الخليج الفارسى (بالانجليزى: Persian Gulf) او الخليج العربى[2] هوا ذراع مائيه لبحر العرب بيمتد من خليج عمان جنوب لحد شط العرب فى الشمال بطول 965 كيلومتر.[3] مساحة الخليج الفارسى حوالى 233,100 كيلومتر,[3] و عرضه ما بين حد اقصى حوالى 370 كم[3] لحد ادنى 55 كم فى مضيق هرمز. و الخليج ضحل غماقته مش اكتر 90 متر الا فى شوية اماكن.[3] طول الساحل العربى على الخليج 3,490 كيلومتر و هوا اطول من الساحل الايرانى, ساحل ايران طوله 2,440 كيلومتر على الخليج الفارسى.
و المنطقه بتلعب دور مهم على الصعيد العسكرى, و الاقتصادى, و السياسى, كتير من ناقلات البترول بتعبر من خلاله عبر الموانئ النفطيه على سواحله لان اغلب البلاد اللى بتطل على سواحله هيا مصدره للنفط, اضافه لداه مياهه بتضم حقول نفطيه و غازيه, و هوا من اكتر الممرات المائيه حسب الازدحام فى العالم.[4]
التسميه و الخلاف
القاهرهخريطه اتنشرت فى الاطلس الصغير سنة 1634 لرسامى الخرائط ميركاتور و هندويس بيظهر فيها الخليج و اتكتب عليه باللاتينيه اسم «sinus arabicus» اى الخليج العربىiزرابی عراقی من زمن صدام حسينبحر فارس
الخليج الفارسى اتسمى باسماء كتيره عبر التاريخ كان اقدمها بحر ارض الآله لحد الالف التانيه قبل الميلاد, و اتعرف عند السومريين و الاكديين باسماء كتير منها بحر الشروق الكبير, البحر الاسفل, و النهر المر, و بحر شرق الشمس الكبير, و بحر بلاد الكلدانيين. سماه شويه من الكتاب اليونانيين و الرومانيين البحر الارثيرى (الاحمر) لانهم اعتبروه جزء من بحر العرب اللى اتسمى الاحمر.[2] و سماه المؤرخ الرومانى بلينيوس الاصغر اسم الخليج الفارسى.[5][6] و سماها بطليموس المؤرخ الاغريقى 150 ق.م خليج ميسان[7][8] على الاسم المملكه ميسان العربيه فى الاهواز فى شمال الخليج الفارسی.
و اتعرف كمان بمسمى بحر فارس و اول من سمها بالاسم داه هوا نيارخوس قائد اسطول الاسكندر الاكبر سنة 325 ق.م لانه مشى بمحاذاة الساحل الفارسى و ما عرفش انه فيه ساحل تانى. و سماه الجغرافيين الفرس خليج العراق فى القرن الرابع الهجرى.
و سماه العرب و الدوله العثمانيهخليج البصره و كمان ليه اسماء تانيه استخدمها العرب منها خليج عمان,خليج البحرين او خليج القطيف لان المدن كانت منطلق للسفن اللى بتبحر فيه و بتسيطر على ميته, و اسم بحر البصره بيرجع لفترة الفتح الاسلامى.
و انحصرت تسميته الايام دى على مسميين رئيسيين هما الخليج العربى و الخليج الفارسى. بتستخدم تسمية الخليج العربى رسميا من دول الجامعه العربيه, و كل البلاد العربيه و المنظمات العربيه, كمان بتستخدمه الامم المتحده فى محاضر مؤتمراتها و مراسلاتها و فى وثائقها العربيه [9][10][11] و الجمعيات الجغرافيه و العربيه. اما التسميه التانيه الخليج الفارسى نسبه لبلاد فارس فبتستخدم عالميا.[12]
جنب التسميتين دول بيتم تداول مصطلح الخليج العربى - الفارسى فى شوية اوساط عشان يتجنبو الخلاف بين ايران و الدول العربيه, اللى بتستعمله الجمعيه الوطنيه للجغرافيا اللى بتصدر مجلات ناشيونال جيوجرافيك, و مصطلح الخليج الاسلامى,[9] و فيه دراسه اكاديميه دعت لاعادة اطلاق (خليج البصره) على الشواطىء العراقيه منه,[13] و بتستعمل باقى دول العالم نقل عن مصادر الغربيه تسميه الخليج الفارسى اللى بتخلط ساعات مع تسمية الخليج العربى.[14][15]
فى اكتوبر 2018 المنظمة العالمية للملكية الفكريه بصفتها وكاله تابعه للامم المتحده سجلت الخليج فى شهاده رسميه بتستند لاتفاقية لشبونه لحماية تسميات المنشأ و تسجيلها الدولى. و اشار الاعتراف بالاسم داه فى شهادة تسجيل لؤلؤة الخليج الفارسى للاعتراف باسم الجسم المائى بالشكا داه. حسب الاتفاقية المستنده للقانون الدولى مش ممكن لاى بلد او حكومه او منظمه تستخدم اسم تانى ره للخليج.[16]
النزاع السياسى
الكاتب الفرنسى ميشال فوشيه Michel Foucher فى كتابه "تخوم وحدود" (Fronts et Frontieres) شايف ان الخليج اللى اسمى الخليج الفارسى بسبب النفوذ القوى و التاريخى لايران, لاقى دعم من الاستراتيجيه الاميركيه (زمن الشاه) القايمه على دعم الشاه و جيشه لتحقيق الامن الاقليمى فى حماية النفط. و بيأكد داه نبيل خليفه, كاتب لبنانى فى الشؤون الاستراتيجيه, فى جورنال دار الحياه فى 14 اغسطس 005 : «ليس الخلاف بين العرب والايرانيين مجرد خلاف لفظي/اسمى. وانما هو خلاف يعكس صراعا سياسيا وقوميا ذا ابعاد ومضامين استراتيجيه, خلاصتها من ليه الهيمنه على الخليج, على مياهه وجزره ونفطه ومواقعه الاستراتيجيه وامنه وثرواته».
وجهه نظر ايران
ايران ان شايفه ليها الحق فى السيطره على كل الخليج العربى, و بتعتبر سواحله الغربيه انها كانت مستعمرات تابعه لمملكة الفرس قبل الاسلام. كمان بتعتبر "الخليج الفارسى" هيا التسميه الوحيده اللى اتسمى الخليج بيها, و بتنكر وجود اى اسم تانى.
عشان كده بعد ما اعلنت مؤسسة الجمعيه الجغرافيه الوطنيه عن كتابة اسم الخليج العربى جنب الخليج الفارسى, فى اطلسها الجديد, و اشارت للخلاف على الجزر التلات بين ايران و دولة الامارات العربيه و اعتبرت «ان طنب الصغرى و طنب الكبرى و ابو موسى محتله من ايران و بتطالب الامارات العربيه بالسياده عليها», غضب القوميبن الفرس, و اتهمو المؤسسه باخد الرشاوى, و اتهموها بانها «بتاثير من اللوبى الصهيونى, و بدولارات البترول من الحكومات العربيه قررت تشويه واقع تاريخى مش ممكن نكرانه», مع ان اسرائيل بتستعمل مصطلح "الخليج الفارسى". و اعتبر المسؤولين الايرانيين داه «مؤامره صهيونيه لشق صفوف المسلمين», فبادرت الحكومه الايرانيه لاتخاذ اجراءات بتمنع بموجبها الجمعيه الوطنيه للجغرافيا من بيع مطبوعاتها و خرايطها فى ايران. كمان منع اى مندوب منها بدخول الاراضى الايرانيه. كمان دعا رئيس البرلمان الايرانى حداد عادل كل اللى سماهم عباده الوطن للدفاع عن فارسية الخليج. كمان جمع المعارضه الايرانيه بمختلف اطيافهم عن ان الخليج فارسى. و حاولت الجمعيه تشرح اسباب زيادة صفة "الخليج العربى" للخليج الفارسى, بان فيه اللى يعرف الذراع البحريه بالخليج العربى.
وجهة نظر العرب
اغلب العرب الايام دى شايفين ان اسم "الخليج العربى" تاريخى و قديم, و انه مبرر لان تلتين سواحل الخليج فى بلاد عربيه, فى الوقت نفسه بتطل ايران على حوالى التلت, و انه لحد السواحل الايرانيه سكانها قبايل عربيه سواء فى الشمال (اقليم الاهواز) او فى الشمال الشرقى فى كتير من مدن اقليم بوشهر زى بوشهر و عسلويه و بندر كنغان او فى الشرق فى بندر لنجه و بندر عباس, (كانت دولة القواسم مسيطره على البلاد لحد ضمتها ايران), كمان ان العرب بيشكلو سكان اهم جزيرتين مسكونتين فى الخليج العربى و هما جزيرة البحرين و جزيرة قشم بالاضافه ان العرب بيشكلو السكان الاصليين لكل الجزر الماهوله فى الخليج العربى قبل ظهور البترول و بالتالى فمن الاولى تسمية الخليج حسب الشعب اللى بيسكن جزره و سواحله.
Khaleej Ajam = Persian gulf خریطه مصریه.
الموقع
الخليج موجود جنوب غرب قارة آسيا بين خط عرض 23 الى 30 درجه فى الشمال, و خط طول 48 الى 56 درجه فى الجنوب, و بيمتد من ايران من جهه الشرق لحد شبه الجزيره العربيه (دول الخليج العربى) فى الغرب, و بيحده العراق فى الشمال, و مضيق هرمز و خليج عمان فى الجنوب. و طوله حوالى 990 كم, و اقصى عرض ليه حوالى 370 كم, و بيحتل مساحة حوالى 239 الف كم2, و حجم ميته حوالى 85,00 كيلومتر3. و هو ضحل نسبيا و متوسط غمافته بتوصل 36 متر بس, و طول اغمق نقطه فيه حوالى 100 متر جنب جزيرة هرمز.[2][4] و بيتصل بشمال المحيط الهندى عن طريق بحر العرب عبر مضيق هرمز الى عرضه حوالى 56 كم.[4][17]
و لموقع الخليج اهميه استراتيجيه من زمان فهوا بيتوسط العالم القديم, كان كمان واحد من الطرق التجاريه الهامه اللى اتنافست الدول الاستعماريه للسيطره عليه, و الايام دى هوا واحد من اكتر الممرات المائيه ازدحام فى العالم بسبب عبور كتير من ناقلات البترول من خلاله.[2][4]
التاريخ
البحريه الامريكيه فى الخليج
شكل الخليج اضافه للبحر الاحمر ممرات مائيه اساسيه للتجاره ما بين الشرق والغرب لترويج الحركه التجاريه و التبادلات الحضاريه بين الحضارات الكبرى فى الشرق زى الهند و الصين. و كانت حضارة بلاد الرافدين فى اقصى الشمال الغربى من الخليج العربى. و كانت منطقة الخليج ملتقى الحضارات و الثقافات القديمه, على مر التاريخ لانها كانت باقصى الهلال الخصيب و هوا الارض الخضرا اللى بتمتد من المنطقه باقصى شمال الخليج و بتشكل نص دايره لحد شمال غرب المنطقه و بتمتد الى دلتاالنيل. و فى الامارات و عمان, اتلاقى آثار بتدل على وجود مستوطنات سكانيه تاريخها بيرجع لسبع تلاف سنه. و فى المستوطنات تم اكتشاف قطع متميزه من الطفله الاسود من منطقة عبيد (ماده) بالعراق, و دا بيدل ان التجاره عبر مناطق الخليج المختلفه كانت نشطه.
التاريخ القديم و الوسيط
تاجر ابناء بلاد الرافدين و جيرانهم من الحضارات المختلفه عبر الخليج العربى و المحيط الهندى و بحر العرب من عصور قديمه, و رغم وفرة المنتجات الزراعيه فى منطقة الرافدين فضلو محتاجين يحصلو على المعادن و الخشب و الحجاره, فانطلقو بمراكبهم عبر النهر و وصلو لمية الخليج و هما بيدورو عن الموارد عن طريق تجاره اكتر ربح. و ذكرت وثائق السومريين التاريخيه المكتوبه اللى بترجع لتلات تلاف سنه ق.م. انهم كانو بيوصلو لمنطقه منطقة ميجان (عمان) عشان النحاس فى الجنوب الشرقى من شبه الجزيره العربيه. و من السنه ق.م. و بعد حضارة ميجان ورد اسم دلمون فى البحرين فى السجلات التاريخيه بوصفها مركز تبادل تجارى بين الرافدين و ميجان و ملوحه؛ (اسم سماه الاكاديين على منطقة وادى السند), و اتلاتقى هناك آثار فيها اختام بتشير للمنطقه اللى وردت منها البضائع.
و وصل ابناء وادى الرافدين بمراكبهم المجهزه ملاحيا لوادى السند, و كان السومريبن بيصنعو مراكبهم من قصب (الغاب). كمان بحارة ميجان كانو بيسيطرو على التجاره ما بين الرافدين و الهند عبر الخليج فى القرن التالت ق.م. و كان اهل دلمون على ساحل الخليج و المدن القريبه من الساحل كام النار و دلما على ساحل ابو ظبى و فيلكا فى الكويت. وو ده سهل التجاره شق طريق سنه 3500ق.م. بيمتد من شمال الخليج لربطه بالبحر المتوسط. السلع التجاريه اللى كان الخليجيين زمان بيتاجرو فيها, و منها الاعشاب و التوابل و اللبان و المر و القماش و الجواهر و الاحجار الكريمه و السيراميك و الساج و الارز و المعادن زى النحاس, اللى كان من ميجن.
و اتعرف الخليج بوصفه مصدر اساسى لتجاره اللؤلؤ, لان غماقة مية الخليج مكنت الغواصين من الوصول لعمق البحر لاستخراج محاره من زمان و فى القرن السادس ق.م. انشا الاخمينيين امبراطوريتهم اللى امتدت فى اوجها لكل ارجاء الشرق الادنى, من وادى السند لليبيا, و فى الشمال لحد حدود مملكه مقدونيا القديمه. و قدرو يسيطرو على كل الطرق التجاريه للبحر الابيض المتوسط عبر البر و البحر, و ملوكهم رجعو بنو الطريق من منطقه السوس فى ايران الى سارديز جنب افسس و سميرنا. و كان لاحتلال الرومان لمصر اثر كبير فى منع العرب من الشغل وسطاء تجاريين و سيطر الرومان على طرق التجاره عبر البحر الاحمر و كانو على درايه و كفاءه عاليه فى مهارات الابحار. كمان سيطرو على الطريق البحرى المؤدى الى الهند.
و استمر الاتصال بالعالم الخارجى و اتسع نطاقه, ففى سنة 166م بعت الامبراطور الرومانى ماركوس اوريليوس من مستعمرته فى الخليج العربى مبعوث للصين, و باكتشاف اسرار رياح المحيط الهندى الموسميه فى القرن الاول الميلادى تابع العرب ممارسة تجارتهم. و شافت القرون اللى بعدها نزاعات بين ابناء المتوسط و حضارات جنوب غرب آسيا, و مع كداه قدر عرب شبه الجزيره العربيه يفضلو حياديين فى النزاع القائم, و استمرو بالتجاره و بعتو قوافلهم و سفنهم لللموانئ, و المراكز التجاريه على الجانبين, و ورد وصف للسفن اللى كانو بيستخدموها فى كتابات الكاتب البيزنطى بروكوبيوس, قال فيه: "كل المراكب اللى كانت بتيجى من الهند على البحر ما كانتش زى غيرها من المراكب, ما كانتش مدهونه بالقطران و لا بايه ماده تانيه, و كان بيتم ربط الواح الخشب ببعضها بمسامير حديديه كبيره, بتنفد من لوح لتانى و بيتم شد الالواح بحبال لزيادة ترابطها".
و من المحتمل انها كانت بتتبنى بالطريقه نفسها من قرون بعيده. و اتلاقى قلاده قديمه فى تل ابرق فى ام القيوين فى الامارات تاريخها بيرجع لـ 300 ق.م و بيظهر عليها رسم واضح بيمثل قارب بخلفيه مربعه و مقدمه متقوسه حاده و فوقه شراع, و من الواضح ان الشراع مدور لحد بعيد للشراع العربى, و بتقدم القلاده اقدم وصف للشراع المثلث, اللى اسمه الشراع اللاتينى.
و مع الاسلام فى القرن السابع الميلادى, اتغيرت ملامح الخليج و المنطقه المجاوره بشكل كبير, و ابتدت من الوقت داه الدوله الاسلاميه تسيطر على الطرق التجاريه عبر الخليج و البحر الاحمر, وعلى الطرق البريه عبر الاناضول. و فى نص القرن التامن الميلادى اتسعت الدوله الاسلاميه من جبال البيرنيه فى شبه الجزيره الايبيريه لحد نهر السند, و خلال سبعمية سنه انتشر الاسلام فى الغرب و فى الشرق و بقى المحيط الهندى البحيره الاسلاميه, و سيطر التجار العرب على التجاره و على البضائع من الشرق و خاصه التوابل, و بقى الوضع على ماهو عليه لحد القرن الخمستاشر الميلادى, لما ابحر فاسكو دا جاما حولين افريقيا و فتح طريق تجارى جديد للممالك الاوروبيه, و دخل البحاره العرب فى منافسه مع البحاره الاوروبيين, و باتساع نشاطاتهم التجاريه بقى البحاره العرب اكتر علم بجغرافيا العالم, و صاروا قادرين يقدمو خرايط اكتر دقه لوصف العالم المعروف وقتها , و كانو بينقلو معاهم فى رحلاتهم الجغرافيين و الرحاله, و هما سجلو ملاحظاتهم و وصفهم للاماكن اللى زاروها. و فى القرن العاشر الميلادى كتب واحد من الرحاله البغداديين و هو ابن حوقل و وصف الخليج ان ميته صافيه بتشف تحتها, و انه ممكن تشوف الحجاره البيضا فى القعر, و ذكر انه كان فيه كتير من اللؤلؤ و المرجان و كان كتير من الجزر اللى عايش فيها ناس. ود قدم الجغرافى المقدسى وصف للبحاره اللى كان بيرتحل معاهم حولين سواحل شبه الجزيره العربيه: "كنت قد رحلت بصحبه رجال اتولدو وكبروا فى البحر, و كان عندهم كامل المعرفه عنه وعن مراسيه وعن رياحه وجزره, ولقد امطرتهم بعدد كبير من الاسئله عن البحر وخصائصه الطبيعيه وحدوده, ولقد رايت عندهم ادله بحريه يقومون بدراستها ومصادرتها, متبعين ارشاداتها بثقه وحماس".
و بيوصف الرحاله ابن بطوطه خطوط التجاره بين الخليج العربى و الهند "ابحرنا من قلوه الى ظفار كانت الحصنه الاصيله تصدر من هناك الى الهند, وده السفر استغرقنا شهرا و كان مصحوبا بريح محببه". و عن طريق عدد كبير من المراكب بتبحر فى المحيط الهندى كان العرب بيلتقو بالتجار الهنود و تجار (مالى) و الصين, و كانو بيتبادلون نظام تجارى ثقافى فى اغلب الاحيان كان من غير نزاعات و تم توطيد الاتصال بين الثقافات. و ابحر التجار العرب بشكل منتظم الى الصين, وفى بدايه القرن الخامستاشر ارسل الصينيين اساطيلهم التجاريه فى رحلات بحريه متعدده, شملت الخليج و افريقيا الشرقيه, و ذكر ابن حبيب فى القرن العاشر الميلادى دبا بوصفها واحد من اهم الاسواق العربيه بيجلها التجار من الهند و السند و الصين, اضافه لاناس من الشرق و الغرب.
العصر الحديث
النفوذ البرتوجالى
قدر البرتوجاليين يوصلو الهند بعد اكتشافهم لطريق راس الرجاء الصالح و اسسو ليهم امبراطوريه فى الشرق. سنة 1507 قدر اسطول بورتوجالى بيقوده الفونسو دى البوكيرك يحتل مسقط و صحار و خور فكان و هرمز اللى و قع ملكها اتفاقيه الولاء للتاج البورتوجالى, سنة 1521 وقعت البحرين بايد البورتوجاليين.
ما كانتش الدوله العثمانيه وصلت الخليج فى وقتها بس بعد استيلائها على بغداد سنة 1534 اتوسعت فى الجنوب و دخلت فى حرب مع البورتوجاليين و بعت العثمانيين اسطول بحرى بقيادة الادميرال برى بيه قائد الاسطول العثمانى فى السويس لمحاصرة مدينه ديو فى الهند سنة 1538 رد على الحملات البورتوجاليه فى البحر الاحمر, و لكن فشلت الحمله العثمانيه فرد البورتوجاليين بمهاجمة السويس.
سنة 1550 ضم العثمانيين القطيف و اللى كانت من املاك حاكم هرمز الخاضع للبورتوجاليين فجهزت البورتوجال حمله لطرد العثمانيين من القطيف و قدرو يطردو الحاميه العثمانيه و يستيلو على المدينه, و رد العثمانيين بارسال حمله بحريه للخليج حطت فى مسقط فاستولو عليها و طردو حاميتها البورتوجاليه و هاجموا جزيره قشم.
فى 25 اغسطس1553 اشتبك قائد الاسطول العثمانى فى الخليج العربى مع الاسطول البورتوجالى جنب مسقط و قدر البورتوجالين ياسرو 6 سفن عثمانيه و انسحب باقى الاسطول. و فى 1859 جهز العثمانيين اسطول بحرى من 72 سفينه عليها 1,200 جندى تركى و انكشارى لمهاجمة البحرين قدرت الحمله تنزل اى البحرين و تحاصر القلعه بس تعزيزات بورتوجاليه وصلت و قدرت تفك الحصار و تجبر العثمانيين على الانسحاب.
اتحالفت الدوله الصفويه مع الانجليز لطرد البورتوجاليين من هرمز و بعد الهجوم الانجليزى الصفوى على هرمز استسلمت الحاميه بالنهايه فى 23 ابريل1622. رحل البورتوجاليين لمسقط. و من مسقط شن البورتوجاليون غاراتهم على السفن الايرانيه و ازعجو حاميه هرمز. و سنة 1625 عقد البورتوجاليين صلح مع الشاه عباس الاول. و سنة 1834 عقد الانجليز هدنه مع البورتوجاليين و عقدو اتفاقيه صلح سنة 1836.
سنة 1643 طرد امام عمان ناصر بن مرشد اليعربى البورتوجاليين من صحار و كان طلعهم قبلها من راس الخيمه. استولى العمانيين على مسقط فى يناير 1650 بعد ما استسلمت حاميتها البورتوجاليه.
بتتميز السواحل الغربيه للخليج بانها مناطق سهليه باستمدح منطقه قاعدة شبه جزيره قطر و اقصى جنوب مضيق هرمز, بتتشكل شبه جزيره مسندم, و بيتكون معظم الشاطئ العربى من شطوط رمليه, مع كتير من الجزر الساحليه الصغيره اللى بيضم بعضها البحيرات داخليه.
بيختلف الساحل الشرقى فى تركيبته الجبليه, مع وجود كثيف للمنحدرات و فى حالة وجود الشطوط فهى ضيقه جدا ما بتشكلش الا شق ساحلى رفيع فى حالة تواجدها و بتكبر عند مصادفتها مصبات الانهار الصغيره على حدود الخليج. السهل الساحلى بيتوسع فى الشمال فى منطقة بوشهر ضمن ايران, و بيتحد بعد كده مع سهول دلتا انهار دجله و الفرات و نهر كارون الواسعه.
مية الخليج العربى مش غميقه نسبيا, و اقصى غماقه فيها 360 قدما. و ما بيرتفعش بيها الموج, و بالرغم من ارتفاع درجه حرارته و ارتفاع نسبة الرطوبه فى مناخه, فنادر ما يتعرض لعواصف او دوامات هوائيه, و عشان كده فهو بيوفر بيئه بحريه ملائمه للملاحه البحريه.
مية الخليج ضحله, و نادر ما يزيد عمقها عن 90م (حوالى 300 قدم), و ممكن توصل فى مناطق قليله جدا لـ 110 متر (360 قدم) و فى مدخله و فى الاماكن المعزوله فى الجزء الجنوبى الشرقى. الخليج مش متماثل بشكل ملحوظ, سواء من ناحية الشكل او من ناحية الغماقه, و اغمق الميه على طول الساحل الايرانى و معظم مناطقه عمقها 35م (120 قدم), فيه كتير من الجزر به و هيا بمعظمها قبب ملحيه و تراكمات من المرجان و حطام الهياكل العظميه للحيوانات البحريه الدقيقه.
الجزر
الخليج فيه اكتر من 130 جزيره اكبرها جزيرة قشم الايرانيه اللى بيستوطنها عرب ايران و جزيرة بوبيان الكويتيه و مساحتها 863 كم2, و بعدها جزيرة البحرين و مساحتها 620 كم2.
المدن المحيطه
دى ليسته باكبر المدن المطله على الخليج و هيا مترتبه حسب السكان:
بيمثل الخليج مورد هاما للمدن الساحليه على ضفتيه و كان بيستخرج اللؤلؤ منه و بيتتصدر للهند و منها بيتجاب فى البحر البضايع التجاريه, الايام دى بالاضافه للثروه السمكيه فيه ابار و حقول نفطيه و غازيه بتتقاسمها الدول المطله عليه فيما عدا العراق.
المناخ
مناخ الخليج مش مريح, فدرجات حرارته مرتفعه, على الرغم ان الشتاء مممكن يكون بارد جدا فى اقصى الشمال الغربى من اطرافه. و هطول الامطار نادر نسبيا, و بيحصل بشكل زخات قويه بين شهرى نوفمبر و ابريل و هيا اكثف فى الاتجاه الشمالى, و ليه رطوبه عاليه, و بيظهر قليل من السحاب فى الشتا و بيندر فى الصيف. و فى القسم الغربى من الخليج, مناخه شبه استوائى, مدارى, دافئ فى الصيف, و معتدل فى الشتا. و درجه الحراره بين 10 درجات مئويه فى الشتا و اكتر من 35 درجه مئويه فى الصيف. و ممكن لملوحته توصل لـ 70 جزء فى الالف.[18]
العواصف الرعديه و الضباب نادر, و لكن العواصف الترابيه (الطوز) بتحصل كثير فى فصل الصيف, بتهب الريح فى الغالب من الشمال و الشمال الغربى خلال فصل الصيف, و نادر ما تكون قويه و الاندر العواصف فى الصيف, العواصف و هطول الامطار الشديد شايع فى الخريف, و سرعة الرياح وقتها ممكن توصل ساعات الى 150 كم (95م) فى الساعه فى اقل من 5 دقائق. التسخين القوى و ارتفاع حرارة الاراضى المحاذيه للسواحل بتسبب نسيم بر و بحر قوى جدا فى الصباح و بعد كده فى فترة بعد الظهر و المسا.
الحياه البحريه
تركيب كيميائى
الخليج بمعظم مسطحه ما بياخدش غير رواسب بسيطه من الانهار على الجنب الشرقى و بيضخ فى جزئه الشمال الغربى كميات كبيره من الطمى من انهار دجله و الفرات و نهر كارون, و بيوصل تدفق الانهار ذروته فى الربيع و اوائل الصيف, وثت دوبان الثلوج فى الجبال و بتسبب كوارث فيضانيه ساعات فى منطقه شط العرب.
فيه بعض الجداول و الانهار على الساحل الايرانى جنوب بوشهر, بس فى المقابل مافيش اى تدفقات ميه عذبه من جهة شبه الجزيره العربيه, و اللى بدورها بتمد الخليج بكميات ضخمه من الغبار, و الرمل (الكوارتز), بسبب الرياح الشماليه الغربيه السائده فى المناطق الصحراويه المحيطه.
كتير من العمليات البيولوجيه, الكيمياء حيويه, و الكيميائيه بتسبب انتاج قدر كبير من كربونات الكالسيوم على شكل حطام عظمى هيكلى و غرامه الطين (طين دقيق) و اللى بدورها بتختلط مع الرواسب اللى بتيجى من البر. قاع المناطق الاعمق المتاخمه للساحل الايرانى و محيط دلتا دجله و الفرات مبطنه بطين رمادى اخضر غنى جدا بكربونات الكالسيوم. القاع الضحل فى المناطق للجنوب الغربى مغطى برمال لونها ابيض او رمادى و غرامه طين الكربونات. بيتصخر القاع فى كتير من المناطق بسبب ترسب كربونات الكالسيوم الجاى مع الميه الحاره المالحه, معظم الرواسب بتشكل عامل رئيسى بتكوين الجزر الساحليه.
الملوحه
بترتفع معدلات الملوحه فى الخليج العربى بسبب قلة الميه العذبه المتدفقه ليه و هيا فى معظمها من انهار دجله و الفرات و كارون اضافه لقلة الامطار و ارتفاع معدلات التبخر نتيجه لدرجات الحراره العالميه و درجة حراره الميه السطحيه ما بين 24 الى 32 درجه مئويه (75 الى 90 فهرنهايت) فى مضيق هرمز, و بتوصل لمدى بين 16 الى 32 درجه مئويه (60 الى 90 فهرنهايت) فى اقصى الشمال الغربى, درجات الحراره المرتفعه و انخفاض تدفق الميه العذبه بتسبب زيادة معدل البخر فى الميه يعنى معدلات تملح عاليه, بين 37 الى 38 جزء فى الالف فى مدخل الخليج الى حوالى 38 الى 41 جزء فى الالف فى اقصى الشمال الغربى. حراره اعلى و معدلات تملح اضخم اكبر ممكن ملاحظتها فى منطقة الخلجان الداخليه على الشط العربى.
حركة البحر
بيختلف معدل المد و الجزر لنحو 1,2 الى 1,5 متر (4 الى 5 اقدام) فى المنطقه المحيطه بشبه جزيره قطر و بيرتفع المعدل الى 3,0 الى 3,4 متر (10 الى 11 اقدام) فى الشمال الغربى و الى 2,7 الى 3,0 متر (9 الى 10 اقدام) فى اقصى الجنوب الشرقى. لما بتكون الرياح قويه على الشاطئ, و خصوصا فى جنوب الخليج, ممكن مستوى الميه الساحليه يرتفع الى 2.4 متر (8 اقدام), و دا بيتسبب فى فيضانات واسعه ضمن السبخات المنخفضه. تيارات المد و الجزر قويه عند مدخل الخليج, بسرعه بتوصل الى 8 كم (5 اميال) / ساعه. و باستمدح المناطق بين الجزر او فى مصبات الانهار و مداخل البحيرات الشاطئيه, من النادر تتجاوز 3 كم للساعه الواحده (واحد الى 2 ميل/ساعه). فى اوقات ممكن اتأثر الرياح على التيارات المحليه و تسبب عكس اتجاهها.
نادر يتجاوز ارتفاع الموج التلات امتار (10 اقدام) كاقصى ارتفاع فى جنوب الخليج. ارتفاع المستوى السنه بسبب المحيط الهندى ما بيظهرش الا فى الميه عند مدخل الخليج لما يحصل تعارض مع اتجاه الريح و بينتج عن دا اضطرابات و دومات مائيه.
نمط حركة الميه العام فى الخليج هوا الحركه بعكس عقرب الساعه و بيتميز بحركه بطابع راسى, و الميه السطحيه, و عند دخولها من المحيط الهندى, بتخضع للتبخر, و بالتالى بتبقى اكتر كثافه و بتغرق ضمن جسم الخليج و بتخرج عند عودتها من الدوران فى الخليج, من مضيق هرمز للمحيط الهندى كتيارات ميه عميقه اسفل تيارات الماء السطحيه اللى بتدخل جسم الخليج.
التلوث
التلوث النفطى
بعد حرب الخليج الاولى و التانيه بقت مية الخليج و خصوصا الميه الاقليميه الكويتيه منطقة كارثه بيئيه, فالمنطقه بشكل عام, بتعانى من تدهور خطير فى نوعية الهوا, الموارد البحريه, و التربه. فخلال الحرب, اتسكبت بحيرات ضخمه من البترول ضمن رمال الصحرا, و ملايين اللترات من البترول نزلت الخليج, الماده دى اللى بتهدد الحياه البريه و البحريه و مناطق مصايد السمك. آبار البترول اللى اشتعلت بيها النيران سببت بصنع غيمه من السناج اللى غطى معظم المنطقه و دا سبب اضرار بيئيه ممكن يكون مش ممكن تصلحها.
اكبر كميه انسكاب نفطى كان نتيجه للحرب. فخلال الاجتياح العراقى للكويت سنة 1991, القوات العراقيه دمرت تمان ناقلات البترول كمان دمرت كتير من محطات البترول على الشاطئ فى الكويت. اتسكب اكتر من 910 مليون لتر (240 مليون غالون) فى الخليج (و هوا رقم قياسى للمنطقه). بشكل عام غرق حوالى 80 سفينه لقاع الخليج فى حرب الخليج, السفن حملت كتير من البترول و الذخائر. البقع النفطيه بتظهر اسوء تاثيراتها عند وصولها للخط الساحلى.
فالبترول فى منطقة الميه الساحليه بيقتل الحياه اللى بتعيش ضمن منطقه المد الجزر و بيأذى الطيور و الثدييات البحريه عن طريق التسبب فى افقاد الريش و الفرو و ممانعتها و عزلها الطبيعى للميه, و داه بيسبب غرق الحيوانات بسبب وزن الميه اللى حمله الريش او يموت بسبب البرد بسبب انخفاض حراره اجسامها بسبب وصول الميه للجلد. و بالاضافه لداه ممكن الحيوانات تمرض او تتسمم لما تاكل البترول و هيا بتنضف ريشها من النفط.
تقلب درجه الحراره
التغيرات البسيطه فى درجات الحراره الميه ممكن تخلى السمك و غيرها من الانواع اللى كانت بتعيش ضمن المنطقه تسيبها و تجتذب انواع تانيه. التلوث الحرارى ممكن يسرع العمليات البيولوجيه فى النباتات و الحيوانات و بالتالى استنزاف مستويات الاوكسجين فى الميه و بالتالى موت الحياه ضمن المنطقه بسبب نقص الاكسجين. سنة 1999 قدر موت ما بين 400 الى 500 طن بره من السمك فى الخليج, و هيا مشكله بترجع لنقص الاكسجين فى الميه و نمو phytoplanktons.
تلوث الميه
قدمت الابحاث فى جامعه برادفورد, الفرصه لايران بالمطالبه بما يقارب 130 مليون دولار امريكى الخليج بدل الاضرار اللى حصلت سنة 1991 لمصايد الاسماك و الثروه السمكيه و الاحياء البحريه.[19] قام قسم الجغرافيا و علوم البيئه فى الجامعه باجراء اختبارات على اكتر من 240 عينه من النفط, و الرواسب و الحياه البحريه, و تم مدورة البترول الخام من الكويت مع بقايا البترول فى السمك و غيرها من الاحياء البحريه.
اسم الخليج فى خرايط تاريخيه
بالفارسى: "خوزستان Khuzestan هيا اليوم محافظة ايرانية لكن لاتعنى ان الخليج فارسي" (قرن 9 ميلادى)
باللاتينى: "الخليج الفارسى" (1478 ميلادى)
باللاتينى: "الخليج الفارسى" (قرن 15 ميلادى)
باللاتينى: "الخليج الفارسى" (1531-1532 ميلادى)
بالطليانى: "الخليج الفارسى" (1540 ميلادى)
بالفرنساوى: "الخليج الفارسى" (1540 ميلادى)
باللاتينى: الخليج الفارسی. (1548 ميلادى)
"الخليج الفارسى" (1563 ميلادى)
بالطليانى: "الخليج الفارسى" (1574 ميلادى)
باللاتينى: "الخليج الفارسى" (1578 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1580 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1584 ميلادى)
بالإننجليزى: "الخليج الفارسى" (1588 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1595 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1598 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1610 ميلادى)
"الخليج الفارسى" (1657 ميلادى)
بالإنجليزى: "خليج البصرة" (1717-1735 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1719 ميلادى)
باللاتينى: "الخليج الفارسى" (1720 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1747 ميلادى)
بالفرنساوى: "الخليج الفارسى" او خليج البصرة (1740 ميلادى)
"الخليج الفارسى" (1762 ميلادى)
بالإنجليزىة: "الخليج الفارسى" او "بحر القطيف". (قرن 17 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1808 ميلادى)
"الخليج الفارسى" (1815 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1818 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1820 ميلادى)
بالفرنساوى: "الخليج الفارسى" (1838 ميلادى)
"الخليج الفارسى" (1883 ميلادى)
"الخليج الفارسى" (1890 ميلادى)
"الخليج الفارسى" (1892 ميلادى)
باللاتينى: "الخليج الفارسى" (1903 ميلادى)
بالإنجليزى: "الخليج الفارسى" (1913 ميلادى)
"الخليج الفارسى" (1926 ميلادى)
بالعربى: "الخليج الفارسي" (1952)
خريطه اتنشرت فى الاطلس الصغير سنة 1634 لرسامى الخرائط ميركاتور و هندويس بيظهر فيها الخليج و اتكتب عليه باللاتينيه اسم «sinus arabicus» اى الخليج العربى
بالفرنسيه: خليج البصره.
بالانكليزيه: خليج البصره - الخريطه من سنه 1717 م.
باللاتينيه: بحر القطيف.
خريطه من سنه 1531م باللاتينيه: (خليج فارس)
خريطه من نصف القرن الخمستاشر الميلادى ما بين سنتين 1450–1475م باللاتينيه: (خليج فارس)
خریطه عثمانيه طبعت سنه 1893م (بالعربيه): (خلیج العجم)
↑قلعجى، قدرى (1 يناير 1992). الخليج العربي-بحر الاساطير. شركه المطبوعات للتوزيع والنشر. {{استشهاد بكتاب}}: الوسيط غير المعروف |تاريخ ارشيف= تم تجاهله (مساعدة)، الوسيط غير المعروف |لغه= تم تجاهله (مساعدة)، والوسيط غير المعروف |مسار ارشيف= تم تجاهله (مساعدة)
↑Eilts, Hermann (Fall, 1980). "Security Considerations in the Persian Gulf". International Security. 5 (2): 79–113. JSTOR 2538446. doi:10.2307/2538446Archived 2017-02-10 at the Wayback Machine
↑دور البصره التجارى فى الخليج العربى, القهواتى, حسين محمد, بغداد: مطبعه الارشاد تاريخ النشر: 1980 ص 86
↑رامس، سلمان (2017). خليج تاروت, دراسه بيئيه (ط. الثانيه). القطيف, المملكه العربيه السعوديه.: اطياف للنشر والتوزيع. ISBN:9786039066675. {{استشهاد بكتاب}}: يحتوي الاستشهاد على وسيط غير معروف وفارغ: |سنه= (مساعدة)
↑العبدالقادر، خالد بن عبدالله؛ لوكلاند، رونالد انطونى (المحررون). "الاطلس البحرى لغرب الخليج العربى : المواطن البيئيه البحريه"(PDF). ارامكو المملكه العربيه السعوديه. الظهران, المملكه العربيه المملكه العربيه السعوديه: اداره حمايه البيئه فى شركه الزيت العربيه المملكه العربيه السعوديه بمشاركه مركز البيئه والميه بمعهد البحوث فى جامعه الملك فهد للبترول والمعادن. ISBN:9780977660094. مؤرشف من الأصل(PDF) في 2015-05-31. اطلع عليه بتاريخ 2017-08-28. {{استشهاد ويب}}: الوسيط غير المعروف |تاريخ ارشيف= تم تجاهله (مساعدة)، الوسيط غير المعروف |سنه= تم تجاهله (مساعدة)، الوسيط غير المعروف |لغه= تم تجاهله (مساعدة)، الوسيط غير المعروف |مسار ارشيف= تم تجاهله (مساعدة)، الوسيط غير المعروف |وصله مكسوره= تم تجاهله (مساعدة)، ويحتوي الاستشهاد على وسيط غير معروف وفارغ: |الاولانى= (مساعدة)
_Ottoman_Empire.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
