Ermənistan dramı

Ermənistan dramı
2009-cu ildə 100000 dram 2004-cü ildə 10 dram
Kod və simvol
ISO 4217 kodu	AMD
Simvol	֏, դր
Dövriyyə ərazisi
Emitent ölkə	Ermənistan  Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası (tanınmamış)
Əvəzedici və paralel vahidlər
Kiçik	luma (^1⁄100)
Dövriyyədə olan sikkə və əsginaslar
Sikkələr	10, 20 və 50 lum 1, 3, 5, 10, 20, 50, 100, 200 və 500 dram
Əsginas	1, 5, 10, 20, 50 və 100 min dram
Tarixi
Dövriyyəyə buraxılma	22 noyabr 1993
Əvvəlki valyuta	SSRİ rublu (SUR) / Rusiya rublu (RUR)
Sikkə və əskinasların buraxılması və istehsalı
Mərkəzi bank	Ermənistan Respublikasının Mərkəzi Bankı
İnflyasiya
İnflyasiya	4.5% (yalnız Ermənistan)
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ermənistan dramı (erm. Հայկական դրամ) — Ermənistanın milli pul vahididir. 1 dram lumaya (erm. լումա) bərabərdir. Ancaq luma pul mübadiləsində faktiki olaraq istifadə olunmur^[1][2][3][4]. "Dram" sözü yunanca "draxma" (yun. δραχμή) sözündən götürülüb mənası pul deməkdir.

Dramın simvolu — Aşağısından iki üfüqi xətt çəkilmiş və erməni əlifbasının dördüncü hərfi olan Դ ("da") hərfidir. Ermənicə olan "Դրամ" sözü də da hərfi ilə başlayır.

Valyutanın buraxılışının müstəsna hüququ Ermənistan Respublikasının Mərkəzi bankına məxsusdur. Ermənistan Respublikasının dövlət valyutası mübadilədə 1993-cü ilin 22 noyabrından istifadə olunur. Dram pul mübadiləsinə daxil edilənə qədər Ermənistanda sovet rubllarında istifadə olunmuşdur.

1994-cü il (10 dramdan başqa) seriyasının sikkələri mübadilədə faktiki olaraq istifadə olunmur^[1][2][3]. Əsginasların nümunələri isə 1993–1995-ci il seriyasında buraxılmışdır.

Tarixi

Əsas məqalə: Ermənistan rublu

Dramın ilk dəfə olaraq mübadiləyə buraxılışı 1199–1375-ci illərə aiddir. Həmin dövrdə gümüş sikkələr belə adlanırdı.

Ermənistan Mərkəzi Bankı 27 mart 1993-cü ildə yaradılmışdır. İsaak İsaakyan RA Mərkəzi Bankının baş direktoru təyin edilmişdir. Bununla belə sovet rublları 22 noyabr 1993-cü il tarixinə qədər dövriyyədə istifadə olunmuşdur. Həmin gün isə dram dövlət valyutası kimi dövriyyəyə daxil edilmişdir. Sovet rubllarından yalnız 200 rubl hələ də mübadilədə istifadə edilirdi və 1 drama bərabər idi.

Bütün müasir əsginasların dizaynı ingilis şirkəti olan "Thomas de la Rue" tərəfindən hazırlanmışdır.^[5] 1993–95-ci il seriya nümunələri indikilərdən fərqli olaraq, alman şirkəti olan "Giesecke & Devrient" tərəfindən hazırlanmışdır. Onlar daha parlaq boya dizaynına malik idilər.^[6]

Həmçinin onlar arasında bir neçə əhəmiyyətli və xüsusi fərq var idi:^[7]

• Yeni əsginaslarda "Ermənistan Respublikasının Mərkəzi Bankı" yazılmışdır (erm. Հայաստանի Հանրապետության Կենտրոնական Բանկ) (1993–95-ci il seriyası nümunələrində — "Ermənistan Respublikasının Bankı" (erm. Հայաստանի Հանրապետության Բանկ) yazılmışdır.);
• Seriya nömrəsi əvvəlkilərdən fərqli olaraq səkkiz rəqəmdən və bir hərfdən (köhnə əsginaslarda — iki hərf) ibarətdir;
• Bütün buraxılmış nominala malik əsginaslar qoruyucu spirala malikdir. 1000 dramlıq əsginaslar isə — iki müxtəlif qoruyucu spirala malikdir. (1993–95-ci il seriyası nümunələrində belə spirallar yalnız 1000 və 5000 nominallı əsginaslarda var idi);
• Yeni nümunənin əsginaslarında məşhur erməni elm xadimlərinin portretləri və mədəniyyət abidələri (köhnələrdə əsasən arxitektura abidələri, milli ornamentlər təsvir edilmişdir.) təsvir edilmişdir;
• Yeni əsginaslar su nişanları üzrə növlərə malik deyil. 1993-cü il seriyasının 100, 200 və 500 nominallı nümunələri su nişanları üzrə iki növ malik idi: Ermənistan Respublikasının gerbiylə və Ermənistan Respublikasının gerbinin konturuyla.^[8]

Yeni əsginaslarda ER Mərkəzi Bankının Sədri Tiqran Sarkisyanın və Ermənistan Respublikasının Maliyyə naziri Edvard Sandoyanın imzaları yer almışdır.

Ermənistan dramının simvolu

Dramın simvolu

Əsas məqalə: Ermənistan dramının simvolu

Dramın simvolu (Aşağısından iki üfüqi xətt çəkilmiş və erməni əlifbasının dördüncü hərfi olan Դ ("da") hərfidir, "dram" sözü də (erm. Դրամ ) ermənicə da hərfi ilə başlanır.) geniş mənada milli pul vahidini və pulu bildirən simvoldur. Həmçinin dramın simvolu kimi başqa erməni hərfi olan Փ-in (pyur) istifadə edilməsi təklif edilirdi. Bu hərflə pulu bildirən Փող sözü başlanır.

Rəsmi müəllif (həmmüəllif deyillər) eyni eskizləri təqdim etmiş K. Komendaryan və R. Arutçyan hesab edilir.^[9] 2003-cü ildə simvol on mininci əsginasın və başqa nominallı əsginasların üzərinə yerləşdirilmişdir. 2008-ci ildə simvol 5000 dramlıq sikkənin xatirə kolleksiyasında üstünlüklə təsvir edilmişdir. 2012-ci ildə U+058F Armenian Dram Sign (֏ • ֏) koduyla Yunikod dünya standartında daxil edilmişdir.^[10]

Sikkələr

1994-cü ilin sikkə nümunələri

Sikkələr 1994-cü ilin 21 fevralından mübadiləyə daxil edilmişdir və Alüminiumdan istehsal edilmişdir.

Bütün sikkələrin üz tərəfində Ermənistan Respublikasının gerbi və Ermənistan imzası — ՀԱՅԱՍՏԱՆ təsvir edilmişdir.

Lumun arxa tərəfində sikkənin nominalı, imza ԼՈՒՄԱ (luma) və buraxılış ili (1994) təsvir olunmuşdur.

Dramın arxa tərəfində sikkənin nominalı, imza ԴՐԱՄ (dramlar), buraxılış ili (1994) və iki budaqdan ibarət çərçivə təsvir edilmişdir.

Təsvir	Nominal	Diametr, mm	Qalınlıq, mm	Çəki, qr	Qurt
	10 lum[11]	16	1,45	0,59	hamar
	20 lum[12]	18		0,75
	50 lum[13]	20		0,93
	1 dram[14]	22	1,8	1,39	kələ-kötür
	3 dram[15]	24		1,63
	5 dram[16]	26		1,98	hamar
	10 dram[17]	28		2,3
Təsvirlərin miqyası — millimetrə 3,0 piksel.

2003–2004-cü ilin sikkə nümunələri

2003–2004-cü il seriyalı sikkə nümunələrində imza, ornament çərçivəsində sikkənin nominalı ԴՐԱՄ (dram) yerləşdirilmişdir.

Bütün sikkələrin üz tərəfində kənarları üzrə halqaşəkilli yazıyla Ermənistan Respublikasının gerbi yerləşdirilmişdir: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ — Ermənistan Respublikası (10 dramlıq sikkədə), bütün digər sikkələrdə ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԲԱՆԿ — Ermənistan Respublikasının Mərkəzi Bankı.

Həmçinin bütün sikkələrdə 500 dramlıq sikkədən başqa həmin sikkənin nominalının şifahi işarəsi var: ՏԱՍԸ ԴՐԱՄ (10 dram), ՔՍԱՆ ԴՐԱՄ (20 dram), ՀԻՍՈՒՆ ԴՐԱՄ (50 dram), ՀԱՐՅՈՒՐ ԴՐԱՄ (100 dram), ԵՐԿՈՒ ՀԱՐՅՈՒՐ ԴՐԱՄ (200 dram).

Buraxılış ili 500 dramlıq sikkə xaric bilavasitə daxili dairədə gerbin altında yerləşdirilmişdir.

Təsvir	Nominal (dram)	Material	Diametr (mm)	Qalınlıq (mm)	Çəki (qr)	Qurt	Mübadiləyə daxili
	10[18]	аlüminium	20	1,8	1,3	hamar	1 dekabr 2004
	20[19]	mis/polad/mis	20,5	1,25	2,75		1 yanvar 2003
	50[20]	bürünc/polad/bürünc	21,5	1,45	3,5	kələ-kötür
	100[21]	nikel/polad/nikel	22,5		4
	200[22]	bürünc	24		4,5
	500[23]	halqa: bürünc mərkəz: mis + nikel	22	1,75	5	kəsikli kələ-kötür	31 mart 2003
Təsvirlərin miqyası — millimetrə 3,0 piksel.

Yubiley və yadda qalan sikkələr

Ermənistan Respublikasının Mərkəzi Bankı gümüşdən, qızıldan və mis-nikel ərintisindən yubiley sikkələrinin 1994-cü ildən başlayaraq buraxılışını həyata keçirir. 2012-ci ilin sentyabr ayına görə sikkələrin 180 növü — mis-nikel ərintisindən 4-ü, bürünclı örtülmüş poladdan 11-i, 125-i gümüşdən (1–585 əyarlı, 89–925 əyarlı və 35–999 əyarlı) və 44-ü qızıldan (2–585 əyarlı, 35–900 əyarlı, 7–999 əyarlı) buraxılmışdır. Hal-hazırda buraxılan yubiley sikkələrinin tam siyahısı Mərkəzi Bankın saytında yerləşdirilmişdir.^[24].

Əsginaslar

1993–1998-ci ilin əsginas nümunələri

1993–1995-ci il seriyası
Təsvir		Nominal (dram)	Ölçü (mm)	Təsvir		Mübadiləyə daxili	Mübadilədən çıxarılma
Ön tərəfi	Arxa tərəfi			Ön tərəfi	Arxa tərəfi
		10	125×62	İrəvanın dəmiryol vağzalındakı David Sasunskinin abidəsi	Ağrı dağı	1993	1 aprel 2004
		25		Erebuni qalasındakı mixi yazılı lövhəcikdəki dişi şirin təsviri	ornament
		50		İrəvandakı Milli Tarix Muzeyinin binası	Parlament binası
		100	135×65	Zvartnos məbədi Ağrı dağı	Opera və Balet Teatrının binası[25]
		200		Üçkilsədəki Müqəddəs Ripsime kilsəsi	ornament
		500		Ağrı dağındakı çar Böyük II Tiqranın tetradraxması	Erməni əlifbasının birinci hərfi ilə açılmış kitab		31 avqust 2005
		1000	145×68	Erməni maarifçisi Mesrop Maştosanın heykəli Matenadaranın fasadı	Sünik mərzi, Ağudidəki qəbiristanlıq	1994	29 fevral 2004
		5000	145×71	Gərni məbədi	Məhsuldarlıq ilahəsi Anahitin büstü	1995	30 iyun 2005
Təsvirlərin miqyası — millimetrə 1,0 piksel.

1998–2017-ci ilin əsginas nümunələri

Əsginaslardan 50, 100 və 500 nominallı dramlar hal-hazırda mübadilədə istifadə olunur.

Əsginasların daha sonra çıxan versiyaları saxtalardan yaxşılaşdırılmış müdafiəylə əvvəl olanlardan fərqlənir.

50 000 dram nominallı əsginaslar 6 iyun 2001-ci ildə Ermənistanın dövlət dini kimi xristianlığın qəbul olunmasının 1700 illiyinin qeyd edilməsi münasibətilə buraxılmışdı.

2009-cu ildə çar V Abqarın təsviriylə 100 000 nominallı dram əsginasları buraxıldı.^[26]

1998–2009-cu il seriyası
Təsvir		Nominal (dram)	Ölçü (mm)	Əsas rənglər	Təsvir		Möhür ili	Mübadilədən çıxarılma
Ön tərəfi	Arxa tərəfi				Ön tərəfi	Arxa tərəfi
		50	122×65	çəhrayı	bəstəkar Aram Xaçaturyan və İrəvandakı Opera və Balet Teatrı	"Qayane" baletindən epizod Ağrı dağı	1998	1 aprel 2004
		100		mavi	аstrofizik Viktor Ambartzumyan kosmosun təsviri	Byurakanskaya rəsədxanası teleskop
		500	129×72	boz qırmızı	аrxitektor Aleksandr Tamanyan	Ermənistan Respublikasının Hökumət binası	1999
		1000	136×72	yaşıl çəhrayı	yazıçı Yegişe Çarens Ağrı dağı	arabaya qoşulmuş at İrəvan qədim binanın fonunda	1999 2001 2011 2015	mübadilədə
		5000	143×72	qəhvəyi yaşıl	yazıçı Hovannes Tumanyan	Martiros Saryanın şəkli Loru mərzinin təbiətinin təsviri	1999 2003 2009 2012
		10 000	150×72	bənövşəyi	yazıçı Avetik İsaakyan	Gümrü XX əsrin əvvələrində	2003 2006 2008 2012
		20 000	155×72	sarı qəhvəyi narıncı	rəssam Martiros Saryan	Martiros Saryanın "Ermənistan" mənzərəsi	1999 2007 2009 2012
		50 000	160×79	qəhvəyi boz	Üçkilsə kafedralı	Müqəddəs Qriqorinin və çar Böyük Trdatın təsviri Ağrı dağının təsviri Keçaris monastrında xaçkar	2001
		100 000	160×72	göy qəhvəyi	çar V Abqar	apostol Faddey qalın kətana V Abqarın hökmünü köçürür	2009
Təsvirlərin miqyası — millimetrə 1,0 piksel.

Valyuta məzənnəsi rejimi

Əsas məqalə: Ermənistan iqtisadiyyatı

26.07.06-da dram ilə rublun məzənnəsinin dəyişilməsi^[27]

İl	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003
Ümumi dövriyyə (mln dram)	1,2	11,1	25,7	37,1	42,2	45,3	45,5	61,9	66,7	92,1	96,8

Hazırkı AMD mübadilə məzənnəsi
Google Finance əsasən:	AUD CAD CHF EUR GBP HKD JPY USD
Yahoo! Finance əsasən:	AUD CAD CHF EUR GBP HKD JPY USD
XE.com əsasən:	AUD CAD CHF EUR GBP HKD JPY USD
OANDA.com əsasən:	AUD CAD CHF EUR GBP HKD JPY USD
fxtop.com əsasən:	AUD CAD CHF EUR GBP HKD JPY USD
Currency.wiki əsasən:	AUD CAD CHF EUR GBP HKD JPY USD

İstinadlar

1. Национальные денежные знаки, countryarmenia.com Arxivləşdirilib 2016-08-14 at the Wayback Machine (erm.) /взято 2015–11-29/
2. Общий объем монет номиналом до 10 драмов в обращении — около 49 млн драмов, armenpress.am Arxivləşdirilib 2022-04-08 at the Wayback Machine (erm.) /взято 2015–11-29/
3. The coin worth less than any other in the world, bbc.com Arxivləşdirilib 2022-06-06 at the Wayback Machine (ing.) /взято 2015–11-29/
4. "Денежные знаки Республики Армения". 2022-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-09-09.
5. "Официальный сайт компании "Thomas de la Rue"". 2011-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-09-28.
6. "Официальный сайт компании "Giesecke & Devrient"". 2011-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-09-28.
7. Pomfret, Richard (2001). The IMF and the Ruble zone. Available at: http://www.readcube.com/articles/10.1057/ces.2002.17 Arxivləşdirilib 2016-10-11 at the Wayback Machine
8. Баграт Саакян "Армянские драмы 1998–99 гг."
9. Armenian Dram Sign Establishing Act, The Council of Central Bank of Armenia, Act #25 October 9, 2001
10. "Arxivlənmiş surət". 2013-06-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-09-20.
11. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinsnotcirculated.aspx?nominal=1 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
12. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinsnotcirculated.aspx?nominal=2 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
13. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinsnotcirculated.aspx?nominal=3 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
14. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinsnotcirculated.aspx?nominal=4 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
15. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinsnotcirculated.aspx?nominal=5 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
16. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinsnotcirculated.aspx?nominal=6 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
17. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinsnotcirculated.aspx?nominal=7 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
18. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinscirculated.aspx?nominal=1 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
19. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinscirculated.aspx?nominal=2 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
20. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinscirculated.aspx?nominal=3 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
21. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinscirculated.aspx?nominal=4 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
22. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinscirculated.aspx?nominal=5 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
23. Central Bank of Armenia. Available at: https://www.cba.am/en/SitePages/detailsnccracoinscirculated.aspx?nominal=6 Arxivləşdirilib 2014-10-17 at the Wayback Machine
24. Collector coins of the Republic of Armenia Arxivləşdirilib 2017-08-02 at the Wayback Machine, сайт ЦБ РА (ing.)
25. "Central Bank Of The Republic Of Armenia". Cba.am. 20 March 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 May 2013.
26. "Армения вводит в обращение купюру в 100 000 драмов". 2009-09-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-09-23.
27. "Динамика курса RUB/AMD — Центробанк Армения". 2007-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-09-09.

Xarici keçidlər

• Central Bank of Armenia
• Armenian Currency Exchange Arxivləşdirilib 2018-08-03 at the Wayback Machine
• Central Bank of Armenia next day USD to AMD exchange rate prediction Engine Arxivləşdirilib 2016-09-11 at the Wayback Machine
• Armemian Dram Sign History, shape, and promotion of Armenian Dram Sign
• Coin Types from Armenia Lists, pictures, and values of Armenian coin types