Ərəb xilafəti

Xilafət
Ərəb xilafəti
Gerb
Bayraq Gerb
I — Məhəmməd vaxtı; II — Əbu Bəkr vaxtı; III — Ömər ibn Xəttab vaxtı; IV — Osman ibn Affan vaxtı; V - Əli ibn Əbu Talib vaxtı
I — Məhəmməd vaxtı; II — Əbu Bəkr vaxtı; III — Ömər ibn Xəttab vaxtı; IV — Osman ibn Affan vaxtı; V - Əli ibn Əbu Talib vaxtı
 
 
632 — 1517

Paytaxt Mədinə , Dəməşq, Bağdad ,Səmərra
Ən böyük şəhər Bağdad, Bəsrə, Qahirə, Kufə, Təbriz, İsfahan
Rəsmi dilləri ərəb dili
Dövlət dini islam
Ərazisi 27.900.000 km² dən çox
Əhalisi ərəblər, farslar, türklər, ermənilər, gürcülər
İdarəetmə forması teokratiya
Sülalə Əməvilər Abbasilər


Ərəb xilafəti[1][2][3][4][5] (ərəb. خلافةxilāfə; ing. Caliphate) və ya Xəlifəlikİslam dinində siyasi və hüquqi idarə üsulu.[6] Xilafətə başçılıq edən şəxs xəlifə adlanır. Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından 13-cü əsr monqol yürüşünə qədər ərəb dünyasında rəsmi dövlətçilik idarə üsulu kimi işlənmiş, daha sonralar isə bir sıra müsəlman dövlətlərində siyasi ideologiya mənasını daşımışdır.

Xilafət anlayışı

Xilafət düşüncəsi daha çox İslamın sünni qanadında qəbul edilmişdir. Şiə qanadı sünni qanadın qəbul etdiyi xilafət idarə üsulunu tanımır və ona əks olaraq imamət dini dövlətçilik düşüncəsini qəbul edir, baxmayaraq ki, belə bir dini dövlətçilik idarəsi tarixdə olmamışdır. Xəlifə ilk əvvəl seçki əsasında təyin edilsə də, Əməvilər hakimiyyətə gəldikdən sonra səltənət şəklini almışdır. Abbasilər sülaləsinin X əsrdə zəifləməsinə qədər dövlətə başçılıq edən xəlifələr daha sonra İslam dünyasında ruhani lider roluna malik olmuşlar.

Tarixi

632-ci ildə Məhəmməd peyğəmbər vəfat etdi. O vəfat edəndən sonra ərəb fəthləri genişləndi. Ərəblərin hərbi fəthlərinin uğurlarına səbəb olan amillər içərisində Bizans ilə İran arasında uzun illər gedən müharibələr hər iki tərəfin zəifləməsi, ərəb qoşunlarında döyüşçülərin, xüsusi ilə sürətlə hərəkət edən süvarilərin sayının çoxluğu, əsasən də Bizans və İran əhalisinin ağır vergilərdən azad olmaq üçün daha ədalətli dövlətçilik və sosial siyasət yürüdən müsəlmanlara xilaskar kimi baxaraq, onların tərəfinə keçməsi tarixçilərin diqqətindən yayınmamışdır.

Xəlifə Əbu Bəkr (632–634), Ömər (634–644), Osman (644–656) və ƏLİ (656 - 661) bu dövründə fütuhat müharibələri genişləndi. Birinci xəlifə və Məhəmməd peyğəmbərin varisi Əbu-Bəkrin dövründə Suriya və İranın fəthinə başlandı. Ömər Suriya, İraq və Misiriin fəthini başa çatdırdı. 636-cı ildə baş verən Yərmuq döyüşündə Bizans, 636-cı ildə Kadisiyyə yaxınlığında İran qoşunu məğlub oldu. 639-cu ildə Əmir ibn Asınrəhbərlik etdiyi ərəb qoşunu Misirə hücum etdilər 640-cı ilin yanvarında Pelusiya Fərama şəhəri və Fəyyum vadisi işğal edildi.642-ci ildə Misirin işğalı başa çatdırıldı.Xəlifə Ömərin dövründə islam dini İrana, Suriyaya, Misirə və Liviyanın tarixi vilayəti Benqaziyə yayıldı. Ömərin vaxtında təşəkkül tapmağa başlamış ərəb müsəlman imperiyasının bütün əsas inzibati-hüquqi təsisatları və ilk növbədə onun vergi-rüsum sistemi müəyyənləşdirilərək qanuniləşdirilmişdir. 638-ci ildə Qüds ilhaq edilərək müsəlman şəhərinə çevrildi. 642-ci ildə Nahavənd vuruşmasında müsəlmanlar Sasani imperiyasını çətin vəziyyətə saldılar. İranın paytaxtı Mədain 4 ay mühasirədə qaldı.644-645-ci illər arası Bəlucistanı işğal edərək oradan Hindistana keçdilər[7].Mədain (Ktesefon) 651-ci ildə tutuldu və Sasanilər dövlətinə son qoyuldu.

Ərəb xilafətinin II dövrü 661–750-ci illəri əhatə edir. 661-ci ildə IV Raşidi xəlifəsi Əli ibn Əbu Talib Kufədə namaz qılarkən xəvaricilər tərəfindən öldürüldü. Daha sonra hakimiyyətə onun oğlu Həsən gəldi. Bir neçə səbəbə görə Həsən ibn Əli çox keçməmiş hakimiyyəti Müaviyə ibn əbu-Sufyana təhfil verdi. Bundan sonra xilafət idarə üsulunda seçki sistemi atadan oğula varislik sisteminə dəyişdi və Müaviyə hakimiyyətə oğlu I Yezid varis təyin etdi. Bu sülalə Əməvilər sülaləsi adlanırdı. Bu sülalənin dövründə xilafətin paytaxtı Mədinədən Şam (Dəməşq) şəhərinə köçürüldü.

Əməvilər dövründə müsəlman fəthləri daha da genişləndi. VIII əsrin əvvəllərində ərəblər Şimali Afrikanı tutdular. 711-ci ildə ərəb sərkərdəsi Tariq öz ordusu ilə Afrika və Avropa arasındakı boğazı keçib İspaniyaya daxil oldu. Buradakı Ost-Qot krallığını məğlub etdi. Bu boğaz Tariqin adı ilə Cəbəllütariq adlanır. Ərəblər 732-ci ildə Puatye şəhəri yaxınlığında franklara məğlub oldular və Avropanın mərkəzinə irəliləyə bilmədilər. İslam ordusu Qafqaz və Mərkəzi Asiyanı VIII əsrin əvvəlində tutdu, 712-ci ildə Çinə və Hind çayına gedib çıxdı. Beləliklə, VII əsr və VIII əsrin I yarısında Atlantik okeanından Hindistan və Çinə qədər uzanan geniş bir ərazini əhatə edən ərəb dövləti yarandı. Bu dövlət Xilafət adlanırdı.

Ərəb xilafətinin ərazisi əmirliklərdən (vilayətlərdən) ibarət idi. Vilayətlərin idarə olunması əmirlərə (canişinlərə) tapşırılırdı. Dövlət dili ərəb dili idi. Xilafətdə gümüş dirhəm və qızıl dinarlarla alver etmək və vergi vermək olardı. Qanun qarşısında bütün müsəlmanlar bərabər idi. Ancaq varlılar çox, yoxsullar az vergi verirdilər. Ərəb xilafətində feodalizm quruluşunun meydana gəlməsinin xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: torpaq dövlət mülkiyyəti idi, Xəlifə təyin etdiyi canişinlərə xidmətləri əvəzində iqta verirdi, asılı kəndlilər vergi ödəyirdilər. Bu vergi xəlifənin xəzinəsinə daxil olurdu.

Ərəblər ayrı-ayrı şəxsləri, ailələri, bütöv tayfaları işğal etdikləri ərazilərə köçürürdülər. Burada onların məqsədləri:

  1. Dövlət təqaüd alan adamları buraya köçürməklə dövlət xəzinəsini bu adamlardan azad edirdilər.
  2. Özlərinə burada etnik dayaq yaradırdılar.

Ərəb xilafətinin Abbasilər dövrü 750–1258-ci illəri əhatə edir. Abbasilər 750-ci ildə Kufə məscidində Əməvilərin sonuncu nümayəndəsi Mərvanı qohumları ilə edam etdilər və hakimiyyətə gəldilər. Onlar 762-ci ildə Bağdad şəhərinin əsasını qoydular və paytaxtı Dəməşqdən Bağdada köçürdülər. Elə buna görə də bu dövlət Bağdad xilafəti adlanır. Artıq IX əsrin ortalarında Bağdad 4 min hektar sahəni əhatə edirdi, dünyanın ən böyük şəhəri idi. Bağdaddan 120 km Şimalda xəlifə üçün iqamətgah tikildi və bu iqamətgah Samirə adlandı. Xilafətdə ticarət çox inkişaf etmişdi. Təkcə Dəməşqdə 40 bazar var idi. Bura Xilafətin ticarət mərkəzlərindən biri idi. Böyük ipək yolu yenidən canlandı. Hindistan və Şərqi Afrikadan gələn mallar Suveyşə, oradan da İsgəndəriyyəyə, daha sonra Avropaya aparılırdı.

İşğal edilmiş ölkələrdə ərəb zülmü xalq üsyanlarına səbəb olurdu. Bu üsyanların səbəbləri bunlardır:

  1. İri feodallar olan canişinlərin (əmirlərin) müstəqilliyinin artması.
  2. Xalqların azadlıq mübarizəsi.

VIII əsrin 70–80-ci illərində Mərkəzi Asiyada ərəb zülmünə və feodal əsarətinə qarşı Müqənnanın başçılığı altında üsyan baş verdi. Onun əsl adı Haşım İbn Hakim idi. Üsyan 783–785-ci illərdə yatırıldı. Müqənna ələ keçib alçalmamaq üçün özünü öldürdü. Babəkin başçılığı altında olan üsyan Ərəb xilafətini zəiflətdi. Ərəb ordusunda türklərin nüfuzu getdikcə artırdı. Bunun bir səbəbi xəlifə Mötəsimin (833–842) anasının türk qızı olması idi. O, gəncliyində Türküstanda olmuş və burada türklərin döyüş məharətinin şahidi olmuşdu. Görkəmli sərkərdə Afşin, Əbu Sac və başqaları türk idilər. Türklərin etibarlı olması onların nüfuzunu yüksəldirdi. Məsələn, Tulun sülaləsinin əsasını qoyan Tulun Buxarada vergi əvəzinə alınan bir döyüşçü idi. Onun oğlu Əhməd-İbn Tulun Misirdə əvvəl canişin köməkçisi, sonra canişin olmuşdu. Misir tarixçiləri onun dövrünü Misirin qızıl dövrü adlandırmışlar.

VIII əsrdən başlayaraq Ərəb xilafəti tənəzzül etdi. VIII əsrin ortalarında(756) İspaniyada Kordova əmirliyi yarandı. Ərəb xilafəti parçalandı. Xəlifənin əlində qalan torpaqlar Bağdad xilafətinə daxil oldu. IX əsrdə Bağdad xilafəti dağıldı. Misir, Mərkəzi Asiya, İran və Əfqanıstan ondan ayrıldı. Bağdad xilafətinin tərkibində ancaq Mesopotamiya qaldı. Beləliklə, iri feodalların güclənməsi və xalq üsyanları nəticəsində Ərəb xilafəti süquta uğradı. Monqolların 1258-ci ildə Bağdadı ələ keçirmələrindən sonra, xilafətin mərkəzi Misirdə Məmlük sülaləsinin nəzarətinə keçmişdir.

Azərbaycan

Xilafətdə iqtisadiyyat

Abbasilərin hakimiyyətinin ilk illərində (8–9-cu əsrlər) İranOrta Asiya feodalları xüsusi mövqeyə malik idilər. Ərəb zədəganları isə getdikcə öz mövqe və imtiyazlarını itirirdilər. Xilafətin əsas məhsuldar qüvvələri asılı kəndlilər, əsas istehsal sahəsi süni suvarmaya əsaslanan əkinçilik idi. Maldarlıq da mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Xilafətdə əsas torpaq mülkiyyət forması mülk idi. Ərəb dilində "mülkiyyət" malikanə deməkdir. Mülk sahibi mərkəzi hökumət qarşısında icbari xidmət və ya mükəlləfiyyət daşımırdı. Mülk şərti torpaq da sayılmırdı. Buna görə də sərbəst olaraq satıla, girov qoyula, bağışlana və ya irsən keçə bilərdi. İqta torpaq sahibliyi də geniş yayılmışdı. Bu, xidmət müqabilində feodallara verilmiş şərti olaraq mülkiyyət idi. İqta torpaqları dövlət torpaqları hesab edilsə də, 9-cu yüzillikdə faktiki olaraq feodal şəxsi torpaq mülkiyyətinə çevrilmişdi. İqta torpaqlarında vergilərin toplanması və onların idarə olunması iqtadarların əlində toplanmışdı. İqta dövründə meydana gələn vəqf, ərəbcə dini və ya xeyriyyə məqsədi ilə dövlətin və yaxud ayrı-ayrı vətəndaşların könüllü bağışladığı daşınan və daşınmaz əmlaka deyilirdi. Vəqf olunmuş torpaq satıla və ya bağışlana bilməzdi.

Torpaq vergisi olan xərac da geniş yayılmışdı. Xərac pul və ya natura şəklində toplanırdı. Xərac bəzən bütün torpaq vergilərinin cəmi olurdu. Cizyə vergisi də Xilafət dövründə yayılmışdı. Bu vergi qeyri-müsəlman əhalidən orduda xidmət etmədiklərinin müqabilindən onlardan alınan vergi növü idi. Cizyə ancaq kişilərdən alınırdı və əsasən pul ilə ödənilirdi. Bundan başqa Xilafətdə dini vergilər olan zəkat, xümstitrə də alınırdı. Zəkat şəriət qanunu ilə əmlak və gəlir üzərinə qoyulan vergidir. Bu vergi icmanın ehtiyaclarına sərf olunur və yoxsul müsəlmanlar arasında bölüşdürülürdü. Zəkatın adi məbləği illik gəlirin 2,5%-ni təşkil edir. Bunu ailə başçısı ödəyirdi. Xüms (və ya xums) müxtəlif mülkiyyət və qənimət növlərindən (qazancadan, dəfinələrdən, hərbi qənimətlərdən) xəzinəyə ödənilirdi. Fitrə isə ailənin hər bir yaşlı üzvündən ramazan ayında orucluq olan gün alınır və paylanırdı. Bu vergi növü ancaq varlı şəhərlilərdən alınırdı. Xilafətdə şəhər əhalisi xırda ticarətlə əlaqədar olan müxtəlif peşələrlə məşğul idi. Toxuculuq, bəzək və zərgərlik malları istehsalı, metal emalı yüksək dərəcədə inkişaf etmişdi. Sənətkarlıq və ticarətin genişlənməsi şəhərlərin inkişaf etməsinə kömək edirdi. BağdadQahirə mühüm sənətkarlıq və mədəniyyət mərkəzləri idi. Xarici ticaarəti varlı tacirlər aparırdılar. 8-ci əsrin sonunda ərəb və İran dəniz səyyahları İndoneziyaMalayya dəniz sahillərinə, sonra isə Sinqapur boğazı ilə Sakit okeana çıxaraq, Çinlə ticarət edirdilər. Quanşjou (Kanton) şəhərində xilafətdən gələn müsəlman tacirlərinin məhəlləsi var idi. Şərqi Avropa xalqları ilə də daimi ticarət əlaqələri yaradılmışdı. Xilafətdə feodal cəmiyyətinin xarakterik cəhəti burada güclü quldarlıq-patriarxal qaydaların uzun müddət qalması idi. Qul əməyindən geniş istifadə olunurdu.

Ərəb xilafətində torpaq sahibliyinin aşağıdakı formaları vardı:

Xəlifə və dövlətə məxsus mülklər — buradan gələn gəlir xəzinəyə gedirdi.
Mülk — yerli feodallara məxsus idi.
İqta — xidmət əvəzinə verilən torpaqlar.
Vəqf — dini müəssisələrə məxsus torpaqlar.
İcma torpaqları — kəndlərin əkin yeri, otlaqlar, biçənəklər, qəbristanlıq və s.

Xilafət dövründə aşağıdakı vergilər alınırdı:

Xərac — torpaq vergisi (məhsulla torpağı olanlardan alınırdı).
Cizyə — can vergisi. Qeyri-müsəlman kişilərdən alınırdı.

Aşağıdakı dini vergilər alınırdı.

Xüms — daşına bilən əmlakdan, adamların faydalandığı bütün şeylərdən alınırdı.
Zəkat (sədəqə) — maldarlıqdan, ticarət və sənətkarlıqdan, əkin və meyvədən alınırdı. Şikəstlərin, əlacsızların ehtiyacı zəkatdan ödənilirdi.

Xilafətdə mədəniyyət

Əvvəllər mədəniyyətin inkişaf səviyyəsinə görə ərəblər əsarət altına alınmış xalqların əksəriyyətindən çox-çox aşağıda dururdular. Lakin ərəblər yavaş-yavaş bu xalqların elm və incəsənət sahəsindəki nailiyyətlərini mənimsədilər. Xilafətin tərkibində yüksək inkişaf etmiş qədim mədəniyyəti olan Misir, Suriya, Fələstin, Mesopotomiya, Orta Asiya kimi çox ölkələr daxil idi. Ərəb dili bu ölkələrdə geniş yayıldı. Məhkəmə işləri bu dildə aparılır, məktəblərdə bu dil öyrədilirdi. Ərəb dili ədəbiyyat və elm dilinə çevrilmişdi. Suriya, İran və Orta Asiyanın bir çox alim və yazıçıları öz əsərlərini bu dildə yazırdılar. Beləliklə, xilafətin mədəniyyətini təkcə ərəblər deyil, xilafətin tərkibinə daxil olan bütün xalqlar yaradırdılar. Təsərrüfat sahəsindəki uğurlar mədəniyyətin inkişafına kömək edirdi. Suvarılan torpaqlara arpabuğda səpir, orada xurmaşəkər qamışı yetişdirirdilər. Asiyanın başqa ölkələrindən ərəblər pambıqçəltik, portağallimon gətirib əkdilər. Mahir sənətkarlar pambıq və yundan yüngül və davamlı parçalar toxuyurdular. İran öz xalçaları ilə məşhur idi. Suriyada ipək parçalar toxunur, şüşə qablar hazırlanırdı.Suriyanın silah ustaları bütün dünyada şöhrət qazanmışdılar. Dəməşq poladından hazırlanmış qılıncları və zirehli geyimləri bütün ölkələrin cəngavərləri yüksək qiymətləndirirdilər. Ərəb tacirləri çox geniş ərazidə ticarət edirdilər. Onlar bürkülü səhraları və uca dağları aşaraq Çindən ipək və qab-qacaq gətirirdilər. Dəniz yolu ilə Hindistandan müxtəlif parçalar və qiymətli daş-qaşlar gətirilirdi. Ərəb tacirləri tez-tez Avropaya da gedirdilər.

Xilafətdə riyaziyyat, astronomiya, coğrafiya kimi elmlər uğurla inkişaf edirdi. Böyük şəhərlərdə ali məktəblər açılırdı. Bağdadda yunan alimlərinin əlyazılarından ibarət kitabxana açılmışdı. Bu kitabxananı "müdrüiklik xəzinəsi" adlandırırdılar. Evklidin həndəsəyə aid əsərləri, hind astronomları və riyaziyyatçılarının tədqiqatları ərəb riyaziyyatçılarına məlum idi. Onlar cəbr (ərəbcə "əlcəbr" – hesab) elminin əsasını qoydular, hind rəqəmlərindən istifadə etməyə başladılar. Sonrada bu rəqəmləri ərəblərdən avropalılar öyrəndilər. İndiyədək Avropada bu rəqəmləri "ərəb rəqəmləri" adlandırırlar. Bağdad və Dəməşq şəhərlərində rəsədxanalar açıldı. Astronomlar mürəkkəb alətlərdən istifadə edərək Yer kürəsinin təxmini böyüklüyünü hesablaya bildilər. Onlar səmada gözlə örünən ulduzların vəziyyətini təsvir edirdilər. Orta Asiya alimi Əl-Biruni Yerin Günəş ətrafında fırlanması ideyasını irəli sürmüşdü, o zaman üçün bu dahiyanə fərziyyə hesab olunurdu. Ərəblər coğrafiyaya böyük şərafət göstərirdilər. Bunu belə bir atalar sözü sübut edir "Kim elm naminə səyahətə çıxırsa, cənnət qapıları onun üzünə açıqdır." Coğrafiyaşünaslar yalnız başqa ölkələr haqqında kitablar oxumaqla kifayətlənmir, özləri həmin ölkələrdə olmağa can atır, həyatlarını təhlükə qarşısında qoyaraq uzaq ölkələrə səyahətə çıxırdılar. Ərəb səyyahları xilafət ölkələrini, Hindistanı, Çini təsvir etmiş, AfrikanınŞərqi Avropanın lap içərilərinə gedib çıxmışdılar. Onlar özlərinə məlum olan ölkələrin və dənizlərin xəritələrini çəkmişdilər. Xilafətdə təbabət uğurla inkişaf edirdi. Orta Asiyada böyük alim İbn Sina (980–1037) yaşayırdı. Avropada onu Avisenna adlandırırdılar. İbn Sina təbib kimi xüsusilə böyük şöhrət qazanmışdı. O, özündən əvvəl heç kəsin ayırd edə bilmədiyi bir çox xəstəliklərin əlamətlərini təsvir etmişdi. Onu yüzdən çox elmi əsəri vardı. Şərqdə onu "alimlərin başçısı" adlandırırdılar.

Xilafətdə ədəbiyyat

Tacirlər və sarbanlar başqa ölkələrdən qiymətli mallar gətirməklə yanaşı, həmin ölkələr barədə qəribə nağıllar da danışırdılar. Bu nağıllar xəlifə və əyanların saraylarında, bazarlarda, küçələrdə, Bağdadın evlərində danışılırdı. VArlılar möcüzəli səyahətlər və macəralar barədə nağıllar dinləməyi xoşlayırdılar. Bu nağıllar əsasında sonralar bütün dünyada məşhur olan nağıl toplusu – Min bir gecə nağılları yaradıldı. Ərəb şairləri öz şerlərində köçərilərin məişətini və hərbi qəhrəmanlıq hünərlərini tərənnüm edirdilər. Poeziya sahəsində İranda və Orta Asiyada xüsusilə böyük uğurlar qazanılmışdı. Burada şairlər öz əsərlərini adıtın tacik-fars dillərində yazırdılar. Ən məşhur şairlərdən biri Firdovsi idi. O, Şahnamə poeması üzərində 30 ildən çox işləmişdi. Bu poemada İran xalqının işğalçılara qarşı mübarizəsi təsvir olunur, əfsanəvi qəhrəmanların igidlikləri tərənnüm edilirdi.

Xilafətdə incəsənət

Xilafətdə incəsənətin bütün növlərindən ən çox inkişaf edəni memarlıq idi. Memarlar xəlifələr üçün gözəl saraylar, türbələr və qalalar tikirdilər. Qranadada (İspaniya) yerləşən ərəb hakimlərinin sarayı Əlhambra bütün dünyada məşhurdur. Xilafət memarları həm də məscidlər tikirdilər. Məscid binası adətən dördkünc olur, üzərində günbəz ucalırdı. Məscidin hasarları içərisində böyük həyəti, həyətdə isə hovuzu olurdu. Hovuzun dövrəsində çoxlu sütunları olan eyvan, ona yapışıq isə böyük salon tikilirdi. Müsəlmanlar bu salona namaz üçün toplaşırlar. Məscidin yanında uca qüllə olan minarə ucaldılırdı. Bu minarədən dindarları namaza dəvət etmək üçün azan oxuyurlar. Xilafət dövründə tikililərdə daş özərində oyma naxışlarla, kaşı ilə, divarlarda və döşəmələrdə mozaikalar yaratmaqla zəngin bəzək vurulurdu. Binaların divarları isə mürəkkəb şəbəkə naxışlarla bəzədilirdi. Oyma şəbəkə naxış və əlvan təsvirlər elə hiss oyadırdı ki, sanki həmin divarlar ağır daşlardan hörülməmişdir. İslam dini insan və heyvanların şəklini çəkməyi qadağan edirdi. Buna görə də Xilafət ölkələrində Orta əsrlərin ilk yüzilliklərində heykəltaraşlıqrəssamlıq, demək olar inkişaf etmədi. Sonralar isə kitablarda xalq həyatından götürülmüş səhnələri, xəlifə sarayındakı hadisələri, möcüzəli heyvanları və quşları olan uzaq ölkələri təsvir edən miniatürlər verilməyə başlandı.

İstinadlar

  1. N. VəlixanlıƏrəb xilafəti və Azərbaycan Arxivləşdirilib 2022-03-26 at the Wayback Machine, Bakı: Azərnəşr, 1993
  2. A. M. Məmmədova — Ərəb Xilafəti dövründə Azərbaycanda sikkə zərbi və pul dövriyyəsi, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı, 2013
  3. Z. BünyadovAzərbaycan VI–IX əsrlərdə Arxivləşdirilib 2015-08-16 at the Wayback Machine, Bakı, Şərq-Qərb, 2007
  4. Наргиз Ахундова — Тюрки в системе государственного управления Арабского Халифата Arxivləşdirilib 2022-03-26 at the Wayback Machine, Баку, Элм, 2004
  5. Е. А. Беляев — Арабы, Ислам и Арабский халифат в ранее средновековье Arxivləşdirilib 2022-03-26 at the Wayback Machine, АН СССР Ин-т Народов Азии, Москва: Наука, 1965
  6. Martin, R. C. Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Thomson Gale. 2003. ISBN 0028659120, 9780028659121.[ölü keçid]
  7. "Arxivlənmiş surət". 2022-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-04.

Həmçinin bax

Read other articles:

رودريغو أباسكال معلومات شخصية الميلاد 14 يناير 1994 (العمر 29 سنة)مونتفيدو  مركز اللعب مدافع الجنسية الأوروغواي  معلومات النادي النادي الحالي بوافيشتا الرقم 26 مسيرة الشباب سنوات فريق سنترو أتلتيكو فينكس  [لغات أخرى]‏ المسيرة الاحترافية1 سنوات فريق م. (هـ.) 2015–2019 سنت

 

 

Real Sitio de San Ildefonso municipio de EspañaBanderaEscudo De izquierda a derecha y de arriba abajo: Palacio Real de la Granja de San Ildefonso, Palacio de Valsaín, Palacio Real de Riofrío y Valle de Valsaín Real Sitio de San IldefonsoUbicación de Real Sitio de San Ildefonso en España. Real Sitio de San IldefonsoUbicación de Real Sitio de San Ildefonso en la provincia de Segovia.País  España• Com. autónoma  Castilla y León• Provincia  Seg...

 

 

Cidades-estados Pyu no século VIII; Pagan e mostrado somente para comparação por não ser contemporâneo as cidades-estados Pyu A língua pyu(pyu)é uma extinta língua tibeto-birmanesa, que era falada principalmente no atual centro da Birmânia (Myanmar) no primeiro milênio d.C. Foi o vernáculo das cidades-estados Pyu, que prosperaram entre o segundo século a.C. e o IX século d.C. Seu uso diminuiu a partir do final do século IX, quando o povo Bamar do Reino de Nanzhao começou a subj...

Hindu temple in Kerala Ettumanoor Sree Mahadevan TempleFront view of the templeReligionAffiliationHinduismDistrictKottayamDeityShiva as EttumanoorappanFestivalsThiru ulsavam in KumbhamGoverning bodyTravancore Devaswom BoardLocationLocationEttumanoorStateKeralaCountry IndiaMahadeva Temple, Ettumanoor, Kottayam, IndiaGeographic coordinates9°40′25.5″N 76°33′40.3″E / 9.673750°N 76.561194°E / 9.673750; 76.561194ArchitectureTypeTraditional Kerala styleComple...

 

 

Männer mit Kokarden an der Jakobinermütze Italienische Kokarde am Hut der historischen Uniform eines Carabiniere (wird gegenwärtig so getragen) Kokarden für Mannschaftsdienstgrade, passend für Pickelhauben, Tschakos und Tschapkas an Knopf 91. Oben Deutsches Reich, unten Königreich Preußen Preußischer Helm der Artillerietruppen mit rechtsseitiger Kokarde Eine Kokarde ist ein ursprünglich kreisförmiges Abzeichen, meist mit militärischer oder politischer Bedeutung, zum Beispiel als Aufn

 

 

Ця стаття має кілька недоліків. Будь ласка, допоможіть удосконалити її або обговоріть ці проблеми на сторінці обговорення. Ця стаття є сирим перекладом з російської мови. Можливо, вона створена за допомогою машинного перекладу або перекладачем, який недостатньо володіє о

Ki Ageng Mirah adalah salah seorang yang berperan pada berdirinya Ponorogo. Ki Ageng Mirah mendampingi Raden Bathara Katong dan patih Seloaji dalam membuka daerah yang nantinya menjadi Kadipaten Ponorogo.[1] Ki Ageng Mirah adalah penyebar agama Islam di wilayah Wengker, sebelum menjadi Ponorogo. Perjuangan yang dilakukan cukup berat karena masyarakat sekitar sebelumnya tidak memeluk agama Islam sehingga kurang menyukai keberadaan rombongan Raden Bathara Katong yang membawa pengaruh ba...

 

 

University in Spain For other uses of University of Madrid, see University of Madrid (disambiguation). Technical University of MadridUniversidad Politécnica de MadridMottoTechnica impendi nationi(Latin for Technology impulses nations)TypePublicEstablished1971Endowment349,119,860 €RectorGuillermo CisnerosStudents35,833LocationMadridCampusBoth urban and ruralAffiliationsCRUE, CRUMA, CESAER, IAU, SEFI, TIME, EUA, EAIE, PEGASUS, SSUWebsitewww.upm.es The Technical University of Madrid or someti...

 

 

TanjunganomDesaNegara IndonesiaProvinsiJawa TengahKabupatenPatiKecamatanGabusKode pos59173Kode Kemendagri33.18.11.2007 Luas-Jumlah penduduk30.000Kepadatan- Tugu Peluru Desa Tanjunganom Tanjunganom adalah desa di Kecamatan Gabus, Pati, Jawa Tengah, Indonesia. Desa Tanjunganom berada tepat di sebelah timur dari ibu kota kecamatan Gabus. Hal ini menjadikan desa ini termasuk salah satu desa termaju dan teramai di kecamatan Gabus. Desa Tanjunganom memiliki 4 dukuh/dusun yaitu: Tanjunganom Pon...

1972 studio album by Donny OsmondPortrait of DonnyStudio album by Donny OsmondReleasedMay 27, 1972GenrePop, bubblegum pop, R&BLength32:01LabelMGMProducerAlan Osmond, Michael LloydDonny Osmond chronology To You With Love, Donny(1971) Portrait of Donny(1972) Too Young(1972) Singles from Portrait of Donny Hey GirlReleased: November 6, 1971 Puppy LoveReleased: February 19, 1972 Portrait of Donny is the third studio album by the American singer Donny Osmond, released in 1972. The album...

 

 

1994 video game For other uses, see Earthbound (disambiguation). 1994 video gameEarthBoundNorth American box art, depicting a Final Starman with Ness's reflection in its visorDeveloper(s)Ape Inc. HAL Laboratory[a]Publisher(s)NintendoDirector(s)Shigesato ItoiProducer(s)Shigesato Itoi Satoru IwataTsunekazu IshiharaDesigner(s)Akihiko MiuraProgrammer(s)Satoru Iwata Kouji MaltaArtist(s)Kouichi OoyamaWriter(s)Shigesato ItoiComposer(s)Keiichi Suzuki Hirokazu TanakaSeriesMotherPlatform(s)Supe...

 

 

American competitive sailor Charlie BuckinghamPersonal informationNationality United StatesBorn (1989-01-16) January 16, 1989 (age 34)Newport Beach, California, U.S.Height6 ft 2 in (188 cm)Weight180 lb (82 kg)SportCountryUnited StatesSportSailingEventLaserCollege team Georgetown University Medal record Sailing Representing  United States Pan American Games 2019 Lima Men's Laser Charlie Buckingham (born January 16, 1989 in Newport Beach, California)...

Universitas PGRI YogyakartaMotoGerbang Kompetisi Masa DepanDidirikan5 Maret 1962RektorDr. Paiman, MPLokasiYogyakarta''Universitas PGRI Yogyakarta atau yang disingkat dengan UPY merupakan Institusi Pendidikan yang berdiri pada tanggal 05 Maret 1962, dibawah yayasan YP UPY, yang merupakan yayasan yang menginduk PGRI secara nasional. Universitas terdiri atas unsur-unsur senat, pimpinan, dosen, tenaga administrasi, pustakawan, teknisi, unsur pelaksana akademik, unsur penunjang, dan unsur-unsur la...

 

 

You can help expand this article with text translated from the corresponding article in Chinese. (October 2021) Click [show] for important translation instructions. Machine translation, like DeepL or Google Translate, is a useful starting point for translations, but translators must revise errors as necessary and confirm that the translation is accurate, rather than simply copy-pasting machine-translated text into the English Wikipedia. Do not translate text that appears unreliable or lo...

 

 

У этого термина существуют и другие значения, см. Медуза (значения). MeduzaМедуза Страна  Латвия Владелец Medusa Project SIA[1][2] Генеральный директор Галина Тимченко Издатель Илья Красильщик (с 2014 по 2019)Галина Тимченко (с 2019) Главный редактор Иван Колпаков[4][5] Дата ...

Species of legume Lotus subbiflorus Scientific classification Kingdom: Plantae Clade: Tracheophytes Clade: Angiosperms Clade: Eudicots Clade: Rosids Order: Fabales Family: Fabaceae Subfamily: Faboideae Genus: Lotus Species: L. subbiflorus Binomial name Lotus subbiflorusLag. Synonyms L. suaveolens Pers., L. hispidus auct. non DC, L. parviflorus auct. non Desf.[1] Lotus subbiflorus, hairy bird's-foot trefoil,[2] is a flowering plant of the pea family Fabaceae. It is a finel...

 

 

Atlético Lugano Datos generalesNombre Club Atlético LuganoApodo(s) Luganero NaranjaFundación 18 de noviembre de 1915 (108 años)Presidente Miguel PascusiEntrenador Gabriel CuencaInstalacionesEstadio José María MorañosCapacidad 2.000 Personas Titular Alternativo Última temporadaLiga Primera D(2020) Primera instancia (Eliminatoria)Títulos 1 (por última vez en 1987-88)Copa Copa Argentina(2019-20) No se clasificó Actualidad  Temporada 2024Página web oficial[editar d...

 

 

Muhammad Arifin IlhamMuhammad Arifin Ilham, 2018LahirMuhammad Arifin Ilham(1969-06-08)8 Juni 1969Banjarmasin, Kalimantan Selatan, IndonesiaMeninggal22 Mei 2019(2019-05-22) (umur 49)Penang, MalaysiaKebangsaan IndonesiaAlmamaterUniversitas NasionalPekerjaanPendakwahSuami/istriWahyuniati Djamaluddin Waly ​ ​(m. 1998)​ Rania Bawazier ​(m. 2010)​ Femma Umi Akhtar ​(m. 2017)​AnakDari pernikahan W...

<< May >> Su Mo Tu We Th Fr Sa 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2024 31 May saal ke 151st din hae (152nd leap saal me). Saal ke khalaas hoe me 214 din bachaa hae. Events Births 1930 - Clint Eastwood. Maut Joseph Haydn 1809 - Joseph Haydn ke maut Vienna, Austria me bhaes rahaa. (janam:31 March 1732) References TAARIK January 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 February 1 2 3 4 5 6 7 ...

 

 

Permanent funfair in Whitley Bay, a seaside town in North Tyneside, Tyne & Wear, England For other uses, see Spanish City (disambiguation). The Spanish CityInside the Spanish CityAlternative namesWhitley Bay Pleasure GardensGeneral informationStatusGrade II listed building (the dome)AddressWatts Road, Whitley Bay, Tyne and Wear, EnglandCoordinates55°02′51″N 1°26′51″W / 55.047616°N 1.44747°W / 55.047616; -1.44747Opened14 May 1910Renovated2011–2018Renov...

 

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!