Naim-ud-Din Murodobodiy

Islom ulamolari Muftiy Naim-ud-Din Murodobodiy
Unvoni	Sadr ul-Afazil
Shaxsiy maʼlumotlar
Tavalludi	1-yanvar 1887-yil (21 Safar 1300 Hijriy)
Vafoti	13-oktyabr 1948-yil(1948-10-13) (61 yoshda) (18 Dhu al-Hijjah 1367 Hijri) Moradabad, Birlashgan provinsiyalar, Hindiston
Jamiya Naeemiya Moradabad (Moradabad, Hindiston)
Dini	Islom
Millati	hind
Hudud	Janubiy Osiyo
Mazhab	Sunniy
Yurisprudensiya	Hanafiylik
Asosiy qiziqish(lar)i	Fiqh, Tafsir
Mashhur ish(lar)i	Tafsir Xazaʼin-al-Irfon, Kitab-ul-Aqaʼid, Deevan-e-Urdu

Naim-ud-Din Murodobodiy (1887-1948), Sadr ul-Afozil nomi bilan ham tanilgan, XX asrning huquqshunosi, olimi, muftiysi, Qurʼon tafsirchisi va pedagogi. U falsafa, geometriya, mantiq va hadis fanlari olimi va Butun Hindiston sunniy konferentsiyasining rahbari edi. Murodobodiy naʼat shoiri ham boʻlgan^[1].

Yoshlik yillari

Naim-ud-Din Murodobodiy 1887-yil 1-yanvarda (hijriy 1300-yil 21-Safar) Hindistonning Moradobod shahrida tug‘ilgan. Uning otasi Muiniddin boʻlib, oilasi asli Eronning Mashhad shahridan boʻlgan. Qirol Aurangzeb hukmronligi davrida ular Erondan Hindistonga borib, u yerda hukmron monarxiyadan yer grantini olishgan. Nihoyat, ular Lahorga yetib kelib, Abul-Hasanat yaqiniga joylashadilar.

Murodobodiy Qur’onni 8 yoshida yod olgan. U otasidan urdu va fors adabiyotini, Shoh Fadl Ahmaddan Dars-i Nizomiyni o‘rgangan. Keyinchalik u Shoh Muhammad Guldan diniy huquq (iftoʻ) darajasini oldi va unga bay’at qildi.

Diniy faoliyati

Allama Naimuddin Muhammad paygʻambarning gʻayb haqidagi bilimlarini himoya qilib, „Vahhobiylik“ ga hujum qiluvchi asarlardan tashqari asarlar ham yozgan va shu tariqa sunniy Barelviy olimlari orasida tezda tan olingan. U, shuningdek, Deobandisylar va boshqalarni o‘ziga raqib qilib olib, mohir munozarachi sifatida shuhrat qozondi^[2]. Uning birinchi harakatlaridan biri Sunniy Barelvi faoliyatining mintaqaviy markaziga aylangan uzoq muddatli meros Jamiya Naemiya Moradobodni (taxminan 1920/1338) tashkil etilishyi edi.

Naim-ud-Din Murodobodiy „Jamoat-e-Razo-e-Mustafo“ (JRM) nomi ostida konferensiyalar, munozaralar va eshikma-eshik dasturlarini uyushtirdi, shuddhidan keyin musulmon jamiyatiga tahdid solayotgan qayta konvertatsiya toʻlqinini nazorat qilish va qaytarish uchun harakatlar amalga oshiradi. U JRM orqali, xususan, Uttar-Pradeshning sharqiy qismlarida va Rajastanda hinduizmga toʻrt yuz mingga yaqin inson qayta oʻtishning oldini oldi^[3].

Murodobodiy 1925-yilda Jamiya Naemiya Moradobodda Butun Hindiston sunniy konferentsiyasi AISCning Nozim-e-AIa (Bosh kotibi) etib saylangan. Uning qoʻl ostidagi AISC Deobandiy hukmronlik qilgan Jamiyat-e-Ulema-e-Hind (JUH) ga javob sifatida paydo boʻlgan. Musulmonlar manfaatlari uchun xavfli deb taʼriflangan Neru qoʻmitasi hisobotiga qarshi muhim rezolyutsiya qabul qilindi va „Jamiat-e-Ulema-e-Hind“ rahbariyatini „hindlar qoʻlida qoʻgʻirchoqdek ishlamoqda“ deb nishonga tanqid qilgan^[4].

Allama Naim Uddin islomiy harakatlarda qatnashgan va Turkiyada Usmonlilar davri boshidan beri mavjud boʻlgan Sultonlikni mustahkamlashga qaratilgan Xalifat qoʻmitasining bir qismi boʻlgan. U talabalarga dars beradi, maʼruzalar oʻqiydi.

Naim-ud-Din Murodobodiy Agra, Jaypur, Kishan Garx, Gobind Garx, Ajmerlik Xavali, Mitar va Bxaratpur shaharlariga tashrif buyurib, mintaqada islomga tahdid sifatida qaralgan „Shuddi harakati“ ga norozilik bildirgan. 1924 (hijriy 1343)-yilda u „As-Savad-al-Azam“ oylik jurnalini chiqardi va Butun Hindiston sunniy konferentsiyasida ikki millat nazariyasini qoʻllab-quvvatlaydi^[3].

1948-yil 18-sentyabrda Pokiston Britaniya Hindistonidan ajralib chiqqanidan soʻng, Murodobodiy Butun Hindiston sunniy konferentsiyasining ochilishida nutq soʻzladi. U Minto-Parkda (Lahor rezolyutsiyasi) alohida musulmon davlati toʻgʻrisidagi rezolyutsiyaning qabul qilinishiga hissa qoʻshgan. Murodobodiy 1942-yilda boʻlib oʻtgan Banaras konferensiyasida bosh tashkilotchi boʻlgan^[5][6].

Vafoti

Murodobodiy kitob tayyorlayotganda betob bo‘lib, hijriy 1367-yil 18-zulhijjada (1948-yil 13-oktyabr) vafot etgan. Uning soʻnggi soʻzlari: لَا إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّٰهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ ٱللَّٰهِ(lā ʾilāha ^ʾā ạillā -llāḥāluhmall ⁾ edi. Uning ziyoratgohi Murodoboddagi Jamiya Naemiya masjidi yaqinida joylashgan^[7].

Ishlari

U oʻn toʻrtta kitob va koʻplab risolalar, jumladan, "Xazoin-al-Irfon" asarini yozgan^[7]. Murodobodiy " Riyoz-e-Naim " („Rahatlik bog‘i“) nomli sheʼrlar to‘plamini ham yozib qoldirgan^[8].

Murodobodiy asarlariga quyidagilar kiradi:

• "Xazoin-al-Irfon" tafsiri
• Naim ul Bayan Fi tafsiri ul Qur’on
• Alkalimatul Ulya Li Ilai Ilm Ul Mustafo
• Atyab al-Bayan Radd-e-Tafviyatul Imon Ismoil Delviyning Taqviya-tul Imoniga uzoq raddiya.
• Muzalim e Najdiya
• Asvat ul Azab ala Qavomie Al-Qibob
• Adab-ul-axyor
• Savon Karbalo
• Serat-i Sahoba
• At-tahqiqat li daf' at-Talbisat
• Irshod Al-Anam Fi Mehfil al Mavlid val Qiyam
• Kitob-ul-Aqoid
• Zad ul Haramayn
• Al-Mavolat
• Gulbon va Garib Navoz
• Shahrah Shahrah Miata Amil
• Paracheen Kal
• Fanne Sipah Giri
• Shahrah Buxoriy (toʻliqsiz)
• Shahrah Qutbiy (tugallanmagan)
• Riyoz va Naim
• Kashf ul Hijob Masail Aysal ul Savob
• Faraid ul Nur Fi Jarah Ul Quboor
• Deewan-e-Urdu

Manbalar

1. „Al Tahqeeqat Syed Naeem Ud Din Muradabadi (r.a)“. scribd.com.
2. Jackson, William Kesler, „A Subcontinentʼs Sunni Schism: The Deobandi-Barelvi Rivalry and the Creation of Modern South Asia“ (2013). History — Dissertations.page 187. https://surface.syr.edu/hst_etd/102
3. Jackson, William Kesler (2013), page 188 and 189
4. Jackson, William Kesler (2013), page 193 and 195
5. Adel, Gholamali Haddad. Muslim Organisations in the Twentieth Century: Selected Entries from Encyclopaedia of the World of Islam. EWI Press, 31 August 2012. ISBN 9781908433091. 
6. John, Wilson. Pakistan: The Struggle Within. Pearson Education India, 1 January 2009. ISBN 9788131725047. 
7. Sawaneh e Karbala. Maktaba Tul Madinah, 5 August 2022. 
8. Raza. „mufassir e quran hazrat mufti naeem ud din muradabadi“. bookslibrary.net.

Havolalar

• Rasmiy sayti