Lê Thị Phất Ngân

Lập Giáo Hoàng Hậu
立教皇后
Hoàng hậu Việt Nam
Hoàng hậu Đại Cồ Việt
Tiền nhiệmHoàng hậu đầu tiên
Kế nhiệmKim Thiên Đại Hành Hoàng hậu
Hoàng thái hậu Đại Cồ Việt
Tiền nhiệmMinh Đức Hoàng thái hậu
Kế nhiệmKim Thiên Thái hậu
Thông tin chung
Sinh
Kinh đô Hoa Lư,Ninh Bình
Phu quânLý Thái Tổ
Hậu duệLý Phật Mã
Lý Nhật Quang
Lý Long Bồ
Tên đầy đủ
Lê Thị Phất Ngân (黎氏柏顏 )
Tôn hiệu
Linh Hiển Hoàng Thái hậu (靈顯皇太后)
Thụy hiệu
Linh Hiển Hoàng Thái hậu (靈顯皇太后)
Tước hiệuPhất Ngân Công chúa
Lập Giáo Hoàng hậu
Linh Hiển Hoàng thái hậu
Triều đạiNhà Tiền Lê (khi sinh)
Nhà Lý (kết hôn)
Thân phụLê Đại Hành
Thân mẫuDương Vân Nga

Lê Thị Phất Ngân (chữ Hán: 黎氏佛銀) hay Lập Giáo hoàng hậu là một trong những Hoàng hậu đầu tiên của triều đại nhà Lý trong lịch sử Việt Nam. Bà là người có thân phận cao quý với xuất thân là công chúa con vua Lê Đại Hành và Đại Thắng Minh Hoàng hậu, rồi được làm hoàng hậu của vua Lý Thái Tổ và trở thành mẫu hậu của vua Lý Thái Tông. Các anh em trai của bà là Đinh Toàn, Lê Long Việt và Lê Long Đĩnh đều từng làm vua của Đại Cồ Việt. Cuộc đời của bà được biết đến nhiều hơn qua các thần tích, thần phả ở các di tích như: Cố đô Hoa Lư (Ninh Bình); đền Lăng (Hà Nam), đền Bạch Mã (Yên Thành, Nghệ An)...

Thân thế

Bà sinh thời là Phất Ngân công chúa (佛銀公主), sinh tại kinh đô Hoa Lư (Ninh Bình), là con gái của Hoàng đế Lê Đại Hành và Đại Thắng Minh Hoàng hậu Dương Vân Nga. Bà là chị em cùng cha khác mẹ với 2 vua Lê Trung Tông và Lê Ngọa Triều và là em cùng mẹ khác cha với vua Đinh Phế Đế. Căn cứ vào năm Dương Vân Nga lập Lê Hoàn làm vua (981) và năm sinh của Lý Thái Tông (1000) có thể dự đoán Lê Thị Phất Ngân sinh khoảng sau năm 98một vài năm.

Cũng như những hoàng hậu khác thời phong kiến, trong chính sử, Lê Thị Phất Ngân chỉ được nhắc đến gián tiếp với vài nét chấm phá như Đại Việt sử ký toàn thư, chép về Lý Thái Tổ có đoạn viết:

"Lập sáu hoàng hậu, duy có đích phu nhân gọi là Lập Giáo Hoàng Hậu, quy chế xe kiệu và y phục khác hẳn với các cung khác. Sách lập con trưởng là Phật Mã làm Hoàng thái tử, các con khác đều phong tước hầu".

Tiếp tục, Quyển II, Kỷ nhà Lý, mục Lý Thái Tông đoạn mở đầu viết:

"Mẹ là hoàng hậu họ Lê, sinh vua vào ngày 26 tháng 6 năm Canh Tý, niên hiệu Ứng Thiên năm thứ 7 [1000] thời Lê, ở phủ Trường Yên".[1]

Khi Thái Tổ Hoàng đế lên ngôi, bà được phong làm Lập Giáo Hoàng hậu (立教皇后), quy chế xe kiệu, áo mũ vượt hơn các hoàng hậu khác.[2]

Khi Thái Tông Hoàng đế lên ngôi, bà được tôn làm Linh Hiển Hoàng thái hậu (靈顯皇太后)[1].

Cuộc đời

Theo "Ngọc phả các vua triều Lê" tìm thấy ở các di tích thuộc xã Liêm Cần, Thanh Liêm, Hà Nam thì:

Thái Tổ Hoàng đế sinh thời hàng năm theo Thiền sư Vạn Hạnh vào hầu vua Lê Hoàn ở thành Hoa Lư. Thái Tổ được vua Lê yêu, cho ở lại kinh thành học tập quân sự. Vua lại gả con gái cả là Lê thị, sinh ra Lý Phật Mã và đặc phong cho Thái Tổ làm Điện tiền cận vệ ở thành Hoa Lư.
Dần dần, Thái Tổ thăng lên chức Điện tiền Chỉ huy sứ, chức ấy chỉ dành cho hoàng tộc hoặc quốc thích mới được trao. Bước vào bộ máy quyền lực là điều kiện ban đầu để sau này Thái Tổ lên ngôi vua thay thế nhà Lê.[3]

Cũng theo thần tích các chùa Duyên Ninh, chùa Nhất Trụ ở Cố đô Hoa Lư, sau khi nhà Lý dời đô về Thăng Long, nhà Tiền Lê mất ngôi, Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân thường xuyên lui về đô cũ để cùng hậu thuẫn người con trai Lý Long Bồ mới hơn 10 tuổi trấn thủ vùng đất này (được phong Vương tháng 6 năm 1013). Tại Hoa Lư, Hoàng hậu giúp dân tu bổ, xây dựng nhiều ngôi chùa để tu hành và trông coi lăng mộ vua cha Lê Đại Hành.

Tại chùa Duyên Ninh, bà tác hợp cho nhiều đôi lứa nên duyên để rồi chùa Duyên Ninh trở thành ngôi chùa cầu duyên ở Cố đô Hoa Lư.[4]

Tôn vinh

Ban thờ Công chúa Phất Ngân tại đền Vua Lê Đại Hành.

Tại đền Vua Lê Đại Hành thuộc khu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư ở Trường Yên huyện Hoa Lư (Ninh Bình), bên trái hậu cung có ban thờ công chúa Phất Ngân, vì quan niệm con gái "xuất giá tòng phu" nên dân gian không đúc tượng như Lê Đại Hành, Dương Vân Nga và Lê Long Đĩnh ở chính cung mà chỉ có bài vị thờ công chúa; các nhà nghiên cứu cho rằng việc phối thờ cùng vua cha Lê Đại Hành và mẹ Dương Vân Nga trong khi rất nhiều Hoàng tử và Công chúa khác không được thờ trong đền này cho thấy công chúa Phất Ngân phải có công tích, đức hạnh nổi tiếng mới được nhân dân đánh giá, tôn vinh như vậy.

Theo lịch sử để lại, đền Bạch Mã ở Yên Thành, Nghệ An có từ gần 1000 năm nay, do chính Uy Minh Vương Lý Nhật Quang dựng nên để thờ vọng vua cha Lý Thái Tổ, thờ mẹ là Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân, thờ bà ngoại là Thái hậu Dương Vân Nga, Vua anh là Lý Thái Tông và các anh hùng, nghĩa sỹ nhà Lý. Hiện tại, trong đền còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị văn hóa, là nơi gửi gắm tâm linh của người dân địa phương[5]. Năm 2011, ngôi đền đã được đầu tư nâng cấp tu bổ lại, phía trước có cổng tam quan, khu vực sân có tắc môn, lư hương, bậc tam cấp. Phía trong gồm: 3 gian tiền tế có Ban thờ Phật, 2 gian hậu cung là nơi thờ Lý Thái Tổ và Lê Thị Phất Ngân[6].

Tại Di tích đền Đô trên quê hương nhà Lý ở Bắc Ninh, Hoàng thái hậu Lê Thị Phất Ngân được thờ vị trí trung tâm trong điện Mẫu thờ 7 mẫu hậu của các Vua từ Lý Thái Tông đến Lý Huệ Tông.

Ở vùng lân cận khu vực động Hoa Lư thuộc ranh giới 2 huyện Nho Quan và Gia Viễn (Ninh Bình) có rất nhiều di tích thờ Vua Đinh Tiên Hoàng và Thái hậu Dương Vân Nga phối thờ Lý Thái Tổ cùng Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân như đình Ngọc Nhị, đình Ngọc Ba, đình Trai, chùa Hưng Quốc. Theo giai thoại, trước khi dời đô về Thăng Long, Lý Thái Tổ đã đến những nơi này như để xin ý kiến các bậc tiền nhân.

Gia quyến

Chú thích

  1. ^ a b Đại Việt sử ký toàn thư, Quyển II, Kỷ Nhà Lý
  2. ^ Bí ẩn người vợ được Lý Công Uẩn đối đãi đặc biệt
  3. ^ NGỌC PHẢ CÁC VUA TRIỀU LÊ Lưu trữ 2013-10-19 tại Wayback Machine, Trần Bá Chí, đăng trên Báo Hán Nôm của VIỆN NGHIÊN CỨU HÁN NÔM - VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM, năm 2010.
  4. ^ “4 đền, chùa cầu duyên linh thiêng nổi tiếng”. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 1 năm 2019. Truy cập ngày 9 tháng 5 năm 2021.
  5. ^ Khánh thành công trình tôn tạo Đền Bạch Mã[liên kết hỏng], Thái Dương, Đài Phát Thanh Truyền hình Nghệ An, 15/01/2012.
  6. ^ Khánh thành công trình tôn tạo Đền Bạch Mã Lưu trữ 2014-11-29 tại Wayback Machine, CỔNG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ HUYỆN YÊN THÀNH, 16/01/2012 09:18 AM.
Lê Thị Phất Ngân
Tước hiệu
Tiền nhiệm
Minh Đức thái hậu 		Hoàng hậu Việt Nam
1010–1028 		Kế nhiệm
Kim Thiên hoàng hậu

Read other articles:

Filosofía analítica

La filosofía analítica es una rama de la filosofía desarrollada a principios del siglo XX a partir de las obras de Bertrand Russell, George Edward Moore, Gottlob Frege, varios miembros del Círculo de Viena y Ludwig Wittgenstein, entre otros. Por extensión, la filosofía analítica también se refiere al desarrollo filosófico posterior influenciado por estos autores,[1]​ y que prevalece con particular hegemonía dentro de la esfera académica anglosajona (sobre todo en Estados...

 

Richard Christy

American drummer Richard ChristyChristy in 2010Background informationBirth nameThomas Richard Christy Jr.Born (1974-04-01) April 1, 1974 (age 49)[1]Fort Scott, Kansas, U.S.Genres Heavy metal death metal technical death metal progressive metal power metal thrash metal Occupation(s) Musician radio personality comedian Instrument(s)DrumsYears active1992–presentMember ofCharred Walls of the DamnedFormerly ofDeath, Control Denied, Iced Earth, AcheronWebsiterichardchristy.comMusical ...

 

Firekeeper Saga

Novel series by Jane Lindskold Firekeeper SagaCover for Wolf's Blood, sixth book in the seriesThrough Wolf's EyesWolf's Head, Wolf's HeartThe Dragon of DespairWolf CapturedWolf HuntingWolf's BloodWolf's SearchWolf's SoulAuthorJane LindskoldCountryUnited StatesLanguageEnglishGenreFantasyMedia typePrint, ebookNo. of books8 The Firekeeper Saga is a series of books written by Jane Lindskold. The series was launched in 2001 with the novel Through Wolf's Eyes and as of 2020, is currently made up of...

Я не та

Я не таСингл Lama з альбому Світло і тіньВипущений 26 лютого 2009Формат синглЗаписаний 2008Жанр поп-рокМова українськаАвтор пісні Наталя ДзеньківТривалість 3:44Лейбл Астра РекордсПродюсер Віталій Телезін Я не та — четвертий радіо-сингл гурту Lama з альбому Світло і тінь. У 2009 ...

 

Iván Sosa

Iván Sosa Iván Sosa (2019) Zur Person Vollständiger Name Iván Ramiro Sosa Cuervo UCI-Id 10016277792 Geburtsdatum 31. Oktober 1997 (26 Jahre) Geburtsort Pasca Nation Kolumbien Kolumbien Disziplin Straße Fahrertyp Bergfahrer Körpergröße 1,68 m Renngewicht 58 kg Zum Team Aktuelles Team Movistar Funktion Fahrer Internationale Team(s) 2017–20182019–20212022– Androni Giocattoli-SidermecTeam Sky / Team IneosMovistar Team Wichtigste Erfolge Burgos-Rundfahrt 2018, 201...

 

Saturno (mitologia)

Esta página cita fontes, mas que não cobrem todo o conteúdo. Ajude a inserir referências. Conteúdo não verificável pode ser removido.—Encontre fontes: ABW  • CAPES  • Google (N • L • A) (Fevereiro de 2009) Saturno Geração, fertilidade, agricultura, plantação e prosperidade Saturno, gravura do século XVI de Polidoro da Caravaggio Nome nativo Satvrnvs Local de culto Lácio Planeta Saturno Clã Dii Terretris Arma(s) Foic...

Ankara Eyalet

Administrative division of the Ottoman Empire from 1827 to 1864 For other uses, see Ankara (disambiguation). Eyālet-i ĀnqarâEyalet of the Ottoman Empire1827–1864The Ankara Eyalet in 1861Capitalİnitially Yozgat, then Ankara[1]Area • Coordinates39°40′06″N 33°29′09″E / 39.6684°N 33.4858°E / 39.6684; 33.4858 HistoryHistory • Established 1827• Disestablished 1864 Preceded by Succeeded by Anatolia Eyalet Ankara Vilayet...

 

Grup A Piala Negara-Negara Afrika 2021

Grup A Piala Negara-Negara Afrika 2021 adalah salah satu dari enam grup pada Piala Negara-Negara Afrika 2021. Pertandingan dalam grup ini dimainkan mulai 9 hingga 17 Januari 2022. Peserta grup ini terdiri dari Burkina Faso, tuan rumah Kamerun, Tanjung Verde, dan Ethiopia.[1] Tim peserta Tim Tanggallolos kualifikasi Penampilanke- Penampilanterakhir Hasil terbaik Peringkat FIFA Mei 2021[cat. 1] Desember 2021  Kamerun 8 Januari 2019 20 2019 Juara (1984 , 1988, 2000, 2002, 20...

 

A Kingdom Besieged

2011 fantasy novel by Raymond E. Feist A Kingdom Besieged AuthorRaymond E. FeistCover artistNik KeevilCountryUnited StatesUnited KingdomLanguageEnglishSeriesThe Chaoswar SagaGenreFantasyPublication date12 April 2011Media typePrintISBN9780061468391Preceded byAt the Gates of Darkness Followed byA Crown Imperilled  A Kingdom Besieged is a fantasy novel by American writer by Raymond E. Feist, the first book in the trilogy The Chaoswar Saga, the final saga in The Rift...

Campeonato Mundial de Esqui Alpino de 1996

O Campeonato Mundial de Esqui Alpino de 1996 foi a trigésima terceira edição do evento, foi realizado em Sierra Nevada, Espanha, entre os dias 12 e 25 de fevereiro de 1996.[1] Resultados Masculino Evento Ouro Prata Bronze Downhill(17.02) Patrick Ortlieb Áustria2:00,17 Kristian Ghedina Itália2:00,44 Luc Alphand França2:00,45 Slalom(25.02) Alberto Tomba Itália1:42,26 Mario Reiter Áustria1:42,57 Michael von Grünigen Suíça 1:42,81 Slalom Gigante(23.02) Alberto ...

 

Kalinga Stadium

Multi-purpose stadium in Bhubaneswar, Odisha Kalinga StadiumAerial view of the Kalinga Stadium during an ISL match in 2019, with the Hockey stadium in the top right cornerLocationBidyut Marg, Bhubaneswar, OdishaCoordinates20°17′27″N 85°49′30″E / 20.290917°N 85.824991°E / 20.290917; 85.824991OwnerGovernment of OdishaOperatorSports and Youth Services (DSYS)CapacityKalinga Stadium: 15,000[1] Kalinga Hockey Stadium: 16,000[2]Record attendan...

 

Social breakdown thesis

Social breakdown thesis was initially considered an explanation for the rise of Adolf Hitler (pictured) in Germany but fell out of favour following greater empirical research. The social breakdown thesis (also known as the anomie–social breakdown thesis)[1] is a theory that posits that individuals that are socially isolated — living in atomized, socially disintegrated societies — are particularly likely to support right-wing populist parties. According to social breakdown theory...

Felix Salten

Austro-Hungarian author and literary critic Felix SaltenFelix Salten, ca. 1910BornSiegmund Salzmann(1869-09-06)6 September 1869Pest, Austria-HungaryDied8 October 1945(1945-10-08) (aged 76)Zurich, SwitzerlandResting placeIsraelitischer Friedhof (Friesenberg), Fluntern, Zurich, SwitzerlandOccupationWriterNationalityAustro-HungarianNotable worksThe Hound of FlorenceBambi, a Life in the WoodsBambi's ChildrenSpouseOttilie MetzlChildrenPaulAnna-KatharinaRelativesHans Rehmann (son-in-law)Signat...

 

Inside Soap

British magazine Inside SoapFirst issue cover (October 1992)EditorGary GillattCategoriesSoap operasFrequencyWeeklyCirculation51,300 (ABC 2022)[1]PrintFirst issueOctober 1992CompanyHearst Magazines UKCountryUnited KingdomBased inLondonLanguageEnglishWebsitewww.insidesoap.co.ukISSN0966-8497 Inside Soap is a weekly magazine published in the United Kingdom, released every Tuesday. It covers current and future storylines in soap operas in the United Kingdom, including Coronation Street, Do...

 

Katihar Engineering College

Government engineering college in Katihar, Bihar This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Katihar Engineering College – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (August 2023) (Learn how and when to remove this template message) Katihar Engineering Collegeकटिहार अभियंत्र...

Pepsini

Tribe of wasps Pepsini Cryptocheilus australis Scientific classification Domain: Eukaryota Kingdom: Animalia Phylum: Arthropoda Class: Insecta Order: Hymenoptera Family: Pompilidae Subfamily: Pepsinae Tribe: PepsiniSchust Pepsini is a tribe of spider wasps in the family Pompilidae. Priocnemis minorata Genera Allaporus Banks, 1933 Caliadurgus Pate, 1946 Chirodamus Haliday, 1837 Cryptocheilus Panzer, 1806 Cyphononyx Dahlbom, 1845 Dichragenia Haupt, 1950 Dipogon Fox 1897 Entypus Dahlbom, 1843 Ep...

 

Jungle Gold

American TV series or program Jungle GoldGenreRealityStarring George Wright Scott Lomu Stephen Slider Country of originUnited StatesOriginal languageEnglishNo. of seasons2No. of episodes14ProductionExecutive producers Charlie Clay Christo Doyle Jos Cushing Sam Maynard Running time41 to 44 minutesProduction companyRaw TelevisionOriginal releaseNetworkDiscovery ChannelReleaseOctober 26, 2012 (2012-10-26) –September 6, 2013 (2013-09-06) Jungle Gold is an American reality te...

 

Clint Longley

Clint Longley Nazionalità  Stati Uniti Peso 88 kg Football americano Ruolo Quarterback Termine carriera 1977 Carriera Giovanili Abilene Christian Wildcats Squadre di club 1974-1975 Dallas Cowboys1976 San Diego Chargers1977 Toronto Argonauts Statistiche aggiornate al 23 ottobre 2013 Modifica dati su Wikidata · Manuale Howard Clinton Clint Longley Jr. (Wichita Falls, 28 luglio 1952) è un ex giocatore di football americano statunitense che ha giocato nel ruolo di ...

Perdana Menteri Jepang

Perdana Menteri JepangLambang resmi Perdana Menteri JepangPetahanaFumio Kishidasejak 4 Oktober 2021GelarYang TerhormatPerdana MenteriKediamanKantei, Chiyoda-ku, Tokyo, JepangDicalonkan olehParlemenDitunjuk olehKaisar Jepang(Naruhito, sejak 1 Mei 2019)Kaisar mengundang calon Perdana Menteri yang telah dikonfirmasi oleh parlemen untuk membentuk pemerintahan.Masa jabatanEmpat tahun atau kurang dan dapat dipilih kembali. Tidak ada batasan dalam memilih calon petahana.Pejabat perdanaItō Hiro...

 

Jennifer Kale

Fictional character appearing in Marvel Comics Comics character Jennifer KaleJennifer Kale.Art by Andrea Broccardo.Publication informationPublisherMarvel ComicsFirst appearanceAdventure into Fear #11 (December 1972)Created bySteve GerberRich BucklerIn-story informationAlter egoJennifer KaleSpeciesHumanTeam affiliationsLegion of NightThe CommandMidnight SonsWitchesPartnershipsDakimh the EnchanterHoward the DuckMan-ThingKorrekNotable aliasesWitch WomanAbilities Magic mastery Jennifer Kale is a ...

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!