Altu saxón

Altu saxón 'Obersächsisch'
Faláu en	Alemaña
Rexón	Saxonia, Saxonia-Anhalt, Turinxa
Falantes	2 millones (1998)[1]
Familia	Indoeuropéu   Xermánicu     Xermánicu occidental       Altu alemán         Altu alemán central          Alemán central oriental           Altu saxón
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	{{{iso2}}}
ISO 639-3	sxu
Dialeutos del alemán central      Altu saxón (8)

El altu saxón (n'alemán Obersächsisch) ye un dialeutu del altu alemán central oriental faláu nel actual estáu alemán de Saxonia y en partes de los estaos vecinos de Saxonia-Anhalt y Turinxa. Anque coloquialmente suélse-y denominar namái como "saxón" (n'alemán Sächsisch), nun se debe confundir col dialeutu baxu saxón, faláu nel norte d'Alemaña y perteneciente a la llingua so-alemana. L'altu saxón ta estrechamente rellacionáu col dialeutu turinxu.

Historia

L'altu saxón evolucionó como nueva variedá linguística mientres el fenómenu migratoriu conocíu como Ostsiedlung, a partir del añu 1100. Entós daquella, los pobladores procedentes del ducáu raigañu de Saxonia y de la vecina Turinxa, falantes de saxón antiguu, treslladar al Margraviato de Meissen ente los ríos Elba y Saale, territoriu hasta entós pobláu por eslavos polabios. La importancia del altu saxón na cancillería alemana creció cola instauración del Electoráu de Saxonia. L'altu saxón yera'l dialeutu nativu de Martín Lutero, que tradució la Biblia en 1534, dando entamu a una revolución cultural y relixoso, non yá nel norte d'Alemaña, sinón en tol continente européu. Sobre la base del altu saxón construyóse la llingua alemana moderna que güei conocemos como alemán estándar.^[2][3]

L'altu saxón yera vistu de cutiu como la llingua coloquial de l'Alemaña del Este polos sos vecinos de l'Alemaña Occidental, yá que lo falaben munchos de los líderes comunistes provenientes de la industrializada Alemaña Central como Walter Ulbricht, y entá güei ye oxetu de numberosos estereotipo. Esiste n'alemán el verbu sächseln que significa lliteralmente falar/sonar como (un) saxón.

Carauterístiques

Ye típica del altu saxón la elevación xeneralizada de les vocales /yː/, /o/ y /oː/ del altu alemán central a /iː/, /o/ y /oː/; asina, tiense por casu Schnii por Schnee ("nieve") y Vulk por Volk ("pueblu"). Les vocales /ö/, /öː/, /ü/, /üː/ y /üe/ del altu alemán central s'arredondien a /y/, /yː/, /i/ y /iː/, lo que da una pronunciación de beese en böse ("malu") y Biine en Bühne ("escenariu"). Tamién son típiques, anque se trata de carauterístiques compartíes con otros grupos dialeutales, la monoptongación de diptongos (Bein "pierna" pasa a ser Been, Baum "árbol" pasa a Boom), y la suavización consonántica (Kardoffeln en llugar de Kartoffeln "pataques", Babba en llugar de Papa "pá"). A diferencia del turinxu, los infinitivos terminen en -en y non en -y. L'apócope ta llargamente ausente; asina, dialeutalmente pronúnciase balde ("llueu") o im Hause ("en casa"), en contraste coles formes bald o zu Hause del alemán normativu. Nel dialeutu de Meissen la palatalización de la consonante k nun ye tan fuerte como n'otros dialeutos más occidentales.

Ye bien carauterísticu del dialeutu altu saxón l'usu de les partícules gramaticales nicht wahr y nicht wahr, nicht? ("¿non?", "¿nun ye asina?", "¿eh ho?", "¿ciertu?") n'oraciones interrogatives, que na práutica pronúnciense norr y norr nin?. Tamién hai que destacar l'usu de les pallabres nu y né, tomaes del sorabo, pa "sí" y "non" (n'alemán normativu ja y nein).

Subdialeutos

El grau del acentu saxón varia enforma d'un llugar a otru, dende'l relativamente nidiu acentu nes grandes ciudaes como Dresde o Chemnitz hasta'l marcáu acentu de les zones rurales, según el grau d'aplicación de la segunda mutación consonántica xermánica:

• El dialeutu de Meissen, que permaneció nel antiguu margraviato dempués del desarrollu de la nueva variedá estándar del altu alemán. Falar nel distritu de Meissen y la Saxonia Central xubiendo pol el ríu Elba hasta la Suiza saxona. Inclúi la fala de Dresde.
• El altu saxón septentrional, que presenta munches carauterístiques bajoalemanas, falar nel norte de Saxonia y pela redolada de la ciudá de Leipzig, dende Torgau y Eilenburg baxando escontra Borna, y nel estáu vecín de Saxonia-Anhalt xubiendo pol ríu Saale escontra Weißenfels, al oeste.
• El erzgebirgués (Erzgebirgisch), un dialeutu bastante estremáu, que se fala nos pueblos de los Montes Metálicos centrales. Primero que los alemanes fueren espulsaos de Checoslovaquia dempués de la Segunda Guerra Mundial, tamién se falaba nel noroeste de Bohemia y nos Sudetes, anguaño na República Checa.^[4][5]

Ver tamién

• Llingües sorbias

Referencies

1. Entrada Upper Saxon en Ethnologue (18ª ed., 2015)
2. . Internet Archive.
3. Barden, Birgit; Großkopf, Beate Walter de Gruyter: Sprachliche Akkommodation und soziale Integration: Sächsische Übersiedler und Übersiedlerinnen im rhein-/moselfränkischen und alemannischen Sprachraum. ISBN 9783110935073.
4. Ludwig Erich Schmitt (editor): Germanische Dialektologie. Franz Steiner, Wiesbaden 1968, p. 143
5. http://web.uni-marburg.de/sprache-in-hessen/flash/dt.swf

Bibliografía

• Horst Becker, Gunter Bergmann: Sächsische Mundartenkunde. Max Niemeyer Verlag, Halle (Saale) 1969.
• Gunter Bergmann: Upper Saxon. En: Charles V. J. Russ: The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge, London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 290–312.
• Rainer Hünecke, Karlheinz Jakob: Die obersächsische Sprachlandschaft in Geschichte und Gegenwart. Winter, Heidelberg 2012.
• Werner König: dtv-Atles zur deutschen Sprache. 1. Aufl. München 1978.
• Viktor M. Schirmunski: Deutsche Mundartkunde. Editáu y comentáu por Larissa Naiditsch. Peter Lang, Frankfurt am Main 2010. ISBN 978-3-631-59973-0.
• Beat Siebenhaar: Der sächsische Dialekt. En: Matthias Donath, André Thieme: Sächsische Mythen. Edition Leipzig, Leipzig 2011, S. 91–99. Versión anterior online.

• Datos: Q699284