Interpol (fransuzcha: Organisation Internationale de Police Criminelle, OIPC) – xalqaro jinoiy politsiya tashkilotining barcha tillar uchun qisqartirilgan umumiy nomi. 1923-yilda Vena shahri Avstriyada asos solingan. Hozirgi nomi manzilni qisqa qilib ifodalash tarzida 1-marta 1947-yilda paydo boʻlgan. 1949-yili BMT unga rasmiy ravishda xalqaro hukumatga qarashli boʻlmagan tashkilot maqomini berdi. „Interpol“ning amaldagi ustavi 1956-yil 13-iyunda kuchga kirdi. „Interpol“ jinoyatchilarni roʻyxatga olish xalqaro markazi sifatida ish koʻradi, shuningdek, jinoyatchilarni (jinoyatlarda gumon qilinuvchilarni; bedarak yoʻqolganlarni; oʻgʻirlangan boyliklarni) xalqaro miqyosda qidirish ishlarini muvofiqlashtiradi. 185 davlat (1998-yilda), shu jumladan, Oʻzbekiston Respublikasi „Interpol“ning aʼzosidir (1994-yildan). Oʻzbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi tarkibida „Interpol“ning Oʻzbekiston Respublikasidagi milliy markaziy byurosi tuzilgan. „Interpol“ning oliy organlari – bosh assambleya, uning sessiyalari har yili chaqirib turiladi; ijrochi qoʻmita, unga „Interpol“ prezidenti boshchilik qiladi; bosh kotibiyat, unga bosh kotib rahbarlik qiladi. Interpolga aʼzo boʻlishni istagan har qanday davlat oʻzining vakolatli hukumati nomidan Interpolning Bosh Kotibiga yozma ravishda murojaat qiladi[1]. Muayyan davlatni Interpolga qabul qilish masalasi Interpolning Bosh Assambleyasi tomonidan qatnashuvchilarning 2/3 qismining ovozi bilan hal qilinadi. Interpolning Nizomida bu hamjamiyatga apzodavlatlarning siyosiy, harbiy, diniy va irqiy masalalarga aralashmasligi talab etiladi[2].
„Interpol“ 1946-yildan „Xalqaro jinoiy politsiya umumlashtiruvchi maʼlumoti“ jurnalini nashr etadi. „Interpol“ning doimiy qarorgohi Fransiya qilib belgilangan[3].
Interpolning tarkibiy tuzilishi quyidagicha:
- Milliy Markaziy byurolar;
Interpol Prezidenti 4 yil muddatga, Vitse Prezidentlar esa, 3 yil muddatga saylanadi. Saylangan muddati tugaganidan keyin yana oʻsha muddatga qayta saylanishi mumkin emas[4].
Tashkilot Prezidenti Bosh Assambleya va Ijroiya qoʻmitasiga rahbarlik qiladi. Barcha Interpol organlarining faoliyati qabul qilinayotgan qarorlarga mos boʻlishini kuzatadi. Bosh kotib bilan aloqada boʻladi[5].
Tarixi
1914-yilda Monako knyazi Albert I ning faol ishtirokida knyazlikda 1-xalqaro jinoiy politsiya kongressi boʻlib oʻtdi, unda 14 davlatdan (jumladan, Rossiya imperiyasidan) politsiya xodimlari qatnashdilar. Kongressda xalqaro jinoiy politsiya komissiyasini tuzish tashabbusi maʼqullandi, ammo Birinchi jahon urushi rejalarni amalga oshirishga toʻsqinlik qildi.
1923-yilda Venada boʻlib oʻtgan 2-Xalqaro jinoiy politsiya kongressida alohida mamlakatlarning oddiy jinoyatlarga qarshi kurashdagi saʼy-harakatlarini muvofiqlashtirish uchun Xalqaro jinoiy politsiya komissiyasi tuzildi. Rasmiy ravishda, Komissiya oʻz faoliyatini Ikkinchi Jahon urushi davrida davom ettirdi. Nizomga koʻra, Komissiya raisi oʻzi joylashgan mamlakat politsiyasining boshligʻi boʻlgan (u dastlab Avstriya boʻlgan). 1938-yildan beri fashistlar Germaniyasi (Anshlyus – Avstriyaning fashistlar Germaniyasiga qoʻshilishidan beri), Interpolning shtab-kvartirasi Berlinga koʻchirildi va ushbu tashkilotning prezidentlari SS generallari Reynxard Geydrich (1940-1942), Artur Nebe (1942-1943) va Ernst Kaltenbrunner (1943-1945) edi[6]. Ikkinchi jahon urushining kuchayishi natijasida koʻpchilik davlatlar u yerda oʻz ishtirokini asta-sekin toʻxtatdi va aslida Interpol yagona xalqaro tashkilot sifatida faoliyatini toʻxtatdi[7].
Interpol faqat 1946-yilda uning shtab-kvartirasi Parijga koʻchirilishi bilan qayta tiklandi. Amaldagi nizom 1956-yilda qabul qilingan. Shuningdek, u tashkilotning yangi nomini tasdiqladi – „Xalqaro jinoiy politsiya tashkiloti – Interpol“.
Keyinchalik, 1989-yilda Interpol shtab-kvartirasi ushbu shaharda zamonaviy Bosh kotibiyat majmuasi qurilishi bilan bir vaqtda Lionga koʻchirildi.
Hozirda Interpol 196 ta davlatni birlashtiradi[8]. Interpol aʼzo davlatlar soni boʻyicha BMT aʼzolari sonidan (193 ta) oshib ketgan dunyodagi birinchi xalqaro hukumatlararo tashkilotdir. 2008-yil 7-10-oktyabr kunlari Rossiyada Sankt-Peterburgda Interpol Bosh Assambleyasining 77-sessiyasi boʻlib oʻtdi.
Fair Trials International adolatsiz ayblovlar boʻyicha Qizil xabarnoma ostida qidiruvda boʻlgan shaxslar uchun samarali huquqiy himoya vositalarini yaratishni taklif qildi[9].
Tinchlik tadqiqotlari markazi, shuningdek, Interpolga, jumladan, 1951-yildagi Qochqinlar toʻgʻrisidagi konventsiyaga binoan qochqin maqomi berilgan odamlar uchun qizil bildirishnomalar va bildirishnomalarni olib tashlash va qizil bildirishnomalarni muntazam ravishda koʻrib chiqish uchun mustaqil organ yaratish boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqdi[10].
Tuzilishi
Oliy organi – Bosh Assambleya (har yili yigʻiladi), unga Interpolning saylangan prezidenti raislik qiladi:
2008-yildan 2012-yilgacha Singapur vakili Qiu Venxuy boʻlgan;
2012-yildan 2016-yilgacha Fransiya vakili Interpol tarixidagi birinchi ayol prezident Mirey Balestrazzi boʻlgan.
2016-yil noyabr oyidan – Xitoy jamoat xavfsizligi vaziri oʻrinbosari Men Xunvey. Birinchi marta rossiyalik Interpol vitse-prezidenti, Rossiya Ichki ishlar vazirligi Interpol Milliy markaziy byurosi (NCB) rahbari, politsiya general-mayori Aleksandr Vasilyevich Prokopchuk etib saylandi.
2018-yil noyabr oyidan boshlab Janubiy Koreya vakili Kim Chen Yang
Interpolning amaldagi prezidenti Birlashgan Arab Amirliklari general-mayori Ahmad Nosir Al-Raisi hisoblanadi. Janob Al Raisi 2021-yil noyabr oyida Istanbulda boʻlib oʻtgan 89-Bosh assambleyada saylangan va 2025-yilgacha prezident lavozimini egallaydi.
Joriy ish Bosh kotib boshchiligidagi doimiy Bosh kotibiyatga yuklangan (2014-yildan – Yurgen Shtok, Germaniya, Interpol Bosh Assambleyasining 83-sessiyasida saylangan)[11][12][13].
Interpolning maslahat organi – Ijroiya qoʻmitasi yiliga uch marta yigʻiladi va 13 kishidan iborat Bosh Assambleya tomonidan saylanadi. Ijroiya qoʻmitasining asosiy funktsiyalari Bosh kotibning ishini va Bosh Assambleya qarorlarining bajarilishini nazorat qilish, shuningdek, tashkilot boʻyicha ish dasturlarini tayyorlash va ularni Bosh Assambleya koʻrib chiqish uchun taqdim etishdan iborat[14].
1946-yildan beri rasmiy nashr Xalqaro jinoiy politsiya sharhi jurnali hisoblanadi.
Interpolning doimiy markaziy organlari joylashgan joy: Lion, Fransiya.
Interpolga aʼzo boʻlgan har bir davlatda davlat huquqni muhofaza qilish organlari tarkibida davlat huquqni muhofaza qilish organlarining boshqa davlatlar Interpol davlat qimmatli qogʻozlari va davlat qimmatli qogʻozlari bilan oʻzaro hamkorligi uchun organlar boʻlgan Davlat markaziy byurolari (DMB) tashkil etilgan.
Vazifalari
Asosiy vazifa – alohida davlatlarning saʼy-harakatlarini muvofiqlashtirish va oddiy jinoyatlarga qarshi kurashda yagona siyosat olib borishdir.
Boshqa asosiy vazifalar qatoriga xalqaro qidiruvlarni muvofiqlashtirish, shuningdek, odam savdosi, uyushgan jinoyatchilik, giyohvand moddalar kontrabandasi, iqtisodiy va yuqori texnologiyali jinoyatlar, qalbakilashtirish, qimmatli qogʻozlarni qalbakilashtirish va bolalar pornografiyasiga qarshi kurashish kiradi.
Soʻnggi paytlarda jamoat xavfsizligi va terrorizmga qarshi kurashga katta eʼtibor qaratilmoqda.
Yana qarang
Manbalar
