Nguyễn Quý Đức

Nguyễn Quý Đức
Nguyễn Quý Đức (tranh thờ)
Nguyễn Quý Đức (tranh thờ)
Nghề nghiệpNhà giáo, Nhà thơ, Nhà sử học
Quốc tịchViệt Nam
Dân tộcKinh
Tư cách công dânViệt Nam
Giai đoạn sáng tácNhà Hậu Lê
Tác phẩm nổi bậtThi châu tập, Hoa trình thi tập

Nguyễn Quý Đức (chữ Hán: 阮貴德, 1648[1] -1720), húy là Tộ (祚), tự Bản Nhân (体仁) hiệu Đường Hiên (堂軒), là nhà thơ, nhà giáo, nhà sử học, nhà chính trị Việt Nam thời Lê trung hưng.

Thân thế và sự nghiệp

Nguyễn Quý Đức sinh tại làng Thiên Mỗ, thuộc Thăng Long (tức làng Đại Mỗ, nay thuộc phường Đại Mỗ, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội).[2] Xuất thân trong một gia đình nhà nho nghèo, cha ông đỗ sinh đồ, khi ông đỗ Thám hoa cha được ấm phong Đô đài Ngự sử Nguyễn Quý Cường.

Năm lên 8 tuổi, Nguyễn Quý Đức theo học với chú họ (tự là Đạo Thông, nguyên là Tri huyện), và nổi tiếng là "kỳ đồng" ngay từ thuở nhỏ. Năm 15 tuổi (1663), ông đỗ Hương cống (cử nhân), được thụ chức Hàn lâm viện Hiệu thảo. Sau đó, ông theo học với Tiến sĩ họ Lê (người làng Tam Lộng, huyện Lôi Dương, Thanh Hóa)[3].

Năm 22 tuổi (1670), ông đỗ khoa thi Hoành từ, được thăng làm Thị nội văn chức. Năm 28 tuổi (1676), đời vua Lê Hy Tông, Nguyễn Quý Đức đỗ Đình nguyên Thám hoa. Khoa này không chấm đỗ Trạng nguyên, Bảng nhãn nên chỉ mình ông đứng tên trong bảng Tam Khôi. Sau đó, ông được thăng làm Hàn Lâm viện đãi chế.

Năm 1678, ông giữ chức giám thị trường thi Nghệ An. Năm 1680, Nguyễn Quý Đức lĩnh chức Đốc đồng Cao Bằng. Ở đây, ông cùng quan Trấn thủ trấn ấy, phá được cuộc nổi dậy Phù Canh.[4]

Năm 1681, cha từ trần, ông về quê cư tang trong 3 năm, từ năm Tân Dậu (1681) dến năm Giáp Tý (1684). Trở lại triều, ông được thăng làm Thiêm sai Bồi tụng, Lễ khoa cấp sự trung.

Năm 1686, ông được thăng làm Thiêm đô ngự sử (cố vấn và can gián vua). Năm 1690[5], ông được cử làm Chánh sứ dẫn đầu đoàn sứ bộ sang tuế cống triều Thanh (Trung Quốc). Về nước, được thăng chức Lễ bộ Tả thị lang [6], tước Liêm Đường nam. Năm 1694, thăng ông làm Tả thị lang bộ Lễ, tước Liêm Đường bá, rồi sung làm Bồi tụng trong phủ chúa Trịnh Căn. Năm 1695, ông được thăng làm Đô ngự sử. Năm 1696, vì người thân ông nhận hối lộ, ông bị giáng làm Tả thị Lang bộ Binh, nhưng vẫn lo việc Bồi tụng.[7]

Năm 1697, chúa Trịnh Căn sai ông cùng Lê Hy xem xét và sửa chữa bộ sử cũ, rồi viết tiếp bộ Đại Việt sử ký bản kỷ tục biên, bao gồm lịch sử 13 năm từ đời vua Lê Huyền Tông (1663-1671) đến đời vua Lê Gia Tông (1672-1675). Năm 1698, đổi ông làm Tả thị lang bộ Lại. Năm 1703, chúa Trịnh Căn lập Trịnh Cương làm Thái tử theo lời khuyên của Nguyễn Quý Đức. Năm 1708, thăng ông làm Thượng thư bộ Binh, rồi làm Tham tụng (tương đương chức Tể tướng). Năm 1709, chúa Trịnh Căn mất. Trước khi mất, chúa giao cho ông làm cố mệnh, để giúp Trịnh Cương lên nối ngôi chúa[8]. Sau đó, ông đổi sang giữ chức Thượng thư bộ Hộ, thăng Thiếu bảo, tước Liêm Đường hầu, kiêm Đông các Đại học sĩ, gia phong Tá lý công thần.

Năm Giáp Ngọ (1714), Nguyễn Quý Đức được thăng làm Thiếu phó. Năm 1716, ngày 10 tháng 7, Nguyễn Quý Đức dâng tờ khải xin và được chấp thuận việc lập bia Tiến sĩ (21 bia) tại nhà Thái học (tức Văn Miếu-Quốc Tử Giám ở Hà Nội ngày nay) từ các khoa Bính Thân (1656) cho đến khoa Ất Mão (1715), và việc dựng bia được tiến hành vào năm sau (1717). Ngoài việc này, trong thời gian kiêm lĩnh chức Tri Quốc Tử Giám,[9] ông còn lo trùng tu, xây dựng thêm các công trình ở đây như dựng điện Đại Thành, trang trí cho nhà Thái học... Tháng 10 năm đó (1717), ông dâng thư xin trí sĩ mấy lần mới được chúa Trịnh Cương ưng cho. Trước khi về quê, ông được gia phong Thái phó Quốc lão, vẫn được tham dự chính sự, được chúa ban 2 bài thơ tiễn, lại cấp cho xe ngựa và ruộng lộc (lộc điền).[10]

Nguyễn Quý Đức về trí sĩ tại quê nhà là làng Thiên Mỗ. Thường ngày, ông dạo chơi quanh vùng, dựng đình Lạc Thọ để có chỗ họp bạn xướng họa thơ văn. Cuối năm Kỷ Hợi (1719), chúa Trịnh Giang nhân lên chơi Sài Sơn, có ghé ông thăm và mời ông cùng đi.[11]

Danh thần Nguyễn Quý Đức mất vào tháng 5 năm Canh Tý (1720), thọ 72 tuổi [12], được truy tặng là Thái tể, ban tên thụy là Trịnh Mục. Sau lại truy tặng ông là Đại tư không, sắc phong làm Cung thần tuấn đạt định sách Đại vương, và được dân làng thờ làm Phúc thần thưởng đẳng.

Tác phẩm

  • Thi châu tập (Tập thơ châu ngọc)
  • Hoa trình thi tập (Tập thơ trong chuyến hành trình sang đất Trung Hoa).

Ngoài ra, ông còn đề tựa sách Việt sử thông khảo và cùng với Lê Hy soạn tiếp bộ Đại Việt sử ký bản kỉ tục biên. Ông có đến 72 bài thơ được chép trong Toàn Việt thi lục do Lê Quý Đôn biên tập [13].

Đánh giá và ghi công

Sách Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú chép về Nguyễn Quý Đức như sau:

Ông đã làm tể tướng 10 năm, về chính sự chuộng khoan hậu,...cấm việc phiền hà, tha cho người trốn tránh và thiếu thuế, bớt tạp dịch, giúp nhà nông; dân được nhờ ơn...Ông là người khoan hậu, trầm tĩnh. Ngày thường, thù tiếp ai thì dễ dàng, vui vẻ. Khi bàn luận trước mặt chúa, việc gì chưa thỏa đáng, ông cố giữ ý kiến mình (rồi) bàn ba bốn lần, không ai ngăn được. Ông làm văn không cần trau chuốt mà ý sâu. Triều đình có chế tác gì lớn phần nhiều do tay ông (thảo). Bàn đến ông, ai cũng khen...[14].

Đánh giá khái quát sự nghiệp của ông, trong Từ điển bách khoa Việt Nam, mục từ "Nguyễn Quý Đức", có đoạn:

Nguyễn Quý Đức là "bề tôi xã tắc" nổi tiếng nhân đức, khoan hậu: "Tể tướng Quý Đức, thiên hạ yên vui"; là bậc thầy đạo cao đức trọng, dạy ở trường Quốc Tử Giám, đào tạo hàng nghìn học trò; là nhà sử học nghiêm túc, luận bàn xác đáng, khen chê minh bạch. Tham gia biên soạn "Đại Việt sử ký bản kỷ tục biên", đề tựa "Việt sử thông khảo", sao lục "Quần hiền phú tập", soạn bia tiến sĩ và phụ trách tu tạo Quốc Tử Giám. Tác giả "Thi châu tập", "Hoa trình thi tập" và nhiều bài thơ chữ Hán, chữ Nôm. Thơ Nguyễn Quý Đức mực thước, bình dị, tình cảm khoan hoà, hồn hậu, không dụng công trau chuốt mà ý tứ vẫn sâu [15].

Hiện nay ở làng Đại Mỗ có từ đường thờ Nguyễn Quý Đức. Nơi ấy, còn lưu giữ được tấm bia ca ngợi công đức của ông do Bảng nhãn Hà Tông Huân soạn. Tên ông cũng được đặt cho một con đường tại quận Thanh Xuân, Hà Nội.

Hậu duệ

  • Nguyễn Quý Ân (1673-1722), là con Nguyễn Quý Đức. Ông Ân đỗ Hoàng giáp năm 1715, làm đến Đề hình Tả tư giảng. Sau khi mất, ông được truy tặng Thượng thư bộ Công, và truy phong làm Phúc thần.
  • Nguyễn Quý Kính (1693 - 1766), là cháu Nguyễn Quý Đức. Ông thi đỗ Hương cống, làm quan trải đến các chức Thượng thư bộ Binh, Thượng thư bộ Hộ, Đại tư mã, hàm Thái phó, tước Thống (hay Kính) Quận công. Sau khi mất, ông được truy tặng làm Đại tư đồ, tước Huyên Trung Công, và cũng được truy phong làm Phúc thần [16].

Sách tham khảo

  • Phan Huy Chú, Lịch triều hiến chương loại chí (Tập 1, bản dịch). Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 1992.
  • Trần Văn Giáp, Tìm hiểu kho sách Hán Nôm (Tập 1 và Tập 2 in chung). Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 2003.
  • Trúc Khê, Tuyển tập Trúc Khê Ngô Văn Triện. Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, 2003.
  • Nguyễn Q. Thắng-Nguyễn Bá Thế, Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam. Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 1992.
  • Bùi Duy Tân, mục từ "Nguyễn Quý Đức" in trong Từ điển văn học (bộ mới). Nhà xuất bản Thế giới, 2004.
  • Từ điển bách khoa Việt Nam, mục từ "Nguyễn Quý Đức" (bản điện tử).

Chú thích

  1. ^ Chép theo Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam (tr. 662) và Từ điển văn học (bộ mới, tr. 1181). Trần Văn Giáp ghi ông sinh 1646 (tr. 152).
  2. ^ “Phố Nguyễn Quý Đức, quận Thanh Xuân, Hà Nội”. Người Hà Nội. 16 tháng 4 năm 2018. Truy cập ngày 27 tháng 6 năm 2021.
  3. ^ Theo Trúc Khê, tr. 491.
  4. ^ Theo Trúc Khê, tr.492.
  5. ^ Chép theo Phan Huy Chú (tr. 282), và nhiều tài liệu khác. Trần Văn Giáp ghi 1691.
  6. ^ Chép theo Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam (tr. 622). Có nguồn ghi ông làm Tả thị lang bộ Hình.
  7. ^ Chép theo Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam (tr. 622). Có nguồn cho rằng vì con em ông nhận hối hộ, mặc dù việc do ông phát hiện, nhưng ông vẫn bị giáng cấp.
  8. ^ Theo Trúc Khê, tr.492-493.
  9. ^ Theo Từ điển văn học (bộ mới), ông vừa làm quan, vừa kiêm nhiệm việc dạy học ở Quốc Tử Giám hàng chục năm (tr. 1181).
  10. ^ Theo Phan Huy Chú, tr. 283.
  11. ^ Theo Trúc Khê, tr. 493.
  12. ^ Theo Trúc Khê, tr. 493.
  13. ^ Theo Trần Văn Giáp, tr. 152.
  14. ^ Lịch triều hiến chương loại chí (Tập 1, bản dịch, tr. 283).
  15. ^ Theo Từ điển bách khoa Việt Nam mục từ "Nguyễn Quý Đức"
  16. ^ Phần Hậu duệ, lược kể theo Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam, tr. 621-622.

Read other articles:

Cefpirome

Cefpirome Nome IUPAC(6R,7R)-7-[[(2E)-2-(2-amino-1, 3-tiazol-4-il)-2-metossiiminoacetil]amino]-3-(6, 7-diidro-5H-ciclopenta[b]piridin-1-ium-1-ilmetil)-8-osso-5-tia-1- azabiciclo[4.2.0]ott-2-ene-2-carbossilato Nomi alternativiCEFPIROME, HR 810[1] Caratteristiche generaliFormula bruta o molecolareC22H22N6O5S2 Massa molecolare (u)514,58 Numero CAS84957-29-9 Codice ATCJ01DE02 PubChem6917674 DrugBankDB13682 SMILESCON=C(C(=O)NC1C(=O)N2C(C(=O)[O-])=C(C[n+]3cccc4c3CCC4)CSC12)c1csc(N)n1 Dati fa...

 

Гражданская война в Непале

Гражданская война в Непале Дата 13 февраля 1996 года - 21 ноября 2006 года Место Непал Причина абсолютная власть короля (по утверждениям маоистов) Итог Победа маоистов: свержение монархии провозглашение Федеративной Демократической Республики Непал приход к власти левых сил ...

 

Giuseppe Berlendis

Giuseppe Berlendis (Olmo al Brembo, 19 gennaio 1795 – Bergamo, 10 novembre 1869) è stato un architetto e incisore italiano. Stemma Berlendis Indice 1 Biografia 2 Opere 3 Note 4 Bibliografia 5 Altri progetti 6 Collegamenti esterni Biografia Giuseppe nacque nella piccola frazione di Malpasso del comune di Olmo al Brembo in Val Brembana. I Berlendis erano un'antica famiglia nobile di Bergamo. Dopo un periodo di studio presso l'Accademia Carrara, si trasferì a Genova dove rimase per dodici an...

Янкі

У Вікіпедії є статті про інші значення цього терміна: Янкі (значення). Янкі (англ. Yankee) — назва жителів Нової Англії; пізніше, в ширшому сенсі — жителів США загалом. Значення варіюється залежно від контексту, історичного періоду та географії використання. Термін набув

 

سامانثا هيل

هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (أبريل 2019) سامانثا هيل معلومات شخصية الميلاد 8 يونيو 1992 (31 سنة)  هونولولو  الإقامة سانتا باربارا، كاليفورنيا  مواطنة الولايات المتحدة  الطول 1.83 متر  الوزن 89 ك

 

モーリス・エマニュエル

モーリス・エマニュエル 1930年基本情報生誕 (1862-05-02) 1862年5月2日出身地 フランスバール＝シュル＝オーブ死没 (1938-12-14) 1938年12月14日（76歳没）学歴 パリ音楽院ジャンル クラシック音楽職業 音楽学者・作曲家 モーリス・エマニュエル（Maurice Emmanuel, 1862年5月2日 - 1938年12月14日）はフランスの音楽学者・作曲家。 経歴 本名マリ・フランソワ・モーリス・エマニュエル（M...

Louis XV

King of France from 1715 to 1774 Louis XVPortrait c. 1763King of France (more...) Reign1 September 1715 – 10 May 1774Coronation25 October 1722Reims CathedralPredecessorLouis XIVSuccessorLouis XVIRegentPhilippe II, Duke of Orléans (1715–1723)Chief ministers See list Guillaume Dubois(1715–1723) Louis Henri I, Prince of Condé(1723–1726) André-Hercule de Fleury(1726–1743) The Duke of Choiseul(1758–1770) BornLouis, Duke of Anjou(1710-02-15)15 February 1710Palace of Versailles,...

 

6666 Ranch

Ranch in King County, Texas Red barn from the 6666 Ranch at the National Ranching Heritage Center in Lubbock, Texas The Four Sixes Ranch, stylized as 6666 Ranch, is a ranch in King County, Texas as well as Carson County and Hutchinson County. Location The main section of the ranch is located near the town of Guthrie in King County, Texas.[1][2] It spans 350,000 acres (1,400 km2) of land.[3] The main ranch house is off U.S. Highway 82.[4] The Dixon Cre...

 

Carolyn Wonderland

American singer-songwriter Carolyn WonderlandCarolyn Wonderland performing at Antone's in Austin, Texas (2006).Background informationBirth nameCarolyn BradfordBorn (1972-11-09) November 9, 1972 (age 51)Houston, Texas, United StatesOriginHouston, TexasGenresBluesOccupation(s)Singer-songwriter, guitaristInstrument(s)Guitar, vocalsYears active1990s–presentWebsitewww.carolynwonderland.com Musical artist Carolyn Wonderland (born Carolyn Bradford, November 9, 1972) is an American blues singe...

Шахтар (Горлівка)

«Шахтар» (Горлівка) Повна назва Футбольний клуб«Шахтар» (Горлівка) Засновано 1913 Населений пункт Горлівка,  Україна Стадіон «Шахтар» Вміщує 16 000 Головний тренер Бондаренко Віктор Іванович Ліга Чемпіонат Донецької області 2012 Домашня Виїзна Запасна Футбольний клуб «Шах...

 

North West America

For the geographic region, see Northwestern United States. History Great Britain NameNorth West America Launched1788 CapturedBy Spanish Navy, 1789 Spain NameSanta Gertrudis la Magna and, later, Santa Saturnina Acquired1789 General characteristics [1] Tons burthenAbout 30–50 tons (bm) Length33 ft (10 m) PropulsionSails and 8 oars Sail planSchooner North West America was a British merchant ship that sailed on maritime fur trading ventures in the late 1780s. It was the first ...

 

St Mary's College, Blackburn

School in Lancashire, England This article uses bare URLs, which are uninformative and vulnerable to link rot. Please consider converting them to full citations to ensure the article remains verifiable and maintains a consistent citation style. Several templates and tools are available to assist in formatting, such as reFill (documentation) and Citation bot (documentation). (August 2022) (Learn how and when to remove this template message) St Mary's College St Mary's College on Shear Brow (B6...

List of Spanish films of 1979

Cinema ofSpain pre-1930 1930s 1940s 1950s 1950 1951 1952 1953 19541955 1956 1957 1958 1959 1960s 1960 1961 1962 1963 19641965 1966 1967 1968 1969 1970s 1970 1971 1972 1973 19741975 1976 1977 1978 1979 1980s 1980 1981 1982 1983 19841985 1986 1987 1988 1989 1990s 1990 1991 1992 1993 19941995 1996 1997 1998 1999 2000s 2000 2001 2002 2003 20042005 2006 2007 2008 2009 2010s 2010 2011 2012 2013 20142015 2016 2017 2018 2019 2020s 2020 2021 2022 2023 vte This film-related list is incomplete; you can ...

 

The Confessional

For other uses, see Confessional (disambiguation). 1995 Canadian filmThe ConfessionalDirected byRobert LepageWritten byRobert LepageProduced byPhilippe CarcassonneDavid PuttnamDenise RobertStarringLothaire BluteauPatrick GoyetteCinematographyAlain DostieEdited byEmmanuelle CastroMusic bySacha PuttnamDistributed byAlliance Films (Canada)PolyGram Film Distribution (France and Belgium)[1]Curzon Artificial Eye (United Kingdom)[1]Release date August 24, 1995 (1995-08...

 

Popeye (video game)

1982 video game For the unrelated Game Boy video game, see Popeye (1990 video game). This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Popeye video game – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (July 2008) (Learn how and when to remove this template message) 1982 video gamePopeyeNorth American arcade...

Demographics of India

This article is about the people from the republic of India. For other uses, see Indian. Demographics of IndiaIndia population pyramid in 2020Population 1,425,775,850[1] (2023 est.)Density473.42 people per.km2 (2021 est.)[2]Growth rate0.68% (2022 est.)[2]Birth rate16.1 births/1,000 population (2023 est.)[2]Death rate6.6 deaths/1,000 population (2023 est.)[2]Life expectancy 72.0 years (2023 est.)[2] • male70.5 years (2023 est.) ...

 

Women's rights in Philippines

The position of the Philippines on women's rights is relatively developed compared to many other nations. Over the past century, noticeable developments have been made which have led to greater endorsement and protection of these rights. The progression towards gender equality came about through women's movements, increased numbers of women political representatives, increased numbers of educated women, greater specificity on women's issues instituted under legislation, and the focused applic...

 

Braschi family

This article does not cite any sources. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Braschi family – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (April 2020) (Learn how and when to remove this template message) Braschi familyCountry Italy Former countries  Papal States Current headFilippo BraschiTitles Pope (non-hereditary) Holy Roman Empire Prince Pr...

Bisaya (Borneo)

Malaysian indigenous ethnic group For the ethnic group from the Philippines, see Visayans. Bisaya PeopleOrang BisayaBisaya Sabah traditional costumeTotal populationc. 140,000Regions with significant populations Brunei: 45,000[1]  Malaysia Sarawak: 7,000 (1984)[2] Sabah: 74,000[3] United States: 14,000[4]LanguagesSabah Bisaya, Malaysian, Brunei Bisaya, EnglishReligionMajority Islam (Sabah and Brunei) and significant minorities of Christi...

 

高校入試 (テレビドラマ)

高校入試ジャンル テレビドラマ企画 羽鳥健一脚本 湊かなえ演出 星護北川学出演者 長澤まさみ南沢奈央中尾明慶徳山秀典篠田光亮小松利昌斉木しげる清水一彰阪田マサノブ羽場裕一高橋ひとみ山本圭 中村倫也製作プロデューサー 羽鳥健一栁川由起子制作 フジテレビ 放送映像形式文字多重放送音声形式ステレオ放送放送国・地域 日本放送期間2012年10月6日 - 12月29日放...

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!