][99] Neptunun kəşf olunmasından 17 gün sonra, Uilyam Lassel tərəfindən planetin ən böyük peyki olan Triton kəşf olunmuşdur. Triton Neptunun kürəvi səthə sahib ola biləcək kütləsi olan tək peykidir və bütün peyklərin ümumi kütləsinin 99,5%-ni təşkil edir. Triton Günəş sistemində ətrafında döndüyü planetinin öz oxu ətrafındakı hərəkətinin əksi istiqamətində hərəkət edən ən böyük peykdir. Bu da Tritonun Neptunun cazibə qüvvəsi tərəfindən tutulmuş Koyper qurşağındakı keçmiş cırtdan planetlərdən biri olması düşüncəsini ortaya atmağa əsas verir.[100]Triton Neptun ətrafında sinxronizə olunmuş şəkildə hərəkət edir və bu səbəbdən də Neptuna tərəf həmişə eyni üzü çevrilmiş olur. Triton Neptunun səbəb olduğu qabarma və çəkilmə təsirləri nəticəsində getdikcə planetə yaxınlaşmaqdadır və hesablamalara görə 3,6 milyard il sonra Roş limitini keçərək, parçalanıb yox olacaqdır.[101] 1989-cu ildə Tritonda −235 °C[102] istilik qeydə alınmışdır ki, Ay tədqiqat kosmik gəmisi tərəfindən AyınHermayt kraterində −247 °C istilik qeydə alınana qədər Günəş sistemində ən soyuq yer hesab olunurdu.[103][104]
Protey peyki
Neptunun ikinci kəşf olunan peyki olan NereidaGünəş sistemində ən dartılmış elliptik orbitə sahib olan peykdir. Kənarmərkəzlilik göstəricisi 0,7512-yə bərabər olan Nereidanın Neptuna ən yaxın olduğu nöqtə ilə ən uzaq olduğu nöqtə arasındakı məsafə fərqi 7 dəfəyə çatır.[105]
1989-cu ilin sentyabrında Voyacer 2kosmik gəmisi Neptunun daha 6 peykini kəşf etmişdir.[106] Bunlara Neptunun ikinci ən böyük peyki olan Protey,[107] ən uzaq peyki olan Larissa, ən içdəki dörd peyki olan Nayada, Talassa, Despina və Qalateya daxildir. 2002–2003-cü illərdə Neptunun kiçik və nizamsız olan beş yeni peyki kəşf olunmuşdur və 2004-cü ildə onların kəşfi açıqlanmışdır.[108][109] 2013-cü ildə kəşf olunan S/2004 N 1 peyki, Neptunun kəşf olunan sonuncu peykidir.[30]
Halqaları
Neptunun halqaları.
Neptunun halqaları Saturnun halqaları ilə müqayisədə daha az diqqətəlayiqdir. Neptunun halqaları böyük ehtimalla buzla örtülmüş silikat və ya karbon əsaslı maddələrdən təşkil olunmuşdur və bu səbəbdən də qırmızımtıl rəngi vardır.[110] Neptunun üç əsas dar halqası vardır. Bunlardan birincisi Neptunun mərkəzindən 63000 km uzaqlıqda yerləşən Adams halqası, ikincisi 53000 km uzaqlıqda yerləşən Leverye halqası, üçüncüsü isə 42000 km uzaqlıqda yerləşən Qal halqasıdır. Leverye halqasından kənara uzantı kimi solğun Lassel halqası vardır. Bu halqa da Neptunun mərkəzindən 57000 km uzaqlıqda yerləşən Araqo halqası ilə əhatələnmişdir.[111]
Neptunun halqalarının olması ilk dəfə 1968-ci ildə Eduard Quinanın rəhbərliyindəki komanda tərəfindən aşkarlanmışdır.[112] 1980-ci illərin əvvəllərindəki yeni müşahidələr halqaların olması fərziyyətinin yarımçıq olması düşüncələrinin ortaya atılmasına səbəb oldu.[113] 1989-cu ildə Voyacer 2kosmik gəmisinin göndərdiyi şəkillər nəticəsində bir neçə solğun halqanın olduğu məlum oldu. Ən kənarda yerləşən Adams halqasının tanınan beş qövsü Cəsarət, Azadlıq, Bərabərlik 1, Bərabərlik 2 və Qardaşlıq olaraq adlandırılmışdır.[114]
2005-ci ildə Yerdən aparılan müşahidələr nəticəsində Neptunun halqalarının əvvəllər düşünüləndən daha dayanıqsız olduğu məlum oldu. Voyacer 2 kosmik gəmisinin göndərdiyi şəkillərlə 2002–2003-cü illərdə U.M.Kek rəsədxanasından çəkilən şəkillər müqayisə olunduğu zaman, keçən illər ərzində Neptunun halqalarında sıradan çıxmaların olması məlum olmuşdur. Xüsusən də, Azadlıq qövsünün yüz ildən daha az müddət ərzində yox ola biləcəyi düşünülür.[115]
Neptun Yerdən çox uzaq olduğu üçün, bucaq diametri 2,2–2,4 qövs saniyəsi kimi kiçik göstəriciyə sahibdir.[40][116] Bu göstərici ilə Günəş sisteminə daxil olan digər planetlər içində ən aşağı göstəriciyə sahibdir. Onun kiçik görünməsi müşahidə olunmasını çətinləşdirir. Neptunun müşahidəsi Habbl teleskopu və Yerdəki adaptiv optikaya sahib olan rəsədxanalarla məhduddur.[118][119][120] Neptunun adaptiv optikaya sahib olan rəsədxanalardan müşahidəsində ilk dəfə 1997-ci ildə Havayda başlanmışdır.[121] Texnologiyanın inkişaf etməsi nəticəsində adaptiv optik teleskoplarla getdikcə daha yaxşı nəticələr əldə etmək mümkün olur. Habbl teleskopu və adaptiv optik teleskoplardan istifadə olunaraq, 1990-cı illərin ortalarından bu yana Günəş sistemində kəşflərdə artım olmuşdur. Bu müddət ərzində xarici planetlərin yeni-yeni peykləri kəşf olundu. 2004–2005-ci illərdə Neptunun diametri 38–61 km aralığında dəyişən beş yeni kiçik peyki kəşf olunmuşdur.[122]
Neptuna çatan tək kosmik gəmiVoyacer 2 kosmik gəmisidir. 25 avqust 1989-cu ildə Voyacer 2 kosmik gəmisi Neptuna ən yaxın olan uzaqlıqdan keçmişdir. Daha sonra eyni gündə Tritonun da yaxınlığından keçdi. Voyacer 2 kosmik gəmisinin Neptunla qarşılaşması zamanı Yerdən göndəricələk siqnalların kosmik gəmiyə çatması üçün 246 dəqiqə vaxt tələb olunurdu. Bu səbəbdən də, Voyacer 2 kosmik gəminə Neptunla qarşılaşacağı müddətdə edəcəyi işlər qabaqcadan əmrlər olaraq göndərilmişdi.[123]
Voyacer 2kosmik gəmisi tərəfindən Neptunun maqnit sahəsinin mövcud olması aşkarlanmışdır. Urandakı kimi Neptunun da mərkəzdən kənarlaşmış və əyri olan maqnit sahəsi olduğu məlum olmuşdur. Neptunun rotasiya müddəti radio emissiyaların ölçülməsi nəticəsində müəyyən olundu. Bununla yanaşı, Voyacer 2kosmik gəmisi Neptunda olduqca aktiv hava hadisələrinin baş verdiyini müəyyənləşdirdi. Voyacer 2 kosmik gəmisi Neptunun altı yeni peykini kəşf etdi və planetin birdən çox halqaya sahib olduğunu aşkarladı.[64][106]
Bu yaxın uçuş zamanı, planetin kütləsinin əvvəlcə hesablanığından 0,5% daha az olduğu məlum oldu. Bu kəşf nəticəsində Neptun və Uranın orbitlərinə təsir edən naməlum planetin olması fərziyyəsi öz əhəmiyyətini itirdi.[124][125]
Voyacer 2kosmik gəmisinin göndərilməsindən sonra, ikinci kosmik missiya kimi gələcəkdə Flaqman missiyasının həyata keçirilməsi düşünülür.[126] Belə bir missiyanın həyata keçirilməsi vaxtı kimi ən tezi 2020-ci illər, ən geci isə 2030-cu illər düşünülür. Buna baxmayaraq, yeni Neptun missiyalarını həyata keçirmək vaxtını tezləşdirmək üçün müzakirələr olmuşdur.[126]
↑Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (December 1995). "Comparative models of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 43 (12): 1517–1522. Bibcode:1995P&SS…43.1517P. doi:10.1016/0032–0633(95)00061–5.
↑ 123456789Lunine, Jonathan I. (September 1993). "The Atmospheres of Uranus and Neptune". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 31: 217–263. Bibcode:1993ARA&A..31..217L. doi:10.1146/annurev.aa.31.090193.001245.
↑ 12Suomi, V. E.; Limaye, S. S.; Johnson, D. R. (1991). "High Winds of Neptune: A possible mechanism". Science. 251 (4996): 929–932. Bibcode:1991Sci…251..929S. doi:10.1126/science.251.4996.929. PMID 17847386.
↑ 12345Hubbard, W. B. (1997). "Neptune's Deep Chemistry". Science. 275 (5304): 1279–1280. doi:10.1126/science.275.5304.1279. PMID 9064785.
↑ 12Nettelmann, N.; French, M.; Holst, B.; Redmer, R. "Interior Models of Jupiter, Saturn and Neptune" (PDF). University of Rostock.
↑Bouvard, A. (1821). Tables astronomiques publiées par le Bureau des Longitudes de France. Paris: Bachelier.
↑ 123Airy, G. B. (13 November 1846). "Account of some circumstances historically connected with the discovery of the planet exterior to Uranus". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 7: 121–144. Bibcode:1846MNRAS…7..121A. doi:10.1002/asna.18470251002.
↑Adams, J. C. (13 November 1846). "Explanation of the observed irregularities in the motion of Uranus, on the hypothesis of disturbance by a more distant planet". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 7: 149–152. Bibcode:1846MNRAS…7..149A. doi:10.1093/mnras/7.9.149.
↑ 12Challis, Rev. J. (13 November 1846). "Account of observations at the Cambridge observatory for detecting the planet exterior to Uranus". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 7: 145–149. Bibcode:1846MNRAS…7..145C. doi:10.1093/mnras/7.9.145.
↑Galle, J. G. (13 November 1846). "Account of the discovery of the planet of Le Verrier at Berlin". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 7: 153. Bibcode:1846MNRAS…7..153G. doi:10.1093/mnras/7.9.153.
↑Littmann, Mark (2004). Planets Beyond, Exploring the Outer Solar System. Courier Dover Publications. p. 50. ISBN 978-0-486-43602-9.
↑Baum, Richard; Sheehan, William (2003). In Search of Planet Vulcan: The Ghost in Newton's Clockwork Universe. Basic Books. pp. 109–110. ISBN 978-0-7382-0889-3.
↑Gingerich, Owen (1958). "The Naming of Uranus and Neptune". Astronomical Society of the Pacific Leaflets. 8: 9–15. Bibcode:1958ASPL….8….9G.
↑"Greek Names of the Planets"Arxivləşdirilib 2010-05-09 at the Wayback Machine. Retrieved 14 July 2012. Neptune or Poseidon as is its Greek name, was the God of the Seas. It is the eight planet from the sun… See also the Greek article about the planet.
↑Weissman, Paul R. (1995). "The Kuiper Belt". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 33: 327–357. Bibcode:1995ARA&A..33..327W. doi:10.1146/annurev.aa.33.090195.001551.
↑Unsöld, Albrecht; Baschek, Bodo (2001). The New Cosmos: An Introduction to Astronomy and Astrophysics (5th ed.). Springer. p. 47. ISBN 978-3-540-67877-9. See Table 3.1.
↑Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; C adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
↑ 12Boss, Alan P. (2002). "Formation of gas and ice giant planets". Earth and Planetary Science Letters. 202 (3–4): 513–523. Bibcode:2002E&PSL.202..513B. doi:10.1016/S0012–821X(02)00808–7.
↑Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (1995). "Comparative models of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 43 (12): 1517–1522. Bibcode:1995P&SS…43.1517P. doi:10.1016/0032–0633(95)00061–5.
↑ 1234Elkins-Tanton, Linda T. (2006). Uranus, Neptune, Pluto, and the Outer Solar System. New York: Chelsea House. pp. 79–83. ISBN 978-0-8160-5197-7.
↑ 123Max, C. E.; Macintosh, B. A.; Gibbard, S. G.; Gavel, D. T.; et al. (2003). "Cloud Structures on Neptune Observed with Keck Telescope Adaptive Optics". The Astronomical Journal. 125 (1): 364–375. Bibcode:2003AJ….125..364M. doi:10.1086/344943.
↑ 12Encrenaz, Thérèse (February 2003). "ISO observations of the giant planets and Titan: what have we learnt?". Planetary and Space Science. 51 (2): 89–103. Bibcode:2003P&SS…51…89E. doi:10.1016/S0032–0633(02)00145–9.
↑Herbert, Floyd; Sandel, Bill R. (August–September 1999). "Ultraviolet observations of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 47 (8–9): 1,119–1,139. Bibcode:1999P&SS…47.1119H. doi:10.1016/S0032–0633(98)00142–1.
↑Stanley, Sabine; Bloxham, Jeremy (11 March 2004). "Convective-region geometry as the cause of Uranus' and Neptune's unusual magnetic fields". Nature. 428 (6979): 151–153. Bibcode:2004Natur.428..151S. doi:10.1038/nature02376. PMID 15014493.
↑Connerney, J. E. P.; Acuña, Mario H.; Ness, Norman F. (1991). "The magnetic field of Neptune". Journal of Geophysical Research. 96: 19,023–42. Bibcode:1991JGR….9619023C. doi:10.1029/91JA01165.
↑Ness, N. F.; Acuña, M. H.; Burlaga, L. F.; Connerney, J. E. P.; Lepping, R. P.; Neubauer, F. M. (1989). "Magnetic Fields at Neptune". Science. 246 (4936): 1473–1478. Bibcode:1989Sci…246.1473N. doi:10.1126/science.246.4936.1473. PMID 17756002.
↑ 123Burgess, Eric (1991). Far Encounter: The Neptune System. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-07412-4.
↑Orton, G. S.; Encrenaz T.; Leyrat C.; Puetter, R.; et al. (2007). "Evidence for methane escape and strong seasonal and dynamical perturbations of Neptune's atmospheric temperatures". Astronomy and Astrophysics. 473: L5–L8. Bibcode:2007A&A…473L…5O. doi:10.1051/0004–6361:20078277.
↑Hammel, H. B.; Lockwood, G. W.; Mills, J. R.; Barnet, C. D. (1995). "Hubble Space Telescope Imaging of Neptune's Cloud Structure in 1994". Science. 268 (5218): 1740–1742. Bibcode:1995Sci…268.1740H. doi:10.1126/science.268.5218.1740. PMID 17834994.
↑Williams, Sam (24 November 2004). "Heat Sources Within the Giant Planets" (DOC). UC Berkeley.
↑Lindal, Gunnar F. (1992). "The atmosphere of Neptune – an analysis of radio occultation data acquired with Voyager 2". Astronomical Journal. 103: 967–982. Bibcode:1992AJ….103..967L. doi:10.1086/116119. Jump up ^
↑Pearl, J. C.; Conrath, B. J. (1991). "The albedo, effective temperature, and energy balance of Neptune, as determined from Voyager data". Journal of Geophysical Research:Space Physics. 96: 18,921–18,930. Bibcode:1991JGR….9618921P. doi:10.1029/91ja01087.
↑Jean Meeus, Astronomical Algorithms (Richmond, VA: Willmann-Bell, 1998) 273. Supplemented by further use of VSOP87. The last three aphelia were 30.33 AU, the next is 30.34 AU. The perihelia are even more stable at 29.81 AU
↑Anonymous (16 November 2007). "Horizons Output for Neptune 2010–2011". Retrieved 25 February 2008.—Numbers generated using the Solar System Dynamics Group, Horizons On-Line Ephemeris System.
↑Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; D adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
↑Hubbard, W. B.; Nellis, W. J.; Mitchell, A. C.; Holmes, N. C.; et al. (1991). "Interior Structure of Neptune: Comparison with Uranus". Science. 253 (5020): 648–651. Bibcode:1991Sci…253..648H. doi:10.1126/science.253.5020.648. PMID 17772369.
↑Stern, S. Alan; Colwell, Joshua E. (1997). "Collisional Erosion in the Primordial Edgeworth-Kuiper Belt and the Generation of the 30–50 AU Kuiper Gap". The Astrophysical Journal. Geophysical, Astrophysical, and Planetary Sciences, Space Science Department, Southwest Research Institute. 490 (2): 879–882. Bibcode:1997ApJ…490..879S. doi:10.1086/304912.
↑John Davies (2001). Beyond Pluto: Exploring the outer limits of the solar system. Cambridge University Press. p. 104. ISBN 0-521-80019-6.
↑Chiang, E. I.; Jordan, A. B.; Millis, R. L.; M. W. Buie; et al. (2003). "Resonance Occupation in the Kuiper Belt: Case Examples of the 5 : 2 and Trojan Resonances". The Astronomical Journal. 126: 430–443. arXiv:astro-ph/0301458free to read. Bibcode:2003AJ….126..430C. doi:10.1086/375207.
↑Sheppard, Scott S.; Trujillo, Chadwick A. (10 September 2010). "Detection of a Trailing (L5) Neptune Trojan". Science. 329 (5997): 1304. Bibcode:2010Sci…329.1304S. doi:10.1126/science.1189666. PMID 20705814.
↑De La Fuente Marcos, C. & De La Fuente Marcos, R. (2012). "(309239) 2007 RW10: a large temporary quasi-satellite of Neptune". Astronomy and Astrophysics Letters. 545: L9. arXiv:1209.1577free to read. Bibcode:2012A&A…545L…9D. doi:10.1051/0004–6361/201219931.
↑Thommes, Edward W.; Duncan, Martin J.; Levison, Harold F. (2001). "The formation of Uranus and Neptune among Jupiter and Saturn". The Astronomical Journal. 123 (5): 2862–2883. arXiv:astro-ph/0111290free to read. Bibcode:2002AJ….123.2862T. doi:10.1086/339975.
↑Crida, A. (2009). "Solar System formation". Reviews in Modern Astronomy. 21: 3008. arXiv:0903.3008free to read. Bibcode:2009RvMA…21..215C. doi:10.1002/9783527629190.ch12.
↑Desch, S. J. (2007). "Mass Distribution and Planet Formation in the Solar Nebula". The Astrophysical Journal. 671 (1): 878–893. Bibcode:2007ApJ…671..878D. doi:10.1086/522825.
↑Smith, R.; L. J. Churcher; M. C. Wyatt; M. M. Moerchen; et al. (2009). "Resolved debris disc emission around η Telescopii: a young solar system or ongoing planet formation?". Astronomy and Astrophysics. 493 (1): 299–308. arXiv:0810.5087free to read. Bibcode:2009A&A…493..299S. doi:10.1051/0004–6361:200810706.
↑Agnor, Craig B.; Hamilton, Douglas P. (2006). "Neptune's capture of its moon Triton in a binary–planet gravitational encounter". Nature. Nature Publishing Group. 441 (7090): 192–194. Bibcode:2006Natur.441..192A. doi:10.1038/nature04792. PMID 16688170.
↑Chyba, Christopher F.; Jankowski, D. G.; Nicholson, P. D. (1989). "Tidal evolution in the Neptune-Triton system". Astronomy and Astrophysics. EDP Sciences. 219 (1–2): L23–L26. Bibcode:1989A&A…219L..23C.
↑Nelson, R. M.; Smythe, W. D.; Wallis, B. D.; Horn, L. J.; et al. (1990). "Temperature and Thermal Emissivity of the Surface of Neptune's Satellite Triton". Science. 250 (4979): 429–431. Bibcode:1990Sci…250..429N. doi:10.1126/science.250.4979.429. PMID 17793020.
↑ 12Stone, E. C.; Miner, E. D. (1989). "The Voyager 2 Encounter with the Neptunian System". Science. 246 (4936): 1417–1421. Bibcode:1989Sci…246.1417S. doi:10.1126/science.246.4936.1417. PMID 17755996.
↑Guinan, E. F.; Harris, C. C.; Maloney, F. P. (1982). "Evidence for a Ring System of Neptune". Bulletin of the American Astronomical Society. 14: 658. Bibcode:1982BAAS…14..658G.
↑Goldreich, P.; Tremaine, S.; Borderies, N. E. F. (1986). "Towards a theory for Neptune's arc rings". Astronomical Journal. 92: 490–494. Bibcode:1986AJ…..92..490G. doi:10.1086/114178.
↑Cox, Arthur N. (2001). Allen's Astrophysical Quantities. Springer. ISBN 0-387-98746-0.
↑In 1977, for example, even the rotation period of Neptune remained uncertain. Cruikshank, D. P. (1 March 1978). "On the rotation period of Neptune". Astrophysical Journal Letters. University of Chicago Press. 220: L57–L59. Bibcode:1978ApJ…220L..57C. doi:10.1086/182636.
↑Max, C.; MacIntosh, B.; Gibbard, S.; Roe, H.; et al. (1999). "Adaptive Optics Imaging of Neptune and Titan with the W.M. Keck Telescope". Bulletin of the American Astronomical Society. 31: 1512. Bibcode:1999BAAS…31.1512M.
↑Tom Standage (2000). The Neptune Fayl: A Story of Astronomical Rivalry and the Pioneers of Planet Hunting. New York: Walker. p. 188. ISBN 978-0-8027-1363-6.
American semiconductor manufacturer This article relies excessively on references to primary sources. Please improve this article by adding secondary or tertiary sources. Find sources: Vishay Intertechnology – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (May 2020) (Learn how and when to remove this template message) Vishay Intertechnology, Inc.TypePublicTraded asNYSE: VSHS&P 400 componentIndustryelectronicsFounded1962; 61 years ag...
У Вікіпедії є статті про інших людей із прізвищем Лапицький. Ростислав Лапицькийрос. Ростислав ЛапицкийІм'я при народженні пол. Rascisłau ŁapickiНародився 1 вересня 1928(1928-09-01)КосутаПомер 28 жовтня 1950(1950-10-28) (22 роки)Червоний Бережок·стратаГромадянство II Польська Республіка СРСР
The Directorate-General for Health and Food Safety (DG SANTE), until 2014 known as the Directorate-General for Health and Consumers (DG SANCO), is a directorate-general of the European Commission. The DG is responsible for the monitoring and implementation of European Union policies and laws on health and food safety. It is headed by European Commissioner for Health and Food Safety Stella Kyriakides and Director-General Sandra Gallina.[1] Structure Directorates The directorate-general...
HongeohoeNama KoreaHangul홍어회 Hanja洪魚膾 Alih Aksarahongeohoe Hongeohoe adalah salah satu jenis hoe dalam masakan Korea berupa irisan sejenis ikan pari (Rajiformes, bahasa Korea: hongeo) yang dihidangkan dalam keadaan mentah. Irisan daging ikan bisa dari ikan pari segar atau ikan pari yang sudah difermentasi. Hidangan ini biasanya dimakan bersama gochujang. Ikan pari dimasukkan ke dalam guci sebelum diletakkan di tempat gelap dan sejuk untuk difermentasi selama kira-kira 10 hari. Set...
LA Knight Vereinigte Staaten LA Knight (2017) Personalia Geburtsname Shaun Ricker Geburtstag 1. November 1982 Geburtsort Hagerstown, Maryland, USA Karriereinformationen Ringname(n) DeuceDick RickEli DrakeLA KnightMax DupriShaun RickerSlate Randall Körpergröße 185 cm Kampfgewicht 109 kg Angekündigt aus Los Angeles, Kalifornien Promotion WWE Brand SmackDown Trainiert von Cody Hawk Debüt 15. Februar 2003 Website LA Knight Shaun Ricker (* 1. November 1982 in Hagerstown, Maryland) i...
Air warfare branch of Argentina's armed forces This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Argentine Air Force – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (April 2016) (Learn how and when to remove this template message) Argentine Air ForceFuerza Aérea ArgentinaArgentine Air Force wingsFounded4 J...
V. RamachandranBorn(1931-03-21)21 March 1931Tamil Nadu indiaDied1 December 2015(2015-12-01) (aged 84)Bengaluru, Karnataka, IndiaOccupation(s)Civil servantManagement expertYears active1953–2015Known forIndian Administrative ServiceSpousePadma RamachandranAwardsPadma Bhushan V. Ramachandran (1931–2015) was an Indian civil servant, management expert and the chief secretary of the state of Kerala.[1] He was a member of the Kerala State Planning Board and held the vice-c...
Howden Joinery Group plcTypePublicTraded asLSE: HWDNFTSE 100 componentIndustryFurnitureFounded1995FounderMatthew IngleHeadquartersLondon, England, UKKey peoplePeter Ventress, (Chairman)Andrew Livingston, (CEO)ProductsKitchens, joinery, hardware, flooring, appliances, bathroom furnitureRevenue £2,319.0 million (2022)[1]Operating income £415.2 million (2022)[1]Net income £374.2 million (2022)[1]Websitewww.howdenjoinerygroupplc.com Howden Joinery Group plc is the ...
1978 studio album by GordiČovekStudio album by GordiReleased1978StudioAkademik Studio, LjubljanaGenreProgressive rockLength42:20LabelZKP RTLJProducerZlatko ManojlovićGordi chronology Čovek(1978) Gordi 2(1979) Čovek (trans. A Man) is the 1978 debut studio album by Yugoslav rock band Gordi.[1] Čovek is Gordi's only studio album to be recorded with bass guitarist Zdenko Pomper, who was replaced by Slobodan Svrdlan shortly after the album release.[2] The album feature...
Partition of the graph of a rhombic dodecahedron into two linear forests, showing that its linear arboricity is two In graph theory, a branch of mathematics, the linear arboricity of an undirected graph is the smallest number of linear forests its edges can be partitioned into. Here, a linear forest is an acyclic graph with maximum degree two; that is, it is a disjoint union of path graphs. Linear arboricity is a variant of arboricity, the minimum number of forests into which the edges can be...
Honorific order of the Sultanate of Kelantan The topic of this article may not meet Wikipedia's general notability guideline. Please help to demonstrate the notability of the topic by citing reliable secondary sources that are independent of the topic and provide significant coverage of it beyond a mere trivial mention. If notability cannot be shown, the article is likely to be merged, redirected, or deleted.Find sources: Orders, decorations, and medals of Kelantan – news...
Koordinat: 40°44′39.4728″N 73°59′13.3476″W / 40.744298000°N 73.987041000°W / 40.744298000; -73.987041000 Museum SeksDidirikan5 Oktober 2002Lokasi233 Fifth Avenue, Manhattan, New York City, New York, Amerika SerikatSitus webmuseumofsex.com Museum Seks Pintu masuk ke Museum of Sex dengan dua ekshibisi: Get Off dan Sex Among the Lotus. Museum Seks, yang lebih dikenal dengan nama MoSex, merupakan museum yang memiliki tema seks sebagai pamerannya. Museum ini ter...
For the author, see Jack Schaefer. American filmmaker (born 1978) Jac SchaefferSchaeffer in 2011Born (1978-10-26) October 26, 1978 (age 45)Fort Lee, New Jersey, U.S.Alma materPrinceton UniversityOccupationsScreenwriterfilm directorfilm producertelevision producerYears active2009–present Jacqueline Schaeffer (born October 26, 1978) is an American filmmaker best known for her 2009 feature film debut TiMER and for her work in the Marvel Cinematic Universe creating the Disney+ te...
The topic of this article may not meet Wikipedia's notability guideline for books. Please help to demonstrate the notability of the topic by citing reliable secondary sources that are independent of the topic and provide significant coverage of it beyond a mere trivial mention. If notability cannot be shown, the article is likely to be merged, redirected, or deleted.Find sources: Star Wars Encyclopedia – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (Sep...
Georgian merchant's townhouse in Devon, England Gotham House, Tiverton Gotham House is a Grade II* listed early 18th century Georgian merchant's townhouse on Phoenix Lane in the town of Tiverton in Devon, England. An ancient estate named Gotham also exists in the parish of Cadeleigh, near Tiverton, now represented by Gotham Farm.[1] It was one of a number of buildings constructed in Tiverton following the disastrous Tiverton fire of 1731. The building was restored in 1966 and currentl...
Political control office of the Chinese military Political Work Department of the Central Military Commission中央军委政治工作部Agency overviewPrecedingPeople's Liberation Army General Political DepartmentTypeFunctional department of the Central Military CommissionJurisdictionPeople's Liberation ArmyHeadquartersMinistry of National Defense compound (August 1st Building), BeijingAgency executiveMiao Hua, DirectorParent departmentCentral Military CommissionChild agencyChina Association ...
Acidente do helicóptero da Air Dynasty em 2019 Acidente do helicóptero da Air Dynasty em 2019Um Eurocopter AS350 operado pela Air Dynasty, similar ao envolvido no acidente Sumário Data 27 de fevereiro de 2019 (4 anos) Causa Queda após a decolagem; sob investigação Local Taplejung, Nepal Origem Templo Pathibhara Devi Destino Chuhandanda, Nepal Passageiros 6 Tripulantes 1 Mortos 7 Feridos 0 Sobreviventes 0 Aeronave Modelo Eurocopter AS350 B3e Operador Air Dynasty Prefixo 9N-AMI P...
Chiefdom in Northern Province, Sierra LeoneNieniChiefdomCountry Sierra LeoneProvinceNorthern ProvinceDistrictKoinadugu DistrictCapitalYiffinPopulation (2004[1]) • Total39,107Time zoneUTC+0 (GMT) Nieni is a chiefdom in Koinadugu District of Sierra Leone with a population of 39,107.[1] Its principal town is Yiffin. References ^ a b FINAL RESULTS 2004 POPULATION AND HOUSING CENSUS (pdf). Government of Sierra Leone. 2006. p. 8. Retrieved 26 February 2011...
2016 film directed by Vikram Kumar 24Theatrical release posterDirected byVikram KumarWritten byVikram KumarProduced bySuriyaStarring Suriya Samantha Ruth Prabhu Nithya Menen CinematographyTirruEdited byPrawin PudiMusic by Score: A. R. Rahman Qutub-E-Kripa Songs: A. R. Rahman Productioncompany2D EntertainmentDistributed byEros International[1]Studio GreenRelease date 6 May 2016 (2016-05-06) Running time164 minutesCountryIndiaLanguageTamilBudget₹70 crore[2]Box o...
This article is part of a series on thePolitics of Switzerland Constitution Human rights Federal Council Members (by seniority) Alain Berset (President) Guy Parmelin Ignazio Cassis Viola Amherd (Vice President) Karin Keller-Sutter Albert Rösti Élisabeth Baume-Schneider Federal Chancellor Walter Thurnherr Federal administration Federal Assembly Council of States (members) National Council (members) Political parties Elections Voting Elections 1848 1851 1854 1857 1860 1863 1866 1869 1872 1875...
.svg){kind=small}
.jpg)
.jpg)
