Dempués de que la revolución islámica de 1979, la dinastía Zand foi la única dinastía que'l so nome nun foi esaniciáu de los llugares y monumentos públicos pol nuevu gobiernu republicanu.
Karim Jan Zand (1750-1779)
Ciudadela de Karim Jan (Shiraz).
La dinastía foi fundáu por Karim Jan, xefe de la tribu Zand, que foi unu de los xenerales de Nadir Sah. Dempués de la muerte d'ésti, la tribu de Zand tornó a la so tierra d'orixe.
Cuando Adil Sah foi nomáu rei, Karim Jan y los sos soldaos desertaron del exércitu y xunto con Ali Morái Jan Bakhtiari y Abolfath Jan Haft Lang, otros dos xefes llocales, declaráronse independientes: Abolfath Jan yera'l primer ministru, Karim Jan convertir en comandante en xefe del exércitu y Ali Morái Jan foi nomáu rexente. Karim Jan declaró Shiraz la so capital, y pa consiguir llexitimidá, en 1757 instaló nel tronu al nietu del anterior sah Afshárida, Ismail III, que yera un neñu. En 1760 esanició al rei y al rexente pero negar a llamase Xa, axudicóse'l títulu de Abogáu del pueblu.
En 1760 Karim controlaba tol Irán sacante Jorasán, nel nordeste, que taba gobernada pol afshárida Shahroj Mirza. Nel estranxeru lluchó contra Azad Jan en Azerbaixán y contra los otomanos en Mesopotamia, consiguiendo'l control d'Azerbaixán y la provincia de Basora. mientres tol so reináu caltuvo la llucha contra los qajar, hasta ganar al so xefe Aga Mohammad Jan Qajar y llevar a los sos fíos (Agha Mohammad Jan y Hosseingholi Jan) como rehenes a Shiraz.
En Shiraz perduren monumentos de la so dómina, como la ciudadela de Karim Jan, el bazar Vakil y diverses mezquites y xardinos. Tamién foi quien impulsó la construcción del palaciu de Teḥrán, capital de la futura dinastía Qajar.
Cayente
La muerte de Karim Jan en 1779 dexó al territoriu que gobernaba vulnerable a les amenaces de los sos enemigos. El so fíu y socesor, Abol Fath Jan foi un rei incompetente, fuertemente influyíu pol so tíu, el comandante Zaki Jan.
Otros reis, como Ali Murad y Jafar Jan tampoco fueron capaces de caltener les polítiques de Karim y bien llueu'l país foi atacáu por dellos frentes.
En 1789, Lotf Ali Jan, nietu d'un hermanu de Karim, proclamóse Xa, y engardió contra los mayores enemigos de los Zands, los xefes Qajar, dirixíos pol antiguu rehén Aga Mohammad Jan. Foi prindáu y asesináu na fortaleza de Bam, poniendo fin a la dinastía. Empezó asina'l gobiernu de la dinastía Kadjar.
Cultura y política
La era Zand yera de paz relativa y de desenvolvimientu económicu pal país. Munchos territorios que fueren conquistaos polos otomanos nos últimos tiempos del Imperiu Safávida fueron recuperaos, ya Irán foi de nuevu un país xunío y próspero.
Dempués de que la pintura iranina algamara gran prestgio a finales del sieglu XVII, formóse una escuela nueva so la dinastía Zand d'una calidá notable. Munchos traces artístiques de la dómina Qajar fueron copiaos de los esistentes so los Zand.
En política estranxera, Karim Jan procuró restablecer el comerciu de la era Safávida, dexando que los británicos establecieren una oficina comercial nel puertu de Bushehr, qu'abrió les puertes d'Irán a la Compañía Británica de les Indies Orientales y aumentó la so influencia nel país.
La facienda pública y el sistema d'impuestos foi reorganizáu, de forma que los impuestos fueron elevaos. El sistema xudicial yera xustu y xeneralmente humanu; la pena capital foi raramente impuesta.
