'n Enorme standbeeld van Amenhotep III en sy vrou Tije, Egitiese Museum, Kaïro.
Tije (omstreeks 1398-1338 v.C., ook gespel Taia of Tiji) was die koningin van farao Amenhotep III van antieke Egipte, die moeder van farao Achenaten en die ouma van farao Toetankamen. In 2010 het DNS-toetse bevestig sy is die mummie wat bekend is as die "Ouer Dame" in die grafkelder van Amenhotep II (KV35).
Familie en vroeë lewe
'n Gedenksteen van die troue van Amenhotep III en Tije.
Tije se vader was Joeja, 'n niekoninklike, ryk grondeienaar van die Bo-Egiptiese dorp Achmim,[1] waar hy onder andere 'n priester was.[2] Tije se moeder, Toeja, was by verskeie godsdienskultusse betrokke, soos haar verskillende titels bewys ("sangeres van Hathor", "hoof van die vermaakkunstenaars" van beide Amoen en Min...),[3] wat haar 'n waarskynlike lid van die koninklike familie maak.
Tije het ook 'n broer gehad: Anen, die tweede profeet van Amoen.[4]Ai, die opvolger van Toetankamen as farao ná laasgenoemde se dood, was vermoedelik ook 'n broer van Tije, hoewel daar geen duidelike datum of monument is wat die verband tussen die twee bevestig nie. Egiptoloë veronderstel dié verband van Ai se oorsprong, want dit is bekend dat hy 'n kapel vir die god Min daar gebou het en omdat hy die meeste van Tije se vader, Joeja, se titels geërf het.[3][5]
Tije het teen die tweede jaar van Amenhotep III se bewind met hom getrou. Hy was die seun van 'n sekondêre vrou van sy vader en het 'n sterk band met die koninklike lyn nodig gehad.[6] Dit lyk of hy as 'n jong seun van miskien ses of 12 jaar oud gekroon is. Die paartjie het sewe of meer kinders gehad. Twee van hulle was Achenaten, wat sy vader as farao opgevolg het, en die Jonger Dame van graf KV35, Achenaten se suster en vrou.
Invloed aan die hof
'n Reliëf van koningin Tije. Uit die dodetempel van Amenhotep III, c. 1375 v.C. Neues Museum.
Tije het 'n groot invloed aan die hof gehad gedurende haar man en haar seun se bewind. Amenhotep III het 'n goeie sportman, 'n liefhebber van die buitelewe en 'n groot staatsman geword. Tije was haar man se getroue raadgewer en vertroueling. Sy was slim, sterk, intelligent en dapper, en het die respek van buitelandse hooggeplaastes verdien. Buitelandse leiers was gewillig om regstreeks met haar te onderhandel. Sy het 'n aktiewe rol in buitelandse betrekkinge gespeel en was die eerste Egiptiese koningin wie se naam op amptellike aktes verskyn het.[7]
Tije het dalk voortgegaan om haar seun, Achenaten, van raad te bedien toe hy farao word. In haar seun se korrespondensie met koning Toesjratta van Mitanni praat hy met lof van haar politieke invloed aan die hof. In Amarnabrief EA 26 korrespondeer Toesjratta direk met Tije; hy vertel van die goeie betrekkinge wat hy met haar toe oorlede man gehad het en spreek die wens uit om steeds op vriendskaplike terme met haar seun, Achenaten, te verkeer.
Amenhotep III is in Jaar 38 of 39 van sy bewind (1353/1350 v.C.) dood en is in die Vallei van die Konings begrawe. Tije het daarna nog tot 12 jaar gelewe. Sy word steeds daarna in die Amarnabriewe genoem as die koningin en geliefde van die koning. Sy het in Achetaten (Amarna), Achenaten se nuwe hoofstad, gewoon en verskyn op die muurskilderings van 'n grafkelder om die etenstafel saam met Achenaten, Nefertiti en hulle gesin.[8] In 'n inskripsie van omstreeks 21 November van Jaar 12 van Achenaten se bewind word sy en haar kleindogter, Meketaten, die laaste keer genoem. Daar word aangeneem sy is kort daarna dood.[9]
Tije se mummie.
As Tije kort ná Jaar 12 van Achenaten se bewind (1338 v.C.) dood is, sou sy omstreeks 1398 v.C gebore gewees het, op 11 of 12 jaar met Amenhotep III getrou het en op 48 of 49 'n weduwee geword het.[10]
Begrafnis en mummie
Tije is vermoedelik oorspronklik in Achenaten se koninklike grafkelder by Amarna begrawe, saam met haar seun en kleindogter Meketaten. Nadat die hoofstad terug verskuif is na Thebe, is haar mummie saam met ander s'n na die Vallei van die Konings verskuif.
In 1898 het Victor Loret drie stelle mummie-oorblyfsels in graf KV35 van Amenhotep II ontdek. Een was van 'n ouer vrou en is die "Ouer Dame" genoem. Sy is later met DNS-toetse as Tije uitgeken.[11] 'n Ander vrou, die "Jonger Dame", is uitgeken as 'n vrou van Achenaten en die biologiese moeder van Toetankamen.
Vier miniatuurkiste met Tije se naam op en met 'n haarlok van haar[12] is ook in Toetankamen se graf ontdek: miskien 'n soewenier van 'n geliefde ouma.[13] In 1976 is bevind monsters van die haarlok en Tije se hare stem ooreen.[14] Sy was met haar dood sowat 40-50 jaar oud en 145 cm lank.[15]
↑Harris, James E.; Wente, Edward F.; Cox, Charles F.; El Nawaway, Ibrahim; Kowalski, Charles J.; Storey, Arthur T.; Russell, William R.; Ponitz, Paul V.; Walker, Geoffrey F. (1978). "Mummy of the "Elder Lady" in the Tomb of Amenhotep II: Egyptian Museum Catalog Number 61070". Science. 200 (4346): 1151. Bibcode:1978Sci...200.1149H. doi:10.1126/science.349693. ISSN0036-8075. JSTOR1746491. PMID349693.
↑Hawass, Zahi; Saleem, Sahar N. (2016). Scanning the Pharaohs : CT Imaging of the New Kingdom Royal Mummies. Cairo: The American University in Cairo Press. p. 77. ISBN978-977-416-673-0.
Boeke
Dodson, Aidan; Hilton, Dyan (2004). The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Londen: Thames & Hudson. ISBN978-0-500-05128-3.
