Yangi Julfa (forscha: نو جلفا, Now Jolfā yoki جلفای نو, Jolfâ-ye Now; armancha: Նոր Ջուղա, Nor Jugha) — EronningIsfahon shahridagi arman mahallasi. Zoyandarudning janubiy qirgʻogʻida joylashgan.
17-asr boshlarida eski Julfa shahri (hozirgi Eronning Julfa va Ozarbayjonning Julfa shaharlariga boʻlingan) sharafiga shunday nomlangan. U haligacha dunyodagi eng qadimgi va eng katta arman mahallalaridan biri.
Tarixi
Yangi Julfa 1606-yilda Safaviylar shohi Abbos I ning farmoni bilan arman mahallasi sifatida tashkil etilgan. 150 000 dan ortiq armanlar Eski Julfadan (Jugha yoki Juła deb ham ataladi) majburan koʻchirilgan. Eron manbalarida armanlar Usmonli imperiyasi taʼqibidan qochib Eronga kelganligi qayd etilgan. Shunga qaramay, tarixiy maʼlumotlarga koʻra, shoh Abbos Julfa aholisining ipak savdosini yaxshi bilishi tufayli ularning Isfahonga koʻchirilishi Eronga foydali boʻladi, degan umidda ularga yaxshi munosabatda boʻlgan[1][2].
Yangi Julfa tashkil etilganidan beri 1747-yilda Nodirshoh vafotidan keyin Rossiyaga koʻchib kelgan Lazaryan zodagonlari oilasi tomonidan boshqarilgan[3]. Uning aʼzolaridan biri Ivan Lazarev Yekaterina II ning saroy bankiriga aylandi va 1788-yilda imperator grafi etib tayinlandi. Uning akasi Moskvada Lazarev institutini tashkil qildi.
1947-yilda tarixchi Fernand Braudel armanlarning AmsterdamdanFilippindagiManilagacha choʻzilgan savdo tarmogʻi borligini yozgan. Armanistondagi koʻplab olimlar 60, 70 va 80-yillarda ushbu tarmoqda novatorlik ishlarini amalga oshirgan. Levon Xachikyan va Sushanik Xachikyan Yangi Julfaning bir nechta hisob kitoblarini tahrir qilgan va nashr etgan. Keyingi bir necha asr davomida Yangi Julfa sharqda Kanton, Surabaya va Manila[4] hamda gʻarbda Kadis, London va Amsterdamgacha postlari boʻlgan, bir nechta savdogarlari Atlantika yoki Tinch okeani orqali Akapulko yoki Mexiko shahriga sayohat qilgan „ilk zamonaviy davrning eng yirik savdo tarmoqlaridan birining“ markaziga aylandi[5].
Arman savdogar oilalarining katta qismi Yangi Julfada joylashgan edi. Ularning tarqalib ketganligi sababli, qadimgi julfalik koʻplab oilalar[2][1][6] Yangi Julfada joylashgan savdo tarmogʻini kengaytirib, Bengaliyada asosiy aholi punkti yaratdilar[1]. Biroq, baʼzi olimlar Surat, Bengal va Xugli mustaqil tugunlar boʻlgani va Yangi Julfaning markaziy nazorati ularning Hind okeanidagi savdosi uchun unchalik muhim emasligini taʼkidlaydilar[4]. Koʻpgina Yangi Julfa armanlari keyinchalik Manila, Hong Kong va Avstraliyada joylashdilar. Ularning tarmoqlari arman manbalari asosida oʻrganilgan[1][2]. Baʼzilar Singapurda ham joylashdilar, u yerda Yangi Julfadan kelgan armanlar mamlakatdagi arman jamoasining asosiy tayanchiga aylandi. Ularning aksariyati savdogarlar edi, lekin 1887-yilda Singapurdagi Raffles mehmonxonasiga asos solgan aka-uka Sarkies (Ter Voskanyan) koʻproq tanilgan.
Yangi Julfa hali ham armanlar yashaydigan hudud boʻlib, arman maktabi va oʻn olti cherkov, jumladan Muqaddas Najotkor sobori mavjud. Yangi Julfadagi armanlar kiyim-kechak borasida Eron qonunlariga rioya qiladilar, lekin Eron hukumati tomonidan himoyalangan alohida arman tili, oʻziga xosligi, oshxonasi va madaniyatini saqlab qoladilar[7].
Markaziy Osiyo va Kavkaz tadqiqotlari instituti xodimi David Petrosyanning soʻzlariga koʻra, 1998-yilda Yangi Julfada 10-12 ming arman istiqomat qilgan[8]. Bugungi kunga kelib, u hanuzgacha dunyodagi eng katta etnik arman mahallalaridan biri hisoblanadi.
Meguertitchxon Davidxanian (1902-1983) — general va siyosatchi
Haykush Ter-Martirosian (1905-1987) — aktrisa
Bersabe Hovsepian (1906-1999) — jamoat arbobi
Rafael Atayan (1907-1990) — yozuvchi
Pogos Petrosian (1907-19??) — yepiskop
Abraham Gurgenian (1908-1991) — rassom
Annik Shefrazian (1909-1996) — aktrisa
Aramais Aghamalian (1910-1985) — kinorejissyor
Johny Baghdasarian (1913-1979) — kinorejissyor
Sumbat Der Kiureghian (1913-1999) — rassom
Yervand Nahapetian (1916-2006) — rassom
Emma Abrahamian (tugʻ. 1919) — haykaltarosh
Alain Jon (1920-1943) — haykaltarosh
Alenush Terian (1920-2011) — astronom va fizik
Levon Minassian (1920-2013) — olim
Sevak Saginian (1921-2003) — siyosatchi
Clara Abkar (1922-1996) — rassom
Hrand Ghoukasian (1927-1996) — shifokor va tarjimon
Arsham Yesayi (tugʻ. 1931) — tennischi
Neshan Sarkissian (Karekin I) (1932-1999) — Yangi Julfa yeparxiyasi prelati (1971-75), Kilikiya katolikosi (1983-94) va Barcha armanlar katolikosi (1994-99)
Nechan Karakéhéyan (tugʻ. 1932) — Yangi Julfaning katolik yepiskopi (2000-05)
Krzysztof Penderecki (tugʻ. 1933) — „Polshaning eng buyuk yashayotgan bastakori“
Nikol Faridani (1935-2008) — fotograf
Grish Davtian (tugʻ. 1935) — shoir
Alek Ter-Xachaturian (tugʻ. 1935) — tarjimon
Grigor Nazarian (tugʻ. 1937) — meʼmor
Varouj Karapetian (tugʻ. 1938) — kinotexnik
Arbi Hovhannisian (tugʻ. 1942) — kinorejissyor
Sako Ghoukasian (1943-2015) — opera xonandasi
George Bournoutian (tugʻ. 1943) — olim
Megerdich Toumanian (tugʻ. 1943) — matematik
Vartan Vartanian (tugʻ. 1943) — siyosatchi
Nelson Shirvanian (1944-2018) — haykaltarosh
Tigran Toumanian (tugʻ. 1946) — kinotexnik
Armen Der Kiureghian (tugʻ. 1947) — olim
Herach Xachaturian (tugʻ. 1948) — siyosatchi
Karo Lukas (1949-2010) — olim
Zaven Ghoukasian (1950-2015) — kinorejissyor
Masis Hambarsounian (tugʻ. 1950) — bokschi
Georgik Abrahamian (tugʻ. 1952) — siyosatchi
Artavazd Baghoumian (tugʻ. 1953) — siyosatchi
Jirayr Kocharian (tugʻ. 1955) — kartograf
Hrant Markarian (tugʻ. 1958) — siyosatchi va Arman inqilobiy federatsiyasi raisi
Robert Beglarian (tugʻ. 1961) — siyosatchi
Vahik Trossian (tugʻ. 1967) — futbolchi
Nairy Baghramian (tugʻ. 1971) — vizual rassom
Aren Davoudi (tugʻ. 1986) — basketbolchi
Oshin Sahakian (tugʻ. 1986) — basketbolchi
Kajayr Hakopian (tugʻ. 1989) — aktyor
Armen Tahmazyan (tugʻ. 1990) — futbolchi
Qardosh shaharlari
Yangi Julfa quyidagi shaharlar bilan birodarlashgan[9]:
Issy-les-Moulineaux, Fransiya
Galereya
Vank soboriga kirish.
Vank sobori ichkarisi.
Surp Bethłehem cherkovi ichkarisi.
Vank sobori.
Surp Nikołayos Hayrapet Cherkovi.
Manbalar
↑ 1,01,11,21,3Sushil Chaudhuri and Kéram Kévonian eds., Les Arméniens dans le commerce asiatique au début de l’ere moderne [Armenians in Asian trade in the Early Modern Era], (Paris, 2007).
↑ 2,02,12,2Baghdiantz McCabe, Ina The Shah’s Silk for Europe’s Silver: The Eurasian Silk trade of the Julfan Armenians in Safavid Iran and India (1590–1750). University of Pennsylvania Series, Scholar’s Press, 1999.
↑ 4,04,1Bhattacharya, Bhaswatti “Making Money at the Blessed Place of Manilla: Armenians in the Madras- Manila Trade in the Eighteenth Century.” Journal of Global History, (2008),3, 1-20.
↑Sebouh Aslanian. "The Salt in a Merchant's Letter": The Culture of Julfan Correspondence in the Indian Ocean and the Mediterranean. Journal of World History 19 (2008): 127-188
↑Vasgen Ghougassian The Emergence of the Diocese of New Julfa in the Seventeenth Century, Atlanta, University of Pennsylvania Series), 1998.
↑Petrosyan, David„arxiv nusxasi“ (ru). Institute for Central Asian and Caucasian Studies (1998). — „...еще 10-12 тысяч - в Исфагане (армяне называют его Новой Джугой)...“. 2019-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 24-may.
Yves Bomati and Houchang Nahavandi,Shah Abbas, Emperor of Persia,1587-1629, 2017, ed. Ketab Corporation, Los Angeles, ISBN 978-1595845672, English translation by Azizeh Azodi.
Gregorian, Vartan. “Minorities of Isphahan: The Armenian Community of Isphahan, 1587-1722.” Iranian Studies 7, no. 2 (1974), pp. 652–81.