Die Vryheid Republiek of Nieuwe Republiek was een van die kleiner Boererepublieke in die huidige Suid-Afrika wat deur die Voortrekkers gestig is nadat hulle die Kaapkolonie, wat onder Britse beheer was, verlaat het. Die Nieuwe Republiek het slegs vir 'n kort tydperk tussen 1884 en 1888 bestaan voor dit in die Zuid-Afrikaansche Republiek opgeneem is as die distrik Vryheid.
Die Zoeloe-opvolgingsgeskil
Portret van Dinuzulu c. 1888
Die ZoeloekoningCetshwayo het in Februarie 1884 in Eshowe gesterf. Sy seun Dinuzulu wat die aangewese opvolger was kon egter nie die troon bestyg nie as gevolg van aanhoudende binnegevegte tussen die verskillende Zoeloehoofmanne. Dinuzulu beroep hom toe op die Boere net oorkant die grens om hulp met die oogmerk dat grond geruil sou word vir Boerevuurvermoë en ondersteuning in die leierskapstryd.
Verdrag met die Boere
'n Groep van ongeveer 800 man, wat as die Komitee van Dinuzulu se Vrywilligers bekend sou staan, het gereageer en op 22 Mei 1884 het hulle Dinuzulu by Zalflaager tot Koning van die Zoeloes verklaar. Meeste van die Zoeloehoofmanne het hulle by die besluit berus, maar Isibepu (of Zibebu) het bly voortveg. Die boere help dan ook by die Slag van Etshaneni in Junie 1884 om 'n oorwinning te behaal.
Die oorspronklike verdrag is op 23 Mei 1884 gesluit tussen die Boere onder leiding van Coenraad F. Meyer en Dinuzulu.[1] Op 16 Augustus, nadat Isibepu verslaan is, word 'n meer gedetailleerde traktaat onderteken. Die ondertekenaars aan Boerekant was D.C. Uys, J.F. van Staden, P.R. Spies, C.F. Meyer, A.M.J. Laas, P.J. Fourie, T.G.N. Steenkamp, J. Birkenstock en F.J. de Jager. Die Zoeloes is verteenwoordig deur koning Dinuzulu en hoofmanne Dabulo, Umjanond, Uziwetu, Shingane, Oham, Tjambezwe, N'kosana, Soukentjaan, Hemulana, Sindinga en Umgamulo.[1]
Grondgebied en leierskap
Portret van Lucas Meyer wat later tydens die Tweede Vryheidsoorlog geneem is
Die traktaat besorg aan die Boere 'n reuse stuk grond en hulle begin spoedig plase uitmeet in die gebied wat gestrek het van die Transvaal tot aan die see. 500 van die gehuurde soldate sou elk 'n plaas van 1 600 hektaar kry en 300 wat laat aangekom het kleiner 'halwe plase'. 'n Kompas en dwarshout is gebruik om die plase uit te lê. Met die eerste opmeting was daar nie genoeg plase nie al is daar tot aan die see gemeet. Die opmeting moes herhaal word en kleiner plase toegeken word.[2] Dit het egter steeds min grond aan die Zoeloes oorgelaat wat baie ongelukkigheid veroorsaak het. Die moontlikheid dat die Boere die kus kon beset het onder die aandag van die Britse owerheid gekom wat vasbeslote was om die Boere te beheer deur hulle in die binneland te hou.
Op 5 Augustus1884 is die Nieuwe Republiek (Nuwe Republiek) gevorm. 'n Nuwe grondwet is opgestel, 'n Volksraad met twaalf lede saamgestel, 'n Landdros is geleen en Generaal Piet Joubert van die ZAR is gevra om President te word. Met sy weiering is Lucas Johannes Meyer is as President van die Republiek aangestel.[3] Die hoofstad Vryheid is op 23 September1884 gestig. Daar is met die bou van 'n Raadsaal begin in November 1884 - die gebou huisves vandag die Vryheidmuseum. [4]Louis Botha wat toe 17 jaar oud was het Lukas Meyer in die ekspedisie ondersteun; sy talente is hier vir die eerste keer opgemerk en hy is as veldkornet van Wyk 2 van die nuwe republiek gekies. Toe Vryheid in 1888 deel word van die ZAR het Botha 'n burger geword van die Transvaal waar hy later 'n leidende rol sou speel in die vestiging van eers selfregering na die Tweede Vryheidsoorlog en later die vorming van die Unie van Suid-Afrika.[5]
Geskil oor St. Luciabaai
Kaart van die Boererepublieke
Intussen het die Zuid-Afrikaansche Republiek beoog om in bondgenootskap met Duitsland hulle gebied tot by die see uit te brei. Dit was op 'n stadium toe Europese koloniale moondhede deel geneem het aan die sogenaamde "Stormloop vir Afrika" (Engels: Scramble for Africa) en Adolf Lüderitz se sukses in Suidwes-Afrika in 1884. Lüderitz se gesante A Einwald en A Schiel, het toe op 13 November 1884 'n ooreenkoms met Dinuzulu bereik waarvolgens St Lucia, of Santa Lucia soos dit toe bekendgestaan het, aan Schiel afgestaan is. In terme van die ooreenkoms het Lüderitz sestigduisend akker grond bekom en toestemming om 'n spoorlyn van Santa Lucia na die Transvaal te bou met kolonisasievoorregte vir een myl om die baai vir Duitse immigrante. Die Duitse aanspraak was 'n bedreiging vir Britse hegemonie in Suid-Afrika. Die Britse owerheid sou dus 'n stokkie steek voor die planne van die ZAR en Duitsland sowel as die Nieuwe Republiek se aansprake. Die gebeurtenisse het halfvergete Britse eise gegrond op 'n ou verdrag van 1843 met die toenmalige Zoeloekoning, Panda, laat herleef waarvolgens Santa Lucia aan Brittanje afgestaan is. Die eis het nie sterk voorgekom nie aangesien Brittanje nooit enige vestiging in die gebied gebou het nie. Brittanje het op die stadium nog nie vir Dinuzulu as koning van die Zoeloes erken nie wat die Britte as 'n verdere argument teen die Duitse aanspraak op Santa Lucia gebruik het. Om die Britse aanspraak te bevestig is H.M.S. Goshawk na die bestrede hawe gestuur en op 21 Desember1884 het Sir Henry Bulwer, goewerneur van Natal die regering in London laat weet dat die Britse vlag oor Santa Luciabaai gewapper het. Dit lei tot hewige protes van Berlyn sowel as Pretoria. Kanselier Bismarck het 'n formele beswaar teen Londen gerig en sy seun Herbert gestuur om die saak te besleg. Lord Rosebery het die Duitser egter uitoorlê met sy geslepenheid en beter kennis van Suid-Afrika. Die insident is gesluit met 'n ooreenkoms wat bepaal het dat Duitsland sy protes teen die Britse vlag by Santa Luciabaai sou laat vaar en dat hulle hulle sou weerhou daarvan om gebied te bekom of protektorate op die kus tussen Natal en Delagoabaai te stig.[6]
Die Nieuwe Republiek teken op 30 April1885 protes aan omdat St Lucia volgens hulle wette aan die Nieuwe Republiek behoort het. Gevolglik is onderhandelinge in 1886 tussen die Boere en die Britse owerhede gevoer. 'n Ooreenkoms is in 1887 bereik waarvolgens 'n Britse Kolonie langs die kus gevestig sou word. In ruil daarvoor sou die Boere toegelaat word om 'n onafhanklike republiek op die voormalige Zoeloegrond in die weste te vestig.[7][4]
Ooreenkoms met Brittanje, onafhanklikheid en opname in die ZAR
Standbeeld van Louis Botha voor die Uniegebou in Pretoria.
Die uiteindelike grondgebied het gestrek van die Zuid-Afrikaansche Republiek in die Noorde, langs die Phongolo af tot by die Lebomboberge. In die Suide het dit die vrugbare hoogland om Babanago en Emakhosini ingesluit waar die stigters van die Zoeloe koningkryk begrawe is. In die middel van die Republiek was die opstalle van die Mdlalose, die Ngenetsheni, die Buthelezi, en om die berge wat noord van die nuwe Boeredorpie, Vryheid, loop, die gebied van die Qulusi.[7] Benewens die republiek self het die Boere die reg verkry om plase buite die grense van die Republiek in Zoeloeland te hou in 'n blok suid daarvan wat Proviso B genoem is.[8]
Die Nieuwe Republiek is op 20 Julie1888 in die Zuid-Afrikaansche Republiek opgeneem as die Distrik Vryheid.[4]
Alhoewel die republiek in die huidige KwaZulu-Natal geleë was, was dit nie deel van die Natalia Republiek of voor die Tweede Vryheidsoorlog deel van die Natalkolonie nie. Op 20 Julie1888 word dit in die groter Zuid-Afrikaansche Republiek (of Transvaal) opgeneem. Na die Tweede Vryheidsoorlog is dit deur Brittanje geannekseer en by die Natalkolonie gevoeg.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
