Mar Caspiu

Mar Caspiu
Xəzər dənizi (az) Каспий теңізі (kk) مازرون دریا (mzn) دریای خزر (fa) کاسپي درىا (glk) Каспийское море (ru)
Situación
Tipu	lago endorreico ^(es)
Parte de	Mediterranean Sea Area ^(en)
Coordenaes	42°00′N 50°30′E
Datos
Altitú media	−28 m
Superficie	386 400 km²
Noamáu por	casitas ^(es)
Conca hidrográfica	cuenca del mar Caspio ^(es)
Superficie de la conca	3 500 000 km²
Llonxitú	1200 km
Fondura	1025 m (máximu) 211 m (media)

Una güeyada al mar Caspiu dende'un satélite artificial.

El mar Caspiu o mar de Khazar (n'azerbaixanu: Xəzər Dənizi; en persa: دریای خزر ; en rusu: Каспийское Mоре; y en turcomanu: Hazar Deňzi) ye la mayor masa d'agua continental del mundu: delles veces descríbeselu como'l mayor llagu del mundu, y otres considéraselu un mar^[1][2][3]. Ye una conca endorreica asitiada ente Europa y Asia: al este d'El Cáucasu, al oeste de la gran estepa d'Asia Central, al sur de les fértiles llanaes de Rusia meridional (Europa oriental) y al norte de la montañosa meseta iranina, nel Asia occidental. La so estensión, escluyida'l persaláu llagu-golfu de Garabogazköl, asitiáu al este de so, ye de 372.000 km², y tien un volume d'agua de 78.200 km³^[4]. La so salinidá ye del 1,2% (12 gramos de sal por llitru d'agua), la tercera parte de la del agua marina. Ta arrodiáu per Kazakstán al norte y noreste, por Rusia al norte y noroeste, por Azerbaixán al suroeste, por Irán al sur y por Turkmenistán al sureste.

La so llonxitú, en sentíu norte-sur, ye de casi 1.200 km, y el so anchor mediu ye de 320 km. Cubre una estensión d'alredor de 386.400 km², y la so superficie ta 27m perbaxu del nivel del mar. La so principal fonte d'agua, el ríu Volga, que ye'l mayor d'Europa, desagua nelli nel so estremu septentrional. Esta fastera de les sos orielles ye llana, mentantu que la central y la meridional fórmenla dos profundes conques. Esto fae qu'ente elles haya importantes diferencies, n'estratos horizontales, no que cinca a la temperatura, la salinidá y la ecoloxía. El so llechu marín (o llacustre), nel sur, alcanza los 1.023 m perbaxu del nivel del mar, que convierten la zona na segunda depresión non oceánica más fonda del mundu, tres del llagu Baikal (1.180 m perbaxu del nivel del mar). Los testimonios escritos de los antiguos habitantes de la rexón amuesen qu'ellos consideraben al Caspiu como un océanu, probablemente pola so salinidá o pola so gran estensión.

El mar Caspiu tien una gran riqueza ecolóxica, y nelli rescamplen, no económico, la industria del petroleu y la derivada de la esplotación del caviar. La contaminación causada pola industria petrolífera, xunto cola qu'aporta nos ríos que desagüen nelli, tienen dañao la ecoloxía de so.

Xeografía

Caspian Sea Khezeshahr beach

El mar Caspiu (antiguu Caspium Mare o Hyrcanium Mare), ye la llende natural de Rusia (Daguestán, Kalmykia, óblast d'Astrakhan), Azerbaixán, Irán (provincies de Guilán, Mazandarán y Golestán), Turkmenistán (provincies de Balkan), y Kazakstán, coles estepes d'Asia central al norte y al este. Na costa oriental, na costa turcomana, alcuéntrase un gran entrante, el golfu de Kara Bogaz Gol. La costa del Caspiu ye irregular, con grandes golfos al este, ente los qu'alcuéntrase'l de Krasnovodsk y el Kara-Bogaz-Gol (Garabogazköl Aylagy), de poquísima fondidá, que sirve de cuenca de vaporiación y ye'l llugar nel que s'atopa una importante planta química que saca sales.

El Caspiu ta coneutáu al mar d'Azov a través de la canal de Manych.

Tresporte

Esisten dalgunes compañíes de ferrys operando nel mar Caspiu:

• llinia ente Turkmenbashi, Turkmenistán (anguaño Krasnovodsk) y Bakú
• llinia ente Bakú y Aktau

Mar xeláu

La parte norte del mar Caspiu conxélase pel hibiernu, y n'hibiernos fríos, tol área norte queda cubierta de xelu. El xelu tamién pue apaecer n'árees del sur n'avientu y xineru. N'hibiernos suaves, el xelu forma bancos nes árees pantanoses cerca de la costa.

Historia

El mar Caspiu, vistu dende Bakú (Azerbaixán).

Stenka Razin (Vasily Surikov)

Estímase que'l mar tien alredor de 30 millones d'años d'antigüedá. Nun tien salida dende hai 5,5 millones d'años. Descubrimientos na cueva d'Huto, cerca de la ciudá de Behshahr (Irán), suxeren que l'área tevo habitada dende hai 75.000 años.

Na época clásica, yera nomáu océanu Hircaniu. Tamién foi nomáu mar de Khazar. Tanto na antigua Persia como nel Irán de güei conozse-yos como'l mar de Mazandarán . Les antigües fontes ruses refiérense a él como'l mar de Khvalia, por mor de los Khvalis, les persones de Khwarezmia; nes fontes árabes clásiques nómase-yos como Bahr-e-Qazvin, mar de Qazvin.

Ciudaes históriques na oriella yeren:

• Hyrcania, Persia (Irán)
• Tamisheh, Persia
• Atil, Khazaria
• Khazaran

Ciudaes a orielles del mar Caspiu

Mayores ciudaes a orielles del mar Caspiu:

• Bakú, Azerbaixán
• Astara, Azerbaixán
• Lenkeran, Azerbaixán
• Sumqayit, Azerbaixán
• Neft Daslari, Azerbaixán
• Xacmas, Azerbaixán
• Astracán, Rusia
• Derbent, Rusia
• Bandar Anzali, Irán
• Chalous, provincia de Mazandaran, Irán
• Turkmenbashi, Turkmenistán (anguaño Krasnovodsk)
• Atyrau, Kazakstán (anguaño Guriev)
• Aktau, Kazakstán(anguaño Shevchenko)

Dalgunos datos

• Superficie: 371.000 km².
• Dimensiones: 1.210 km de norte a sur y de 210 km a 436 km del este al oeste.
• Fondidá: Media: 170 m, máxima: 995 m.
• Altitú: 28 m por baxo'l nivel del mar.
• Afluentes: Volga, Ural, Cura, Terek.
• Países: Rusia, Azerbaixán, Turkmenistán, Irán y Kazakstán.
• Desagües: Vaporiación.

Referencies

1. «Convention on the Legal Status of the Caspian Sea» (inglés). Consultáu'l 2022-01-22.
2. Is the Caspian a sea or a lake?. 2018-08-16. ISSN 0013-0613. https://www.economist.com/the-economist-explains/2018/08/16/is-the-caspian-a-sea-or-a-lake. Consultáu'l 2022-01-22. 
3. «Is the Caspian Sea a sea; and why does it matter?» (n'inglés). Journal of Eurasian Studies 2 (1):  páxs. 1–14. 2011-01-01. doi:10.1016/j.euras.2010.10.009. ISSN 1879-3665. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1879366510000424. 
4. Leong, Goh Cheng. Oxford University Press: Certificate Physics And Human Geography; Indian Edition. ISBN 978-0-19-562816-6.

Enllaces esternos

• Datos detallaos, n'ingles (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• L'estatutu xurídicu del mar Caspiu:
  • [ (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). Réseau Internet pour le Droit International (RIDI)]]
  • no Monde Diplomatique, en frances
• Caspian Environment Programme
  • Framework Convention for the Protection of the Marine Environment of the Caspian Sea (2003)

• Datos: Q5484
• Multimedia: Caspian Sea