Representación esquemática de la planta d'una catedral onde se resalta l'ábside. La cabecera d'esti templu tien trés absidiolos dispuestos de forma radial y abiertos a un deambulatoriu.
L'ábside ye la parte de la ilesia asitiada na cabecera, qu'acueye la mesa d'altar. Xeneralmente tien planta semicircular pero pue ser tamién poligonal. Suel tar cubiertu por dalgún tipu de bóveda que, na dómina románica, yera de fornu o cascarón.
Etimoloxía
Del llatín (absis, absidis), que de la mesma provién del griegu (apsis, apsidos), que'l so significáu ye'l d'arcu o bóveda.[1]
Oríxenes y evolución
Nos templosromanos l'ábside yera una fornica na que s'agospiaba la estatua d'una deidá. Tamién se dio depués esta denomación a les exedres de les basíliques romanes, ello ye, a unos espacios de planta semicircular dotaos d'asientos sofitaos pel interior del muriu de la cortil ente los que s'atopaba'l sillón del maxistráu presidente. Frente a él asitiábase n'ocasiones un altar pa realizar ufriendes y sacrificios. La Basílica Ulpia de Traxanu pue ser un bon exemplu d'ello, colos sos dos ábsides, unu en cada estremu de la nave principal y una exedra independiente.
Los templos paleocristianos construyéronse siguiendo les pautes de la basílica romana ya incorporaron l'ábside como un elementu habitual de la so arquiteutura. Nél integrábense'l presbiteriu y l'altar. Nos actos llitúrxicos, los clérigos o presbíteros ocupaben los sitiales que nos ábsides romanos correspondíen a los tribunos, ente que l'obispu afacer nel sillón presidencial ante l'altar.
Anque na Edá Media espublizáronse otros modelos de planta eclesiástica ayenos a la basilical, como la de cruz llatina, sicasí non solamente caltúvose sinón que se xeneralizó l'empléu del ábside nes sos variaes formes y disposiciones, hasta'l puntu de tenese por unu de los componentes más carauterísticos de l'arquiteutura bizantina, románica y gótica.
Tipoloxía
De normal l'ábside ye de planta semicircular, pero nun ye raro atopalu d'otres formes xeométriques, abondando'l de planta cuadrada o rectangular y el poligonal de mayor númberu de llaos, como l'octogonal o dodecagonal. La cubierta, tamién polo xeneral, ye abovedada en cuartu d'esfera o fornu, ensin refugar otres formes de bóveda, como la galleda nel casu de planta poligonal, o la d'aresta.
La disposición típica del ábside ye la que lo asitia nel estremu oriental o cabecera de la nave central, sobresaliendo al esterior. Hai de tenese en cuenta que, salvu contaes esceiciones, los templos cristianos empobináronse siempres según una exa este oeste (el llamáu "exa llitúrxica"), tando la cabecera a oriente y la fachada principal d'accesu nel frente opuestu, a occidente. Cuando esiste más d'una nave ye frecuente que se rematen con un ábside, amás de la sala central, caúna de les llaterales. En tales casos, los ábsides secundarios son de menor diámetru y altor que'l central.
Un casu menos frecuente pero non insólitu ye'l de los ábsides adosaos al transepto. Unes vegaes asítiense como remate de cada unu de los sos estremos; otres vegaes, abiertos a manera de capiyes nel llau este y distribuyíos simétricamente con al respective de la nave. El mesmu ábside principal, cuando tien dimensiones abondes, puede dir lobuláu con una serie d'ábsides menores, tamién llamaos absidiolos, que formen una corona de nichos o pequeñes capiyes absidiales na so contorna. En particular, al ábside central pueden xuníse-y otros dos ábsides complementarios pa formar un conxuntu que se conoz como "ábside tricónquido".
Como norma, na que caben esceiciones, los ábsides presenten nel so alzáu dos partes bien estremaes: la inferior constituyida por un zócalo ciegu, y otra cimera, separada o non d'aquella por una imposta que percuerre horizontalmente tol muriu, na que s'abrir un númberu impar de ventanes, de les cualos la central dispónse axialmente en rellación cola nave. N'ocasiones, nel esterior adósense columnes encapiteladas de fuste circular que se llevanten hasta'l bistechu de la cubierta y estremen el panal en tramos verticales.
A los ábsides más pequeños que'l principal y polo xeneral anexos a él o a los brazos del cruceru, col que se comuniquen llámense absidiolos o absidioles.
Absidiolu tamién designa a una capiya absidial. Estes capiyes son siempres en númberu impar.
Referencies
↑Lajo Pérez, Rosina (1990) Léxicu d'arte. Madrid - España: Akal, páx. 8. ISBN 978-84-460-0924-5.
