Bakı Şəhər Dumasına seçkilər (1917)

← 1914
Bakı Şəhər Dumasına seçkilər (1917)
29 oktyabr (11 noyabr) 1917
Rəhbər	Viktor Çernin Yuli Martov	kommunal	Vladimir Lenin
Partiya	Sosialist Bloku	Daşnaksutyun	Bolşeviklər
Tutulan yerlər	25	17	16
Səslər	17 519 (24.10%)	12 331 (16.97)	11 195 (15.40%)
Rəhbər	Əlimərdan bəy Topçubaşov Məhəmməd Əmin Rəsulzadə		Pavel Milyukov
Partiya	Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi [a]	Rusiyada Müsəlmanlıq	Konstitusiyalı Demokratiya Partiyası
Tutulan yerlər	14	11	5 və ya 6
Səslər	10 234 (14.08%)	8 015 (11.03%)	4 172 (5.72%)
Rəhbər	Georgi Plexanov	Mixail Papacanov
Partiya	Yedinstvo	Erməni Xalqçı Partiyası	Birləşmiş Yəhudi Seçki Komitəsi
Tutulan yerlər	3	3	3
Səslər	2 581 (3.55%)	2 357 (3.24%)	2 208 (3.04%)

Bakı Şəhər Dumasına seçkilər — 29 oktyabr (11 noyabr) 1917-ci il tarixində Bakı Şəhər Dumasına keçirilən seçkilər.^[1] Bakı Rusiyada 1917-ci ildə yerli duma seçkiləri keçirilən sonuncu böyük şəhər olub.^[2] Səsvermə Oktyabr inqilabı başlayandan sonra keçirilib.^[3]

Zəmin

1915-ci il aprelin 28-də Bakı Şəhər Duması yeni dumaya seçkiləri müharibənin sonuna qədər təxirə salmaq qərarına gəldi. Qərar 16 yanvar 1916-cı ildə təsdiq edildi. Lakin 1917-ci il Fevral inqilabı zamanı çar hakimiyyətinin devrilməsi ilə yerli seçkilər məsələsi yenidən gündəmə gəldi. Müvəqqəti hökumət ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında gizli səsvermə yolu ilə şəhər dumalarına seçkilərin keçirilməsi üçün qərar qəbul etdi.^[1]

Lakin Bakıda şəhər dumasına seçkilərin keçirilməsi uzun müddət ləngidi. 1917-ci ilin sentyabrında Xüsusi Zaqafqaziya Komitəsi (OZAKOM) şəhər dumasına təcili seçkilərin keçirilməsi tələblərini qəbul etdi. Ancaq şəhərin sərhədləri dəyişmədi və sənaye məhəllələri şəhərdən kənarda qaldı.^[1] Bakı neft mədənlərinin şəhərin tərkibinə birləşdirilməsi məsələsi seçkiqabağı əsas məsələlərdən biri idi. Hazırkı şəhər hökuməti, müsəlman partiyaları və Kadetlər birləşməyə qarşı çıxdılar. Müsəlman partiyaları neft yataqlarının ətraf kəndlərlə daha sıx əlaqədə olduğunu iddia edirdilər. Bakı Soveti birləşməyə çağırış edirdi, bolşeviklər isə neft yataqlarının birləşdirilməsi üçün fəal kampaniya aparırdı.^[3]

Namizədlər

Xalq Azadlığı Partiyasının seçki propoqandası

Xalq Azadlığı Partiyasının 1-ci siyahısının Kaspi qəzetindəki elanı

Eserlər və menşeviklər 1917-ci ilin iyulundan sonra "inqilabi müdafiəçilik" prinsipi ətrafında güclü ittifaq yaratdılar və şəhər dumasına seçkilər üçün birgə siyahı yaratdılar.^[3] Erməni İnqilabi Federasiyası ("Daşnaklar") isə ittifaqdan çıxarıldı.^[3]

7-ci siyahı

Birləşmiş Yəhudi Seçki Komitəsinin 7-ci siyahısının Kaspi qəzetindəki elanı

Birləşmiş Yəhudi Seçki Komitəsinin siyahısıdır.

1. Miron Yakovleviç Şor
2. Vençion Volf Vladimirov Sauloviç Veynşal
3. İzrail Mark Mixayloviç Abezquz
4. P. İ. Faynşteyn
5. İ. E. İzraev
6. R. İ. Kaçobaşvili
7. M. Ş. Qalyun
8. İ. M. Fiş
9. Ş. M. Epşteyn
10. S. L. İçkoviç

10-cu siyahı

Yedinstvo təşkilatının 10-cu siyahısının Kaspi qəzetindəki elanı

Yedinstvo təşkilatının siyahısıdır.

1. Vasili İliç Frolov
2. İosif Fedoroviç Blinov
3. Ç. X. X.
4. Venedikt Arsenyeviç Bodaev
5. Stepan Vasilyeviç Mamonov
6. Mixail M. Davıdov
7. Abram Benyaminoviç Lipşiç
8. Qaqik Baqratoviç Piçinyan
9. Vladimir Vasilyeviç Smirnov
10. Mixail Xosrovoviç Məlik-Şahnazarov
11. İ. ?. Vudanov
12. V. P. Stupvşin
13. Luka Lavrentyeviç Bıç
14. Konstantin Aleksandroviç Alaverdov
15. Aleksey Alekseyeviç Boqdanov
16. İosif Samoyloviç Veller
17. Mixail Davudoviç Manuçaryan
18. Mixail Fedoroviç Dubyanski
19. Pyotr Fedoroviç Puqaçev
20. Nikolay Georgiyeviç Boqatırev
21. Boras Mıxayloviç Bılyavskiy
22. Konstantin V. Avalyani
23. Vasiliy Feodoroviç Trofimov
24. Aleksey Aleksandroviç Sokolov

12-ci siyahı

Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatlar Komitəsinin (Müsavat Partiyası ilə ortaq) 12-ci siyahısının Kaspi qəzetindəki elanı

Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi İcraiyyə Komitəsi 1917-ci il avqustun 29-da Kornilov əksinqilabi qiyamını qətiyyətlə pisləyərək, Müvəqqəti hökuməti tam müdafiə etdiyini bildirdi. Müsavat Partiyasının 1917-ci ilin oktyabrında keçirilən birinci qurultayı Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında əhəmiyyətli hadisə oldu. Müsəlman Milli Komitəsinin sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov qurultaydakı çıxışında bəyan etdi ki, Milli Komitənin arzu və məqsədləri Müsavatın arzu və məqsədləri ilə tamamilə uyğun gəlir.

Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi ilə Müsavat Partiyasının proqramları üst-üstə düşdüyündən onlar 1917-ci ilin oktyabrında Bakı Şəhər Dumasına seçkilərə vahid siyahı ilə gedirdilər.

1. Əlimərdan bəy Topçubaşov
2. Fətəli xan Xoyski
3. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
4. Məmmədrza ağa Vəkilov
5. Məmmədhəsən Hacınski
6. Qasım Qasımov
7. Mirzə Əsədullayev
8. Ağa Aşurov
9. Musa bəy Rəfiyev
10. Əbdüləli bəy Əmircanov
11. Behbud xan Cavanşir
12. Ağa Zeynal Tağızadə
13. Əbülfəz Qarayev
14. Y. Əliyev
15. Əliağa Həsənov
16. Q. bəy Axundov
17. Abbasəli Kərimov
18. Bəhram bəy Axundov
19. Əliisgəndər Cəfərov
20. Abbasqulu Kazımzadə
21. Bahadur xan Mallaçixanov
22. S. İbrahimov
23. Əlimuxtar Əliyev
24. A. M. İsrafilov
25. Kitabulla Axundov
26. Əliheydər Allahverdiyev
27. S. A. Seyidov
28. Mehdi bəy Hacıbababəyov
29. Qulamrza Şərifzadə
30. Əhməd bəy Hacınski^[b]
31. İslam bəy Qəbulov
32. Abdulla bəy Sübhanverdixanov
33. İsmayıl Tağıyev
34. Vəli Mikayılov
35. Tağı Nağıyev
36. X. İbrahimov
37. Yusif Mikayılov
38. Fərhad Ağayev
39. Oruc Orucov
40. Məhəmməd Əli Rəsulzadə

Seçki nəticələri

1 noyabr 1917-ci il tarixdə Kaspi qəzetində dərc olunmuş nəticələr:^[4]

Siyahı	Səslərin sayı	%	Mandat
Siyahı 4 — Sosialist bloku (Eserlər, Menşeviklər)	17,519	24.10%	25
Siyahı 2 — Daşnaksütyun	12,331	16.97%	17
Siyahı 5 — Bolşeviklər	11,195	15.40%	16
Siyahı 12 — Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi [a]	10,234	14.08%	14
Siyahı 9 — "Rusiyada Müsəlmanlıq"	8,015	11.03%	11
Siyahı 1 — Xalq Azadlığı Partiyası (Kadetlər)	4,172	5.74%	5 və 6
Siyahı 10 — Yedinstvo	2,581	3.55%	3
Siyahı 11 — Erməni Milli Demokratları	2,357	3.24%	3
Siyahı 7 — Birləşmiş Yəhudi Seçki Komitəsi	2,208	3.04%	3
Siyahı 8 — Qafqaz Rus Demokratik Cəmiyyəti	1,647	2.27%	2
Siyahı 3 — Dövlət işçiləri	237	0.33%	0
Siyahı 6 — Yəhudi sosialistləri	185	0.25%	0
Ümumi	72,681

Vilyam Rozenberq tərəfindən təqdim olunan bir qədər fərqli nəticələr:

Siyahı	Bakı Xalq Səsverməsi		Qarnizon səsverməsi		Mandat
	Səslər	Səslərin faizi	Səslər	Səslərin faizi
Sosialist bloku (Eserlər, Menşeviklər)	17,523	24.06%	277	8.96%	25
Daşnaksütyun	12,332	16.93%	72	2.33%	18
Bolşeviklər	11,202	15.38%	2,675	86.49%	16
Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi [a]	10,285	14.12%	3	0.10%	15
Müsəlman ruhaniləri (Rusiyada müsəlmanlıq)	8,063	11.07%	0	0%	12
Kadetlər	4,173	5.73%	25	0.81%	6
Trudoviklər və Yedinstvo	2,581	3.54%	6	0.19%	4
Erməni demokratlar	2,358	3.24%	2	0.06%	4
Yəhudi partiyaları	2,419	3.32%	26	0.84%	3
Muhafizəkar ruslar	1,647	1.16%	2	0.06%	2
Dövlət işçiləri	245	0.34%	5	0.16%	0
Ümumi	72,828		3,093		105

Rozenberq (1969) Bakı Şəhər Dumasına seçkilərin nəticəsi üçün iki mənbədən istifadə edir: "Baku" qəzeti (1 noyabr 1917-ci il) və "Revolyutsiya 1917 goda v Azerbaydzhane: khronika sobytiy" (Bakı, 1927). O, iki mənbənin təqdim etdiyi nəticələr arasında kiçik uyğunsuzluqları qeyd edir.^[2] "Kaspi" qəzetinin 1 dekabr 1917-ci il tarixli sayında seçkinin nəticələrinin Rozenberqinkinə oxşar hesabatı təqdim olunmuşdu.^[3]

Seçilənlərin etnik mənsubiyyəti

Ermənilər	38
Müsəlmanlar	31
Ruslar	19
Yəhudilər	12
Polyaklar	3
Gürcülər	2
Mənbə:[3]

Dumada koalisiyanın təşkili

Seçkidən sonra müxtəlif siyasi partiyalar şəhər hökumətini formalaşdırmaq barədə fikir ayrılığına düşdülər. Menşeviklər bütün inqilabi və demokratik qüvvələrin daxil olduğu bir hökumət yaratmağa çağırırdılar. Eserlər Bakı Şəhər Duması ilə Bakı Soveti arasında koalisiya yaradılmasının tərəfdarı idilər. Erməni İnqilabi Federasiyası, Müsavat və İttihad Bakı Şəhər Dumasının, Bakı Sovetinin, milli şuraların və digər demokratik təşkilatların koalisiyasını nəzərdə tuturdular. Kadetlər, Yedinstvo və mövcud Bakı Şəhər İdarəsi şəhər dumasının müstəsna səlahiyyətdə olmasını dəstəkləyirdilər. 1917-ci il dekabrın 15-də yığıncaq keçirildi və ilk bölünmüş səsvermədən və bir sıra danışıqlardan sonra menşeviklər şəhər dumasının, Bakı Sovetinin, Kəndlilər İttifaqının, milli şuraların və başqalarının koalisiyasının yaradılması haqqında qətnaməni dəstəkləməyə başladılar. Böyük koalisiya təklifi 47 səs, duma-sovet koalisiyası təklifi isə 24 səs topladı. Koalisiya hökuməti bolşeviklərdən başqa bütün partiyaların dəstəyi ilə quruldu. Koalisiya hökumətinin 9 üzvü var idi. Onlardan 3-ü sovetlərdən (fəhlə, kəndli, əsgər), 3-ü milli təşkilatlardan (müsəlman, erməni, rus) və 3-ü şəhər duması və onun idarə heyətindən ibarət idi.^[3]

Qeydlər

1. Müsavat Partiyası ilə vahid siyahı
2. İsa bəy oğlu

İstinadlar

1. Кямаля Оджагова. Городское самоуправление Баку в конце ХІХ--начале ХХ вв (PDF). Нурлан. 2003. 29, 55. OCLC 58789818. 2024-05-01 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-01.
2. Rosenberg, William G. "The Russian municipal duma elections of 1917: A preliminary computation of returns". Soviet Studies. 21 (2). 1969: 131–163. doi:10.1080/09668136908410699. JSTOR 149186.
3. Ronald Qriqor Süni. The Baku Commune, 1917-1918: Class and Nationality in the Russian Revolution. Princeton University Press. 12 March 2019. 82, 108–110, 160, 189–190. ISBN 978-0-691-65703-5. OCLC 1089478740.
4. Kaspi qəzetinin 1 noyabr 1917-ci il tarixli nüsxəsi ^{[ölü keçid]}. s. 3–4