Trieste (n'eslovenu: Trst; en friulanu y n'alemán: Triest) ye una ciudá asitiada nel norte d'Italia, a veres del mar Adriáticu; fai frontera con Eslovenia. Cuenta con 205.593 habitantes (2010) y esfruta d'un clima nidio y soleyero, sacante cuando sopla la bora, un vientu que dalguna vegada al añu algama los 100 km/h. Ye la capital de la provincia del mesmu nome, na rexón llamada Friuli-Venezia Giulia.
Historia
Antigüedá y Edá Media
Restos d'arcu romanu nel cascu antiguu.
Orixinalmente un asentamientu ilírico la ciudá tuvo más tarde controlada polos carnios.
Dende 177 e. C. Tergeste (Regio X Venetia et Histria) tuvo so poder romanu (terg ye un términu célticu que significa mercáu). Foi-y concedíu'l estatus de colonia por Xuliu César, quien menta Tergeste nos sos Commentarii de bellu Gallico (51 e. C.). Mientres la etapa romana Tergeste foi considerada una "ciudá ilírica" por Artemidoru d'Éfesu, el xeógrafu griegu, y "cárnica" por Estrabón.
En tiempos imperiales pasó a ser la frontera de la "Italia Romana" que se movió al este dende'l ríu Timavo hasta Formione (güei día Risano). La Tergeste romana florió por cuenta de la so posición cercana a Aquilea, la principal ciudá romana d'esa zona, y Istria, y tamién como puertu, del que queden delles ruines visibles. Augustu dotó a la ciudá de muralles en 33-32 e.C., ente que Traxanu fixo construyir un teatru na segunda centuria de la nuesa era.
Nos primeros tiempos del cristianismu siguió siendo un llugar prósperu, y tres la cayida del Imperiu romanu d'Occidente (476), Trieste convertir en baluarte militar bizantín. En 567 d. C. la ciudá foi afarada polos Lombardos, cuando invadieron el norte d'Italia. En 788 pasó a formar parte del Reinu de los Francos, so l'autoridá d'un conde-obispu. Dende 1081 formó parte del Patriarcáu d'Aquilea, hasta que, a finales del sieglu XII constituyóse como conceyu medieval independiente. Foi sometida polos venecianos nel sieglu XIII y polos austriacos nel sieglu siguiente.
Puertu francu nel sieglu XVIII
En 1719 convertir en puertu francu y, yá que yera la única salida al mar Adriáticu d'Austria, el gobiernu imperial realizó nél grandes inversiones.
Ascensu como puertu austriacu
La ciudá desenvolvióse, convirtiéndose en 1867 en capital de la rexón del Mariña Adriática del imperiu ("Adriatische Küstenland"). Entá y siendo l'únicu puertu comercial de Cisleitania y el primer puertu comercial del Imperiu austrohúngaru, Trieste caltuvo fuertes venceyos culturales coles rexones vecines d'Italia, especialmente Venecia, de tala forma que nel sieglu XVIII el dialeutu triestino, de tipu venecianu, sustituyó al tergestino, l'antiguu dialeutu llocal de tipu friulanu. El triestino yera unu de los idiomes más usaos nel ámbitu familiar y nes xuntes sociales informales.
Palaciu del Conceyu na Piazza Unità d'Italia, Trieste.
Cerca d'esta ciudá vivió Maximiliano I de Méxicu nel Castiellu de Miramar, antes d'aceptar la corona d'esi país. Históricamente foi una ciudá multietnica y cosmopolita; dempués de la Primer Guerra Mundial el gobiernu italianu empezó una verdadera llimpieza étnica, cola italianización forzada de nomes, apellíos y toponimia de la ciudá; a llau d'estes midíes, entá más fuertes y represives sol réxime fascista, delles etnies fueron obligaes a dexar la ciudá, como la comunidá alemana, de más de 12.000 persones.[1][2][3] Na actualidá, xunto a una población mayoritariamente de falada italiana, destaca la presencia d'eslovenos (la comunidá eslovena ta presente na ciudá dende'l sieglu XII), y en menor midida de croates, albaneses, alemanes, griegos y chinos.
Gráfica d'evolución demográfica de Trieste ente 1700 y 2001
Dati comune di Trieste, Meyers Konversationslexikon 1888 y ISTAT - elaborazione grafica a cura di Wikipedia
Trieste na ciencia y na cultura popular
Un grupu de mecenes de la ciudá sofitó económicamente al científicu ya inventor del batiscafu, Auguste Piccard. Por cuenta de ello, un sumergible construyíu por él foi bautizáu como Trieste. Esti sumergible algamó'l fondu de la Fuexa de les Marianes, la mayor fondura oceánica conocida, a casi 11.000 metros, en 1960.
Tamién tuvo un rol nel desenvolvimientu de les ciencies físiques y les sos múltiples rellaciones dende la creación del Centru Internacional de Física Teórica. Esti centru recibe añalmente miles d'investigadores de tol mundu, con especial énfasis n'investigadores del tercer mundu, convirtiéndose asina nun importante centru de xeneración de conocencia al más altu nivel.
↑Piero Purini, Metamorfosi etniche. I cambiamenti di popolazione a Trieste, Gorizia, Fiume y in Istria, Trieste, Kappa Vu , 2010, ISBN 8889808802,ISBN 9788889808801
↑Paolo Parovel, L'identità cancellata : l'italianizzazione forzata dei cognomi, nomi y toponimi, nella Venezia Giulia dal 1919 al 1945, con gli elenchi delle province di Trieste, Gorizia, Istria ed i dati dei primi 5300 decreti, Trieste,Y. Parovel, 1985, ISBN 86-80955-05-1.
.jpg)
.svg)
