Думбыра

Думбыра

Думбыралар төрләре, Казакъстан
Классификация кыллы чиртмә
Тугандаш уен кораллары
Гөслә, канун, саз
Мәшһүр музыкантлар
Хәсән Кайгы, Г.М.Макаров

Думбыра, шулай ук думбра — татар халыкының кыллы чиртмә уен коралы[1]. Шулай да кыргызларда (комуз), казакъларда (домбыра), үзбәкләрдә (дутар), калмыкларда, удмуртларда (домро крезь), чувашларда (тăмра), башкортларда һәм башка кардәш төрки халыкларның мәдәниятендә урын алган[1].

Тасвирлама

Татар думбырасының муены казакныкыннан гадәттә кыскарак һәм кыллар саны икәү.

Тарих

Думбырага охшаш уен кораллары Себер, Урта һәм Үзәк Азия, Көнчыгыш Ауропа халыклары арасында таралган. Думбыра кебек уен коралы төрки, славян, фин-угыр этносларында мөһим урын биләп тора[1].

Мәҗүси чорлардан бирле думбыра халык тарафыннан яратып кулланылган[2]. Күп очракларда думбырада уйнаучы осталар әкиятчеләр булган. Алтын Урда һәм Казан ханлыгы чорларында ул хан-вәзирләр сарайларындагы әкиятчеләр һәм бәет әйтүчеләре даирәсендә киң таралган уен коралы булган[3]. Шул талант ияләренең бер исеме безгә мәгълүм. Ул Сарай, Казан шәһәрләрендә иҗат иткән Хәсән Кайгы[4]. Бу чорда татарларда көчле думбыра осталары мәктәбе барлыкка килүе фараз[5].

Казан ханлыгы җимерелү белән, думбыра халык осталарында гына кала. Әмма шул вакыттан рус халкында балалайка шәкелендә киң тарала башлый[5]. Татар думбырасының соңгылары XX гасыр башында кулланыла. Бу җәһәттән безгә Вафа Бәхтияров һәм Солтан Габәшинең истәлекләре мәгълүм.[6]


« Аючылар авыл халкын җыяр өчен барабан суга, быргы кычкыртып йөри булганнар. Халык җыелып беткәч, аючылар аюларын думбыра сугып, төрле такмаклар әйтеп биетәләр. Курайчылар курай уйнап, думбырачылар думбыра сугып яшь киленнәрдән көлеп, чәнчеп, такмаклар әйтә булганнар. Аю биетеп йөрүчеләр дурт-биш кеше булып, араларында курайчы, думбырачы, җырчы, такмакчы, көлдерүчеләре була
Әхмәтвафа Бәхтияров, балачак хатирәләре (XIX гасырның уртасы)[7]
 »

Думбыраны тергезү

Татар думбырасы рекоструцияләре: 1) Т. Ялчыгол 2) Г.Макаров

XX гасыр башында думбыра татар халкының яшәешеннән югалган диярлек. Уен коралын кайтаруга зур көч куйган шәхес - Нәкый Исәнбәт. "Татар халык табышмаклары" һәм 3-томлык "Татар халык мәкальләре" җыентыкларының кереш мәкаләләрендә ул татар халкында кулланган думбырага ифрат зур әһәмият бирә[1]. Бу карашын татар әкиятләреннән, мәкальләреннән, табышмакларынан һәм әйтемнәреннән мисаллар китереп дәлилли[1].

Уен коралын татар халкына кайтаруга зур өлеш керткән икенче шәхес - М.Нигъмәтҗанов[8]. XVIII-XIX йөзләрнең рус сәяхәтчеләре язмаларына нигезләнеп, фольклор белгече думбыра уен коралының татарларда киң кулланышын исбатлый. Татар думбырасын кайтару эшендә Т.Ялчыголның исемсез трактатында[9] бирелгән сурәтләр зур урын уйнаган. Бу сурәтләр нигезендә Г.Макаров үз реконструкция вариантын булдыра[10].

Татар халык мәкальләре

  • «Аңлаганга чебен тавышы да саз, аңламаганга думбра тавышы да әз»
  • «Думбырачы думбырачыны күрсә, кылы өзелә, ди»
  • «Туйда думбырага думбыра белән, тукмакка тукмак белән кайтаралар»
  • «Думбыра туй төшкән өйгә килешер»
  • «Ни думбыра белмәгән, Ни сызгыра белмәгән»
  • «Кызыңны үз иркенә куйсаң, думбрачыга барыр»
  • «Туй үткәч, думбыра какмыйлар»[11]

Чыганаклар

  • Исәнбәт Н. Татар халык мәкальләре. Өч томда. - 1 т . - Казан, 1959.

Искәрмәләр

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Макаров Г. М. Домбра татар Среднего Поволжья. Страницы истории татарской музыкальной культуры. — Казань, 1991. - С.6.
  2. ↑ Макаров Г. М. Домбра татар Среднего Поволжья. Страницы истории татарской музыкальной культуры. — Казань, 1991. - С.9.
  3. ↑ Макаров Г. М. Домбра татар Среднего Поволжья. Страницы истории татарской музыкальной культуры. — Казань, 1991. - С.10.
  4. ↑ Макаров Г. М. Домбра татар Среднего Поволжья. Страницы истории татарской музыкальной культуры. — Казань, 1991. - С.11.
  5. ↑ 5,0 5,1 Макаров Г. М. Домбра татар Среднего Поволжья. Страницы истории татарской музыкальной культуры. — Казань, 1991. - С.20.
  6. ↑ Габяши С. Моя краткая (музыкальная) биография (рукопись) хранится в архиве ИЯЛИ им.Г.Ибрагимова. Ф.60, оп.1.
  7. ↑ Бахтияров В. Аю биетеп йөрүчеләр. (Письменные воспоминания об этнографии татар мишарей Симбирской губ. сер. XIX в.) - хранятся е личном архиве археографа М.Ахмедзянова.
  8. ↑ Нигмедзянов М. Народная музыка (очерк) / / Татары Среднего Поволжья и Приуралья. - М., 1967.
  9. ↑ Монасыпов Ш. Сызылып моң чыкканда // Казан утлары, 1977. - №2 - С .158.
  10. ↑ Макаров Г. М. Домбра татар Среднего Поволжья. Страницы истории татарской музыкальной культуры. — Казань, 1991. - С.23.
  11. ↑ Исәнбәт Н. Татар халык мәкальләре. Өч томда. - 1 т . - Казан, 1959.

Шулай ук карагыз

Татар халык иҗаты

Read other articles:

Indonesia–Mozambique Preferential Trade Agreement

The Indonesia–Mozambique Preferential Trade Agreement is a preferential trade agreement between Indonesia and Mozambique signed in August 2019 and in effect since June 2022. Terms According to the initial agreement, Mozambique will eliminate tariffs on various Indonesian goods - primarily palm oil and its derivatives, but also certain industrial products such as pharmaceuticals and papers. There are also other Indonesian commodities with tariffs being cut by 25 to 70 percent from their init...

 

 

La hija del leñador

The Woodman's Daughter Autor John Everett MillaisCreación 1851Ubicación Guildhall Art Gallery (Reino Unido)Material Óleo y LienzoDimensiones 89 centímetros x 65 centímetros[editar datos en Wikidata] La hija del leñador es una pintura del pintor inglés prerrafaelita John Everett Millais, pintada en 1851, al óleo sobre lienzo, de 89 x 63,8 centímetros. Representa una escena del poema de 1844 de Coventry Patmore del mismo nombre, sobre el amor imposible entre la hija de un le...

 

 

Cimetière Baïkov

Cimetière BaïkovБайкове кладовище (uk)Entrée principale du cimetière BaïkovPays UkraineCommune KievAdresse rue Baïkov (d)Religion(s) Orthodoxe, catholique, luthérienSuperficie 72,47 hectaresCoordonnées 50° 25′ 00″ N, 30° 30′ 21″ EIdentifiantsFind a Grave 639839Personnalités enterrées Mykhaïlo Hrouchevsky, Mykola Lyssenko, Lessia Oukraïnka.modifier - modifier le code - modifier Wikidata Le cimetière Baïkov (ukrainien : Б

علم الاجتماع العسكري

هذه المقالة بحاجة لصندوق معلومات. فضلًا ساعد في تحسين هذه المقالة بإضافة صندوق معلومات مخصص إليها. جزء من سلسلة مقالات حولعلم الاجتماع تاريخ فهرس المواضيع الرئيسية مجتمع عولمة سلوك الإنسان تأثير الإنسان على البيئة هوية الثورات الصناعية 3 / 4 / 5 تعقيد اجتماعي بنائية اجتماعية

 

 

友よ、静かに瞑れ

『友よ、静かに瞑れ』（ともよ、しずかにねむれ）は、北方謙三の小説、及びそれを原作とする日本映画。1989年にフジテレビで2時間半ドラマも作られている（『友よ静かに瞑れ』）。 小説 この節の加筆が望まれています。 1983年8月22日、角川書店より発売[1]。 書誌情報 北方謙三『友よ、静かに瞑れ』角川文庫、1983年8月22日、340頁。ISBN 978-4041612019。  映画

 

 

Injunctive mood

This article relies largely or entirely on a single source. Relevant discussion may be found on the talk page. Please help improve this article by introducing citations to additional sources.Find sources: Injunctive mood – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (December 2009) The injunctive mood is a grammatical mood in Sanskrit that was characterized by secondary endings but no augment, and usually looked like an augmentless aorist or imperfect....

Alois Delug

Alois Delug, Porträt von O. Tomasi (1911) Alois Delug, Die Nornen (1894) Alois Delug (* 25. Mai 1859 in Bozen; † 17. September 1930 in Wien) war ein österreichischer Maler und Professor an der Wiener Akademie der bildenden Künste. Inhaltsverzeichnis 1 Leben 2 Werke 3 Literatur 4 Weblinks 5 Einzelnachweise Leben Nach dem Besuch des Gymnasiums in Bozen begann Delug mit der Malerei und wurden von dem in Bozen lebenden Maler Heinrich Schöpfer gefördert. Er übersiedelte nach Innsbruck und ...

 

 

Va'etchanan

Musa Memohon kepada Israel (ilustrasi Alkitab terbitan tahun 1907 karya Providence Lithograph Company) Va'etchanan (וָאֶתְחַנַּן — Ibrani untuk dan Aku Memohon, kata pertama dalam parsyah tersebut) Bacaan Taurat Mingguan (פָּרָשָׁה, parashah) ke-45 dalam siklus bacaan Taurat Yahudi tahunan dan kedua dalam Kitab Ulangan. Bacaan tersebut meliputi Ulangan 3:23–7:11. Parsyah tersebut mengisahkan bagaimana Musa meminta untuk diperlihatkan Tanah Israel, membuat argumen untu...

 

 

Dunsfold Aerodrome

Unlicensed airfield in Surrey, England For the racing track at Dunsfold Aerodrome, see Top Gear test track. Dunsfold AerodromeDunsfold Aerodrome from the air, in April 2013IATA: noneICAO: EGTDSummaryLocationDunsfoldElevation AMSL170 ft / 52 mCoordinates51°06′54″N 000°31′57″W / 51.11500°N 0.53250°W / 51.11500; -0.53250MapDunsfold AerodromeLocation in SurreyRunways Direction Length Surface ft m 07/25 5,496 1,675 Concrete 15/33 (Closed) 0 0 Conc...

Trial of Thomas Paine

Libel trial in England in 1792 Thomas Paine, the defendant The trial of Thomas Paine for seditious libel was held on 18 December 1792 in response to his publication of the second part of the Rights of Man. The government of William Pitt, worried by the possibility that the French Revolution might spread to England, had begun suppressing works that espoused radical philosophies. Paine's work, which advocated the right of the people to overthrow their government, was duly targeted, with a writ ...

 

 

Georgische landmacht

Georgische landmacht Vlag van de Georgische landmacht Land  Georgië Organisatie Ministerie van Defensie Onderdeel van Georgische krijgsmacht Type Landmacht Aantal actief-37.000 militairen-1500-2000 commandosoldaten-10.000 speciale eenheden(MIA)reservisten-140.000 actieve reservisten (limiet op 150.000) Motto Moederland, Eer, Trouw Veldslagen Georgisch-Abchazisch conflictGeorgisch-Ossetisch conflictKFOROorlog in AfghanistanIrakoorlog Commandanten Kolonel Iveri Subeliani De Georgische lan...

 

 

Sinoceratops

Extinct genus of dinosaurs SinoceratopsTemporal range: Late Cretaceous, 73.5 Ma PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N ↓ Reconstructed skeleton Scientific classification Domain: Eukaryota Kingdom: Animalia Phylum: Chordata Clade: Dinosauria Clade: †Ornithischia Suborder: †Ceratopsia Family: †Ceratopsidae Subfamily: †Centrosaurinae Genus: †SinoceratopsXu et al., 2010 Type species †Sinoceratops zhuchengensisXu et al., 2010 Sinoceratops /ˌsaɪnoʊˈsɛrətɒps/ is an extinct gen...

Hipparcos

European Space Agency scientific satellite This article is about the satellite/catalogue. For the Greek astronomer, see Hipparchus. For other uses, see Hipparchus (disambiguation). HipparcosHipparcos satellite in the Large Solar Simulator, ESTEC, February 1988NamesHIPPARCOSMission typeAstrometricobservatoryOperatorESACOSPAR ID1989-062B SATCAT no.20169Websitehttp://sci.esa.int/hipparcos/Mission duration2.5 years (planned)4 years (achieved) Spacecraft propertiesSpacecraftHIPPARCOSManufacturerAl...

 

 

Cosmic Air

Cosmic Air ІАТАF5 ІКАОCOZ ПозивнийCOSMIC AIR Тип авіакомпанія і бізнесДата заснування 1997Завершення діяльності 2008Хаби ТрібхуванШтаб-квартира КатмандуСайт cosmicair.com Saab 340 авіакомпанії Cosmic Air в аеропорту Покхара, квітень 2001 року Fokker F100 Cosmic Air в міжнародному аеропорту Трібхуван, кві...

 

 

María de las Mercedes Adam de Aróstegui

María de las Mercedes Adam de Aróstegui Información personalNacimiento 24 de septiembre de 1873Camagüey, CubaFallecimiento 20 de octubre de 1957Madrid, EspañaNacionalidad CubanaInformación profesionalOcupación Compositora, pianista y concertistaGénero ClásicaInstrumento Piano[editar datos en Wikidata] María Emma de las Mercedes Adam de Aróstegui (Camagüey, Cuba, 24 de septiembre de 1873-Madrid, España, 20 de octubre de 1957) fue una pianista y compositora cubana que viv...

Runaway Train (film)

1985 film by Andrei Konchalovsky Runaway TrainTheatrical release posterDirected byAndrei KonchalovskyScreenplay byDjordje MilicevicPaul ZindelEdward BunkerStory byAkira Kurosawa Hideo Oguni (uncredited) Ryūzō Kikushima (uncredited) Produced byMenahem GolanYoram GlobusStarring Jon Voight Eric Roberts Rebecca De Mornay Kyle T. Heffner John P. Ryan T. K. Carter Kenneth McMillan CinematographyAlan HumeEdited byHenry RichardsonMusic byTrevor JonesProductioncompaniesNorthbrook FilmsGolan-Globus P...

 

 

Neo-Nazisme

Neo-Nazisme di Amerika Bagian dari seri tentangNazisme Organisasi Nationalsozialistischer Reichsbund für Leibesübungen (NSRL) Partai Pekerja Jerman Sosialis Nasional (NSDAP) Geheime Staatspolizei (Gestapo) Sturmabteilung (SA) Schutzstaffel (SS) Pemuda Hitler (HJ) Liga Perempuan Jerman (BDM) Liga Wanita Sosialis Nasional (NSF) Sejarah Garis waktu awal Kenaikan Hitler Machtergreifung Persenjataan Jerman Jerman Nazi Agama di Jerman Nazi Malam Pisau-Pisau Panjang Rapat Nuremberg Pakta Anti-Komi...

 

 

List of surviving elements of the Siegfried Line

This article lists those elements of the Siegfried Line (German: Westwall) that have survived or whose function is still clearly recognisable. The structures are listed roughly from north to south and grouped by the individual construction programmes involved in building the Siegfried Line. Geldern position, Brüggen-Kleve Sector Kleve Sector of the Siegfried Line Three bunkers of Regelbau Type 102V near Kranenburg-Nütterden Regelbau Type 102V near Kessel Goch Sector of the Siegfried Line Fi...

1 Samuel 19

1 Samuel 19Kitab Samuel (Kitab 1 & 2 Samuel) lengkap pada Kodeks Leningrad, dibuat tahun 1008.KitabKitab 1 SamuelKategoriNevi'imBagian Alkitab KristenPerjanjian LamaUrutan dalamKitab Kristen9← pasal 18 pasal 20 → 1 Samuel 19 (atau I Samuel 19, disingkat 1Sam 19) adalah bagian dari Kitab 1 Samuel dalam Alkitab Ibrani dan Perjanjian Lama di Alkitab Kristen. Dalam Alkitab Ibrani termasuk Nabi-nabi Awal atau Nevi'im Rishonim [נביאים ראשונים] dalam bagian Nevi'im (נב...

 

 

Caldas Novas

This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article's use of external links may not follow Wikipedia's policies or guidelines. Please improve this article by removing excessive or inappropriate external links, and converting useful links where appropriate into footnote references. (March 2014) (Learn how and when to remove this template message) This article includes a list of ge...

 

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!