İsrail-Filistin çatışması, Filistin ile İsrail Silahlı Kuvvetleri arasında Filistin topraklarında devam eden silahlı çatışmadır. Başta 1897 Birinci Siyonist Kongresi ve 1917 Balfour Deklarasyonu olmak üzere, Filistin'deki bir Yahudi vatanına ilişkin iddiaların kamuoyuna duyurulması, bölgede erken gerilim yarattı. O zamanlar, Yahudi göçü önemli ölçüde artmasına rağmen, bölgedeki Yahudi nüfusu çok azdı. İngiliz hükûmetine "Filistin'de Yahudi halkı için ulusal bir yuva kurulması" için bağlayıcı bir yükümlülük içeren Filistin Mandası'nın kurulması ardından gerilim, Yahudiler ve Araplar arasında çatışmaya dönüştü. Erken çatışmayı çözme girişimleri, 1947 Birleşmiş Milletler Filistin Bölme Planı ve daha geniş Arap-İsrail çatışmasının başlangıcı olan 1947-1949 Filistin savaşıyla sonuçlandı. İsrail-Filistin süregelen durumu, 1967 Altı Gün Savaşı'nda İsrail'in Filistin topraklarını işgal etmesiyle başladı.[1]
Uzun vadeli bir barış sürecine rağmen, İsrailliler ve Filistinliler nihai bir barış anlaşmasına varamadılar. 1993-95 Oslo Anlaşmalarıyla iki devletli çözüme doğru ilerleme sağlandı, ancak bugün Filistinliler, Gazze Şeridi'nde ve Batı Şeria'daki 165 mıntıkada İsrail askeri işgaline maruz kalmaya devam ediyor. Dünya çapında tarihi, kültürel ve dini ilgi alanları açısından zengin bir bölgede yaşanan çatışmanın şiddeti, tarihi haklar, güvenlik sorunları ve insan haklarıyla ilgili çok sayıda uluslararası konferansa konu olmuş ve genel olarak turizmi engelleyen bir etken olmuştur. İsrail'in 1948'de kurulmasından sonra bağımsız bir Filistin devletinin kurulmasını içeren iki devletli bir çözüme aracılık etmek için birçok girişimde bulunuldu. 2007'de, bir dizi ankete göre, hem İsraillilerin hem de Filistinlilerin çoğunluğu, anlaşmazlığı çözmek için iki devletli çözümü başka bir çözüme tercih etti.
Arka planı
Filistinli Arap Hristiyanların sahibi olduğu Falastin gazetesinin 18 Haziran 1936 tarihli sayısında Siyonizm'i bir İngiliz subayının koruması altındaki bir timsah olarak gösteren bir karikatür yer alıyor ve Filistinli Araplara şöyle diyordu: "Korkmayın!!! Sizi huzur içinde yutacağım... ".[2]
İsrail-Filistin çatışmasının kökleri 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarına, Yahudiler ve Araplar arasında her ikisi de Orta Doğu'da kendi halkları için egemenlik elde etmeye yönelik büyük milliyetçi hareketlerin doğuşuna dayanmaktadır.[3]Balfour Deklarasyonu, Birinci Dünya Savaşı sırasında 1917'de İngiliz hükûmeti tarafından yayınlanan ve Filistin'de "Yahudi halkı için ulusal bir yuva" kurulmasını desteklediğini duyuran bir bildiriydi.[4] 1920'lerdeki Fransa-Suriye Savaşı'nın ardından Filistin milliyetçiliğinin ortaya çıkmasıyla Levant'ın güneyinde bu iki hareket arasındaki çatışma, 1930'lar ve 1940'larda Mandater Filistin'de mezhep çatışmasına dönüştü ve daha sonra geniş çaplı Arap-İsrail çatışmasına evrildi.[5]
Hacı Emin el-Hüseyni'nin yeni ortaya çıkan liderliği altında birkaç sertlik yanlısı Filistinli Arap milliyetçisinin Şam'dan Manda altındaki Filistin'e dönmesi, Filistinli Araplar için ulusal bir vatan kurma yönündeki Filistinli Arap milliyetçi mücadelesinin başlangıcı oldu. Filistinli Arap ulusal hareketinin mimarı olan Emin el-Hüseyni, Yahudi ulusal hareketini ve Filistin'e Yahudi göçünü derhal davasının tek düşmanı olarak işaretledi ve 1920 gibi erken bir tarihte Kudüs'te ve 1921'de Yafa'da Yahudilere karşı geniş çaplı ayaklanmalar başlattı. Şiddetin sonuçları arasında Yahudi paramiliter gücü Haganah'ın kurulması da vardı. 1929'da bir dizi şiddetli ayaklanma 133 Yahudi ve 116 Arap'ın ölümüyle sonuçlandı; El Halil ve Safed'de önemli Yahudi kayıpları yaşandı ve Yahudiler, El Halil ve Gazze'den tahliye edildi.
Filistin'de 1936-1939'da İngiliz Mandası tarafından izin verilen kitlesel Yahudi göçüne karşı çıkan Arap isyanı.
1930'ların başında Filistin'deki Arap ulusal mücadelesi, Kara El militan grubunu kuran ve Filistin'de 1936-1939 Arap isyanının zeminini hazırlayan Suriyeli Şeyh İzaddin El Kassam gibi Ortadoğu'nun dört bir yanından birçok Arap milliyetçisi militanı kendine çekti. El Kassam'ın 1935'in sonlarında İngilizler tarafından öldürülmesinin ardından 1936'da Arap genel grevi ve genel boykotu patlak verdi. Grev kısa süre içinde şiddete dönüştü ve Arap isyanı, Yahudi Yerleşim Polisi, Yahudi Süpernümerik Polisi ve Özel Gece Timleri'nden oluşan ortak güçlerin desteğiyle İngilizler tarafından kanlı bir şekilde bastırıldı.[5] 1937'nin başlarına kadar süren ilk organize şiddet dalgasında Arap grupların çoğu İngilizler tarafından yenilgiye uğratıldı ve Arap liderliğinin büyük bir kısmı zorla sınır dışı edildi. İsyan, Filistin'in bölünmesine yönelik Peel Komisyonu'nun kurulmasına yol açtı, ancak daha sonra Filistinli Araplar tarafından reddedildi. İki ana Yahudi lider, Haim Weizmann ve David Ben-Gurion, önerileri kabul etti ancak bazı ikincil Yahudi liderler bunu onaylamadı.[6][7][8]
İkinci Dünya Savaşı'nın başlangıcına kadar aralıklarla devam eden şiddet olayları, çoğu Arap tarafından olmak üzere yaklaşık 5.000 kişinin ölümüyle sonuçlandı. Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle birlikte Mandater Filistin'deki durum sakinleşti. Bu durum Filistinli Araplar arasında Naşaşibi klanının önderliğinde daha ılımlı bir duruşa geçilmesine ve hatta İngiliz komutası altında Kuzey Afrika'da Almanlara karşı savaşan Yahudi-Arap Filistin Alayının kurulmasına olanak sağladı. Ancak El Hüseyni'nin sürgündeki daha radikal fraksiyonu Nazi Almanyası ile işbirliği yapma eğilimindeydi ve Arap dünyasında Nazi yanlısı bir propaganda makinesinin kurulmasına katıldı. Arap milliyetçilerinin Irak'ta yenilgiye uğraması ve ardından el-Hüseyni'nin Nazi işgali altındaki Avrupa'ya taşınması, Filistin'deki saha operasyonları konusunda elini kolunu bağladı, ancak düzenli olarak İtalyanlardan ve Almanlardan Tel Aviv'i bombalamalarını talep etti. İkinci Dünya Savaşı'nın sonunda, Avrupa'dan Holokost'tan kurtulanların akıbeti üzerine yaşanan kriz, Yişuv ile Filistinli Arap liderliği arasında yeni gerilimlere yol açtı. Bir yandan İngilizler tarafından göç kotaları konulurken diğer yandan yasadışı göç ve İngilizlere karşı Siyonist isyan artıyordu.
Daha açık renkteki arazi, 1948 savaşının sonunda İsrail sınırları içindeki toprakları temsil ediyor. Bu topraklar uluslararası alanda İsrail'e ait olarak tanınmaktadır.
29 Kasım 1947'de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Filistin'in bir Arap devleti, bir Yahudi devleti ve Kudüs Şehri olarak bölünmesini öngören bir planın kabul edilmesini ve uygulanmasını tavsiye eden 181(II) sayılı kararı kabul etti.[9][10] Ertesi gün Filistin şiddet olaylarıyla sarsıldı. Dört ay boyunca Arapların saldırılarına maruz kalan Yişuv, genellikle savunmada kalırken, zaman zaman misilleme yaptı.[11]Arap Birliği, gönüllülük esasına dayalı Arap Kurtuluş Ordusu'nu kurarak Arap mücadelesini destekledi ve Abdülkadir el-Hüseyni ve Hasan Selame liderliğindeki Filistin Arap Kutsal Cihat Ordusu'nu destekledi. Yahudi tarafında ise iç savaş, İkinci Dünya Savaşı'nın çok sayıda Yahudi gazisi ve yabancı gönüllüler tarafından güçlendirilen Haganah, Irgun ve Lehi gibi büyük yeraltı milisleri tarafından yönetiliyordu. 1948 baharına gelindiğinde, Arap güçlerinin tamamen çökmek üzereydi, Yişuv güçlerinin giderek daha fazla toprak kazandı ve bu durum, Filistinli Araplar için büyük çaplı bir mülteci sorunu yarattı.
14 Mayıs 1948'de İsrail Devleti'nin Kuruluş Bildirgesi'nin ardından Arap Birliği, Filistinli Araplar adına müdahale etmeye karar vererek kuvvetlerini eski İngiliz Filistini'ne soktu ve 1948 Arap-İsrail Savaşı'nın ana safhasını başlattı.[10] Yaklaşık 15.000 kişinin öldüğü savaş, 1949'da ateşkes anlaşmasıyla sonuçlandı. İsrail eski manda topraklarının çoğunu elinde tuttu; Ürdün, Batı Şeria'yı işgal etti ve daha sonra ilhak etti, Mısır ise 22 Eylül 1948'de Arap Birliği tarafından Tüm Filistin Hükûmeti'nin ilan edildiği Gazze Şeridi'ni ele geçirdi.[12]
1950'ler boyunca Ürdün ve Mısır, Filistinli Fedai militanlarının İsrail'e yönelik sınır ötesi saldırılarını desteklerken, İsrail de ev sahibi ülkelerde kendi misilleme operasyonlarını yürüttü. 1956 Süveyş Krizi, İsrail'in Gazze Şeridi'ni kısa süreli işgali ve Tüm Filistin Hükûmeti'nin sürgüne gönderilmesiyle sonuçlandı ve daha sonra İsrail'in geri çekilmesiyle yeniden kuruldu. Tüm Filistin Hükûmeti, 1959 yılında Mısır tarafından tamamen terk edildi ve Filistin ulusal hareketinin aleyhine olacak şekilde resmen Birleşik Arap Cumhuriyeti ile birleştirildi. Gazze Şeridi daha sonra Mısırlı askeri yöneticinin otoritesi altına girerek fiili bir askeri işgal haline geldi. Ancak 1964 yılında Yaser Arafat tarafından yeni bir örgüt, Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) kuruldu. Örgüt kısa sürede Arap Birliği hükûmetlerinin çoğunun desteğini kazandı ve Arap Birliği'nde bir sandalye elde etti.
1967'deki Altı Gün Savaşı, İsrail'in Batı Şeria'nın askeri kontrolünü Ürdün'den ve Gazze Şeridi'nin askeri kontrolünü Mısır'dan alması nedeniyle Filistin milliyetçiliği üzerinde önemli bir etki yarattı. Sonuç olarak, FKÖ sahada herhangi bir kontrol sağlayamadı ve yüz binlerce Filistinlinin yaşadığı Ürdün'de karargâhını kurdu ve Karameh Muharebesi'ni de içeren Yıpratma Savaşı sırasında Ürdün ordusunu destekledi. Ancak Ürdün'deki Filistin üssü, 1970'teki Ürdün-Filistin iç savaşıyla birlikte çöktü. FKÖ'nün Ürdünlüler tarafından yenilgiye uğratılması, Filistinli militanların çoğunun Güney Lübnan'a taşınmasına neden oldu ve burada kısa sürede geniş alanları ele geçirerek "El Fetih Ülkesi" olarak adlandırılan bölgeyi oluşturdular.
6 Ekim 1973'te, çoğunluğu Mısır ve Suriye'den oluşan Arap güçlerinden oluşan bir koalisyon, Yahudilerin kutsal günü olan Yom Kippur'da İsrail'e sürpriz bir saldırı başlattı. Mısır ve Suriye, 1973 öncesinde üzerinde anlaşmaya varılan ateşkes hatlarını ihlal etti. Mısır özellikle Süveyş Kanalı'nı çevreleyen bölgenin çoğunu yeniden işgal etmeye çalışırken, Suriye ile cephe hattı esas olarak kuzeyde Golan Tepeleri'nde bulunuyordu. Savaş, İsrail'in zaferiyle sonuçlandı ve her iki taraf da büyük kayıplar verdi.
Güney Lübnan'daki Filistin isyanı, 1970'lerin başında zirveye ulaştı, çünkü Lübnan İsrail'in kuzeyine saldırılar düzenlemek ve dünya çapında uçak kaçırma kampanyaları başlatmak için bir üs olarak kullanıldı ve bu da İsrail'in misillemesini çekti. Lübnan İç Savaşı sırasında Filistinli militanlar İsrail'e karşı saldırılar düzenlemeye devam ederken Lübnan içindeki muhaliflerle de mücadele ettiler. 1978'de Sahil Yolu katliamı, İsrail'in Litani Operasyonu olarak bilinen geniş çaplı işgaline yol açtı. Ancak İsrail güçleri kısa sürede Lübnan'dan çekildi ve İsrail'e yönelik saldırılar yeniden başladı. 1982 yılında Filistinliler tarafından diplomatlarından birine düzenlenen suikast girişiminin ardından İsrail hükûmeti Lübnan İç Savaşı'nda taraf tutmaya karar verdi ve 1982 Lübnan Savaşı başladı. İsrail için ilk sonuçlar başarılıydı. Filistinli militanların çoğu birkaç hafta içinde yenilgiye uğratıldı, Beyrut ele geçirildi ve Yaser Arafat'ın kararıyla FKÖ karargahı, Haziran ayında Tunus'a tahliye edildi.[12]
İlk Filistin ayaklanması, 1987 yılında artan saldırılara ve bitmek bilmeyen işgale bir yanıt olarak başladı. 1990'ların başında, 1982 Mısır-İsrail barış antlaşmasının başarısı ışığında çatışmayı çözmeye yönelik uluslararası çabalar başladı. Nihayetinde İsrail-Filistin barış süreci, 1993 Oslo Anlaşmaları ile sonuçlandı ve FKÖ, Tunus'tan taşınarak Batı Şeria ve Gazze Şeridi'nde Filistin Ulusal Yönetimi'ni kurdu. Barış süreci aynı zamanda Filistin toplumunun Hamas ve Filistin İslami Cihat gibi radikal İslami unsurları arasında önemli bir muhalefetle karşılaştı ve bunlar derhal İsraillileri hedef alan bir saldırı harekâtı başlattı. Yüzlerce can kaybının ve hükûmet karşıtı radikal propaganda dalgasının ardından İsrail Başbakanı Rabin, barış girişimine karşı çıkan aşırı sağcı bir İsrailli tarafından öldürüldü. Bu olay barış sürecine ciddi bir darbe vurdu ve 1996'da yeni seçilen İsrail hükûmeti geri adım attı.[3]
Tel Aviv'de bir otobüse Filistinlilerin düzenlediği intihar saldırısının ardından
Birkaç yıl süren başarısız müzakerelerin ardından çatışma, Eylül 2000'de İkinci İntifada olarak yeniden patlak verdi.[12]Filistin Ulusal Güvenlik Kuvvetleri ile İsrail Savunma Kuvvetleri arasında açık bir çatışmaya dönüşen şiddet olayları 2004/2005 yılına kadar sürdü ve yaklaşık 130 kişinin ölümüne yol açtı. 2005 yılında İsrail Başbakanı Şaron, İsrailli yerleşimcilerin ve askerlerin Gazze'den çıkarılması emrini verdi. İsrail ve Yüksek Mahkemesi, Gazze'de "yaşananlar üzerinde etkili bir kontrolü olmadığını" söyleyerek işgale resmen son verdiğini ilan etti.[13] Ancak Birleşmiş Milletler, İnsan Hakları İzleme Örgütü ve diğer birçok uluslararası kuruluş ve STK, İsrail'in Gazze Şeridi'nin hava sahasını, karasularını kontrol etmesi ve Gazze'ye hava veya deniz yoluyla giren veya çıkan insanların veya malların hareketini kontrol etmesi nedeniyle İsrail'i Gazze Şeridi'nin işgalci gücü olarak görmeye devam etmektedir.[14][15]
2006 yılında Hamas, Filistin parlamento seçimlerinde %44'lük çoğunluk kazandı. İsrail, Hamas'ın daha önceki İsrail-Filistin anlaşmalarını kabul etmemesi, şiddetten vazgeçmemesi ve İsrail'in var olma hakkını tanımaması halinde ekonomik yaptırımlara başlayacağını söyledi ve Hamas tüm bunları reddetti.[16]El Fetih ve Hamas arasındaki Filistin iç siyasi mücadelesinin Gazze Muharebesi'ne (2007) dönüşmesinin ardından Hamas, bölgenin kontrolünü tamamen ele geçirdi. 2007'de İsrail, Gazze Şeridi'ne deniz ablukası uyguladı ve Mısır'la işbirliği yaparak Mısır sınırına kara ablukası uygulanmasına izin verdi.
İsrail ve Hamas arasındaki gerilim, İsrail'in Gazze'ye yönelik Dökme Kurşun operasyonunu başlattığı ve binlerce sivilin ölümüne ve milyarlarca dolarlık zarara yol açtığı 2008 yılının sonlarına kadar tırmandı. Şubat 2009'da taraflar arasında uluslararası arabuluculukla bir ateşkes imzalandı, ancak işgal ve küçük ve düzensiz şiddet patlamaları devam etti.
2011 yılında Filistin Yönetimi'nin tam egemen bir devlet olarak BM üyeliği kazanma girişimi başarısız oldu. Hamas kontrolündeki Gazze'de İsrail'e yönelik tek tük roket saldırıları ve İsrail'in hava saldırıları devam etmektedir. Kasım 2012'de Filistin'in BM'deki temsilciliği üye olmayan gözlemci devlet statüsüne yükseltildi ve görev unvanı "Filistin (FKÖ tarafından temsil edilen)" yerine "Filistin Devleti" olarak değiştirildi. 2014 yılında İsrail ve Gazze arasında 70'in üzerinde İsrailli ve 2000'in üzerinde Filistinlinin hayatını kaybettiği İsrail-Gazze çatışması daha meydana geldi.
İsrail'de aşırı sağ hükümeti
Kasım 2022'de, Binyamin Netanyahu liderliğindeki ve aşırı sağcı politikacıları içermesiyle dikkat çeken bir koalisyon hükûmeti olan 37. İsrail Hükûmetinin seçilmesiyle birlikte,[17] Ocak 2023 Cenin saldırısı, Haziran 2023 Cenin saldırısı gibi olaylarla çatışmadaki şiddet arttı, Temmuz 2023 Cenin saldırısı, 2023 Neve Yaakov çatışması, 2023 Mescid-i Aksa çatışmaları, Mayıs 2023 Gazze-İsrail çatışmaları ve 2023 Hamas-İsrail savaşının yanı sıra Filistinlilerin siyasi şiddeti 2023 yılında 2005'ten bu yana en yüksek ölü sayısına ulaşılmasına neden oldu.[18]
1993 yılında İzak Rabin liderliğindeki İsrailli yetkililer ve Yaser Arafat liderliğindeki Filistin Kurtuluş Örgütü'nden Filistinli liderler, Oslo barış süreci olarak bilinen süreç aracılığıyla barışçıl bir çözüm bulmaya çalıştılar. Bu süreçte önemli bir dönüm noktası Arafat'ın İsrail'in var olma hakkını tanıdığını bildiren mektubuydu. 1993 yılında Oslo Anlaşmaları gelecekteki İsrail-Filistin ilişkileri için bir çerçeve olarak tamamlandı. Oslo anlaşmasının özü, İsrail'in barış karşılığında Filistin topraklarının kontrolünü kademeli olarak Filistinlilere devretmesiydi. Oslo süreci hassas bir süreçti ve inişli çıkışlı bir şekilde ilerledi. Kasım 1995'te İzak Rabin'in öldürülmesiyle bir dönüm noktası yaşayan süreç, Arafat ve Ehud Barak'ın Temmuz 2000'de Camp David'de anlaşmaya varamamasıyla çözüldü. ABD Başkanı Bill Clinton'ın Arap-İsrail İşlerinden sorumlu özel yardımcısı Robert Malley, Barak'ın Arafat'a resmi bir yazılı teklifte bulunmadığını, ancak ABD'nin İsrail tarafınca dikkate alınan ancak Arafat tarafından yanıtsız bırakılan barış konseptleri sunduğunu doğrulamıştır: "Filistinlilerin temel başarısızlığı, Camp David zirvesinin başından itibaren ne Amerikan fikirlerine evet diyebilmeleri ne de kendilerine ait mantıklı ve spesifik bir karşı öneri sunabilmeleridir".[19] Sonuç olarak, değerlendirilen önerilere ilişkin farklı açıklamalar bulunmaktadır.[20][21][22]
Temmuz 2000'de ABD Başkanı Bill Clinton, Filistin Devlet Başkanı Yaser Arafat ve İsrail Başbakanı Ehud Barak arasında bir barış zirvesi düzenledi. Barak'ın ABD aracılığıyla Filistin Devlet Başkanı'na "müzakere zemini" olarak şunları öne sürdüğü bildirildi: Batı Şeria'nın %87-92'sini, Doğu Kudüs'ün sadece bir kısmını ve Gazze Şeridi'nin tamamını içeren 3-4 parçaya bölünmüş, askerden arındırılmış bir Filistin devleti ve 69 Yahudi yerleşiminin (Batı Şeria'daki Yahudi yerleşimcilerin %85'ini oluşturan) İsrail'e bırakılması,[23] İsrail'e geri dönüş hakkının olmaması, Tapınak Tepesi veya Doğu Kudüs'ün çekirdek mahalleleri üzerinde egemenlik olmaması ve Ürdün Vadisi üzerinde İsrail kontrolünün devam etmesi.[24]
Arafat bu teklifi reddetti.[25][26][27][28][29] Filistinli müzakerecilere göre bu teklif İsrail işgalinin toprak, güvenlik, yerleşimler ve Kudüs'le ilgili pek çok unsurunu ortadan kaldırmıyordu. Başkan Clinton'ın Arafat'tan bir karşı teklifte bulunmasını istediği, ancak Arafat'ın herhangi bir teklifte bulunmadığı bildirildi. Müzakerelerin günlüğünü tutan eski İsrail Dışişleri Bakanı Shlomo Ben Ami, 2001 yılında verdiği bir röportajda Filistinlilerin karşı bir teklifte bulunmadığını belirtti.[30] 2006 yılında verdiği ayrı bir mülakatta Ben Ami, Filistinli olsaydı Camp David teklifini reddedeceğini belirtti.[31]
ABD'nin yoğun baskısı altında bile hem İsrail hem de Filistinlilerin taleplerini karşılayacak bir çözüm üretilemedi. Clinton uzun süre zirvenin çöküşünden Arafat'ı sorumlu tuttu.[32] Zirveyi takip eden aylarda Clinton, eski ABD Senatörü George J. Mitchell'i barış sürecini yeniden canlandırmak için stratejiler belirlemeyi amaçlayan bir bilgi toplama komitesine liderlik etmesi için görevlendirdi. Komitenin bulguları 2001 yılında yayımlandı ve mevcut İsrail yerleşimlerinin sökülmesi ve Filistinlilerin militan faaliyetlerinin bastırılması stratejilerden biri olarak belirlendi.[33]
Taba Zirvesi (2001)
İsrail müzakere ekibi, Ocak 2001'de Mısır'ın Taba kentinde düzenlenen Taba Zirvesi'nde yeni bir harita sundu. Bu öneride "geçici olarak İsrail kontrolündeki" bölgeler kaldırılıyordu ve Filistin tarafı bunu müzakerelerin devamı için bir temel olarak kabul etti. İsrail seçimleri yaklaşırken görüşmeler bir anlaşma olmadan sona erdi, ancak iki taraf kaydettikleri ilerlemeyi teyit eden ortak bir bildiri yayınladı: "Taraflar bir anlaşmaya varmaya hiç bu kadar yakın olmadıklarını beyan etmektedirler ve bu nedenle kalan boşlukların İsrail seçimlerinin ardından müzakerelerin yeniden başlamasıyla kapatılabileceğine dair ortak inancımız bulunmaktadır." Ertesi ay Likud partisinin adayı Ariel Şaron, İsrail seçimlerinde Ehud Barak'ı yenerek 7 Şubat 2001'de İsrail başbakanı seçildi. Şaron'un yeni hükûmeti üst düzey görüşmelere devam etmemeyi tercih etti.[34]
Avrupa Birliği, Rusya, Birleşmiş Milletler ve Amerika Birleşik Devletleri'nden oluşan Dörtlü tarafından 17 Eylül 2002 tarihinde sunulan barış önerilerinden biri Barış için Yol Haritası idi. Bu plan Kudüs'ün kaderi ya da İsrail yerleşimleri gibi zor meseleleri çözmeye çalışmıyor, bunları sürecin daha sonraki aşamalarında müzakere edilmeye bırakıyordu. Öneri, hedefleri hem İsrail yerleşim inşaatlarının hem de İsrail-Filistin şiddetinin durdurulması olan ilk aşamadan öteye geçemedi. Kasım 2015 itibarıyla her iki hedefe de ulaşılamamıştır.[35][36][37]
Arap Barış Girişimi (2002, 2007, 2017)
Suudi Girişimi olarak da bilinen Arap Barış Girişimi (Arapça: مبادرة السلام العربية; Mubādirat as-Salām al-ʿArabīyyah), ilk olarak Suudi Arabistan Veliaht Prensi Abdullah tarafından Beyrut Zirvesi'nde (2002) önerildi. Barış girişimi, bir bütün olarak Arap-İsrail çatışmasına ve özellikle de İsrail-Filistin çatışmasına yönelik bir çözüm önerisidir.[38] Girişim ilk olarak 28 Mart 2002'de Beyrut Zirvesi'nde yayınlanmış ve 2007'de Riyad Zirvesi'nde tekrar kabul edilmiştir. Barış için Yol Haritası'ndan farklı olarak, 1967 Altı Gün Savaşı'ndan önce belirlenen BM sınırlarını açıkça temel alan "nihai çözüm" sınırlarını belirledi. Golan Tepeleri de dahil olmak üzere işgal altındaki tüm topraklardan güçlerini çekmesi, Batı Şeria ve Gazze Şeridi'nde "başkenti Doğu Kudüs olan bağımsız bir Filistin devletini" tanıması ve Filistinli mülteciler için "adil bir çözüm" karşılığında İsrail ile ilişkilerin tamamen normalleştirilmesini teklif ediyordu.[39]
Yaser Arafat liderliğindeki Filistin Yönetimi bu girişimi hemen benimsedi.[40] Halefi Mahmud Abbas da planı destekledi ve ABD Başkanı Barack Obama'dan planı Orta Doğu politikasının bir parçası olarak benimsemesini resmen istedi.[41]Gazze Şeridi'nin seçilmiş hükûmeti olan İslamcı siyasi parti Hamas ise derin bir bölünme yaşadı ve çoğu grup planı reddetti.[42] Filistinliler, İsrail-Birleşik Arap Emirlikleri normalleşme anlaşmasını ve Bahreyn ile Eylül 2020'de imzalanan bir diğer anlaşmayı eleştirerek bu adımların Arap Barış Girişimi'ni zayıflatacağından korktu ve BAE'nin hamlesini "ihanet" olarak değerlendirdi.[43]
Ariel Şaron yönetimindeki İsrail hükûmeti, İsrail'in 1967 Haziran öncesi sınırlarına çekilmesini gerektirdiği için bu girişimi "başarısız" bularak reddetti.[44] Arap Birliği'nin 2007'de yeniden destek vermesinin ardından dönemin Başbakanı Ehud Olmert planı temkinli bir şekilde karşıladı. 2015 yılında İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, girişimi geçici olarak desteklediğini ifade etti,[45] ancak 2018'de Filistinlilerle gelecekte yapılacak müzakereler için bir temel olarak reddetti.[46]
Güncel durum
Barış süreci bugüne kadar "iki devletli çözüm" üzerine kuruluydu, ancak her iki tarafın da anlaşmazlığı sona erdirme kararlılığına yönelik sorular gündeme geldi.[47] Amerikalı girişimci ve Washington'daki Orta Doğu Barış Merkezi'nin kurucusu S. Daniel Abraham'ın Mart 2013'te Atlantic dergisinin internet sitesinde yayınlanan bir makalesinde şu istatistiklere yer verilmiştir: "Şu anda İsrail, Batı Şeria ve Gazze'de yaşayan Yahudi ve Arapların toplam sayısı 12 milyonun biraz altında. Şu anda nüfusun yüzde 50'sinden biraz azı Yahudi'dir."[48]
Nisan 2021'de İnsan Hakları İzleme Örgütü, İsrail'in İsrail, Batı Şeria ve Gazze'de yaşayan Filistinlilere yönelik politikalarının insanlığa karşı suç teşkil ettiğine dair suçlamalarda bulunan "A Threshold Crossed" adlı raporunu yayınladı.[49] "İsrail'in Filistinlilere Karşı Uyguladığı Apartheid: Zalim Tahakküm Sistemi ve İnsanlığa Karşı Suç" başlıklı bir başka rapor da Uluslararası Af Örgütü tarafından 1 Şubat 2022 tarihinde yayımlandı.[50]
İsrail'in Filistin topraklarındaki yerleşim yeri inşası ve politikaları, iki devletli çözümün uygulanabilirliğini giderek daha fazla baltaladığı ve İsrail'in müzakerelere yeniden başlama taahhüdüne ters düştüğü gerekçesiyle Avrupa Birliği tarafından sert bir şekilde eleştirildi.[51] Aralık 2011'de BM Güvenlik Konseyi'ndeki tüm bölgesel gruplar, Rusya tarafından "tarihi bir adım" olarak görülen bir çağrıyla, devam eden yerleşim inşaatlarını ve yerleşimci şiddetini müzakerelerin yeniden başlamasını engelleyici olarak nitelendirdi.[52][53][54] Nisan 2012'de, İsrail'in Doğu Kudüs de dahil olmak üzere Batı Şeria'daki Yahudi yerleşimlerini daha da sağlamlaştırmak için attığı adımlar, yeni yerleşimci evleri için ihaleler yayınlaması ve yerleşimci karakollarını yasallaştırma planı uluslararası tepkiye yol açtı. İngiltere bu hamlenin İsrail'in 1967'den bu yana ele geçirdiği topraklardaki tüm yerleşim genişlemesini dondurmaya yönelik yol haritası kapsamındaki taahhütlerinin ihlali anlamına geldiğini söyledi. İngiltere Dışişleri Bakanı "İsrail'in sistematik ve yasadışı yerleşim faaliyetlerinin iki devletli çözümün yaşayabilirliğine yönelik en önemli ve canlı tehdidi oluşturduğunu" ifade etti.[55] Mayıs 2012'de Avrupa Birliği'nin 27 dışişleri bakanı İsrailli yerleşimcilerin devam eden şiddet ve kışkırtmalarını kınayan bir bildiri yayınladı.[56] Benzer bir hareketle Dörtlü, "Batı Şeria'da devam eden yerleşimci şiddeti ve kışkırtmalarından duyduğu endişeyi dile getirerek" İsrail'i "bu tür eylemlerin faillerini adalete teslim etmek de dahil olmak üzere etkili tedbirler almaya" çağırdı.[57] Filistin Ma'an Haber Ajansı'nın bildirdiğine göre Filistin Yönetimi Kabinesinin konuya ilişkin açıklamasında Doğu Kudüs de dâhil olmak üzere Batı Şeria'da "işgal ordusu tarafından açıkça korunan halkımıza karşı kışkırtma ve yerleşimci şiddetinde bir tırmanış görülmektedir. Son olarak Doğu Kudüs'te binlerce yerleşimcinin katıldığı yürüyüşte öldürmeye teşvik eden, nefret uyandıran ve şiddeti destekleyen sloganlar atıldı" denildi.[58]
İsrail Askeri Polisi
Lod'daki protestocular, 11 Mayıs 2022'de Batı Şeria'da haber yaparken vurularak öldürülen Filistinli Amerikalı gazeteci Şirin Ebu Akile'nin fotoğraflarını taşıyorlar.
Uluslararası Af Örgütü, Şubat 2014'te yayınladığı ve 2011-2013 arasındaki üç yıllık dönemi kapsayan raporunda, İsrail güçlerinin Batı Şeria'da pervasızca şiddet uyguladığını ve bazı durumlarda savaş suçuna eşdeğer sayılabilecek kasten öldürme eylemlerinde bulunduğunu ileri sürdü. Af Örgütü, çok sayıda ölümün yanı sıra, 67'si çocuk olmak üzere en az 261 Filistinlinin İsrail'in gerçek mermi kullanımı nedeniyle ağır yaralandığını belirtti. Aynı dönemde 6'sı çocuk olmak üzere 45 Filistinli öldürüldü. Af Örgütü'nün 25 sivilin ölümüne ilişkin incelemesi, hiçbir vakada Filistinlilerin yakın bir tehdit oluşturduğuna dair kanıt bulunmadığı sonucuna vardı. Aynı zamanda, 8,000'den fazla Filistinli kauçuk kaplı metal mermiler de dahil olmak üzere diğer yöntemlerle ciddi şekilde yaralandı. İsrail'e yasadışı yollardan girmeye çalışan bir Filistinliyi öldüren sadece bir IDF askeri suçlu bulundu. Askerin rütbesi düşürüldü ve beş ay tecilli 1 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Kışkırtmalar
Sürtüşmeleri dizginleyecek düzenleyici organların kurulmasını öngören Oslo Anlaşması'nın ardından, İsrail'in Filistin topraklarındaki yerleşimlere devam etmesine paralel olarak Filistinlilerin İsrail, Yahudiler ve Siyonizm'e yönelik kışkırtmaları devam etti,[59] ancak Ebu Mazen döneminde bu kışkırtmaların önemli ölçüde azaldığı bildirildi.[60] Kışkırtma suçlamaları karşılıklı olarak devam etti;[61][62] her iki taraf da Filistin ve İsrail basınında yer alan açıklamaları kışkırtma olarak yorumladı.[60] Hem İsrail hem de Filistin okulları için yayınlanan ders kitaplarının tek taraflı anlatımı ve hatta diğer tarafa yönelik nefreti teşvik ettiği tespit edilmiştir.[63][64][65] İster İsraillilere ister Filistinlilere yönelik olsun, canice saldırıların failleri, politikacıların farklı düzeylerdeki kınamalarına rağmen, genellikle kendi toplumlarının bazı kesimlerinden güçlü bir ses desteği bulmaktadır.[66][67][68]
Filistin Kurtuluş Örgütü, Filistin Devleti'ne BM'de tam üye statüsü verilmesi ve 1967 sınırlarının tanınması için kampanya yürüttü. Kampanya, ABD ve İsrail tarafından ikili müzakerelerden kaçındığı iddiasıyla eleştirilse de yaygın destek gördü.[69][70]
^Louis, William Roger (2006). Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization. I.B. Tauris. s. 391. ISBN978-1-84511-347-6.
^Robert Malley and Hussein Agha (9 Ağustos 2001). "Camp David: The Tragedy of Errors". New York Review of Books. 6 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2018.
^Wright, Robert (18 Nisan 2002). "Was Arafat the problem?". Slate Magazine (İngilizce). 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022.
Para otros usos de este término, véase Estación de Sabadell (desambiguación). Sabadell Sur La estación en 2013UbicaciónCoordenadas 41°31′43″N 2°06′19″E / 41.5287, 2.10541Municipio SabadellZona 3Zona ATM 2CDatos de la estaciónCódigo 78703N.º de andenes 2N.º de vías 3Propietario AdifOperador RenfeTráfico actual Ver salidas y llegadasServicios detalladosMedia distancia Cercanías [editar datos en Wikidata] Sabadell Sur[1] (en catalán y ofic...
Charles Spencer ix Conde Spencer El conde en 2017.Información personalNombre completo Charles Edward Maurice SpencerOtros títulos ix Vizconde de Althorp ix Vizconde Spencer ix Barón Spencer de AlthorpNacimiento 20 de mayo de 1964 (59 años)Londres, Reino Unido Reino UnidoReligión Cristianismo anglicanoResidencia Althorp, Spencer House, LondresFamiliaDinastía SpencerPadre John SpencerMadre Frances RocheConsorte Victoria Lockwood (matr. 1989; div. 1997) Caro...
Parque San MartínGeografiaPaís ArgentinaProvíncia Buenos AiresPartido Merlo (partido)Altitude 16 mCoordenadas 34° 41′ 00″ S, 58° 43′ 45″ OFuncionamentoEstatuto cidade da Argentina (d)HistóriaEvento chave city status (en) (1975)IdentificadoresCódigo postal B1721Prefixo telefônico 0220editar - editar código-fonte - editar Wikidata Parque San Martín é uma cidade da Argentina, localizada no partido de Merlo na província de Buenos Aires.[1] Parque San Martín fo...
Dean Rusk Dean Rusk dengan Presiden Johnson dan Robert McNamara David Dean Rusk (9 Februari 1909 – 20 Desember 1994) adalah Sekretaris Negara Amerika Serikat dari tahun 1961 sampai tahun 1969 ketika Presiden John F. Kennedy dan Lyndon B. Johnson berkuasa. Dia adalah sektretaris negara kedua yang menjabat paling lama setelah Cordell Hull. Dean Rusk Middle School di Canton, Georgia diberi nama sesuai dengan namanya. Dean Rusk lahir di Cherokee County, Georgia, dan bersekolah di Atlanta, menin...
Pour les articles homonymes, voir Petiot. Fortuné Joseph Petiot-GroffierPortrait de F.J. Petiot-Groffier, tirage sur papier salé (musée Nicéphore-Niépce, Châlon-sur-Saône)FonctionsDéputé de Saône-et-Loire1834-1842Auxonne-Marie-Thédose de ThiardConseiller général de Saône-et-LoireCanton de Chalon-sur-Saône-Nord1833-1841Maire de Chalon-sur-Saône1832-1835BiographieNaissance 16 septembre 1788Chalon-sur-SaôneDécès 26 mars 1855 (à 66 ans)Châtenoy-le-RoyalNationalité fran...
1982 pornographic video game by Mystique 1982 video gameBeat 'Em & Eat 'EmDeveloper(s)JHM Ltd.Publisher(s)American Multiple Industries GameSource PlayAroundPlatform(s)Atari 2600ReleaseNA: 1982[1]Genre(s)AdultMode(s)Single-player Beat 'Em and Eat 'Em (aka Mystique Presents Swedish Erotica: Beat 'Em and Eat 'Em) is a pornographic video game for the Atari 2600 by American Multiple Industries in 1982. Players control two nude women; the goal is to catch semen in their mouths, which is...
Species of crustacean Puerto Rican sand crab Scientific classification Domain: Eukaryota Kingdom: Animalia Phylum: Arthropoda Class: Malacostraca Order: Decapoda Suborder: Pleocyemata Infraorder: Anomura Family: Hippidae Genus: Emerita Species: E. portoricensis Binomial name Emerita portoricensisSchmitt, 1935 The Puerto Rican sand crab, Emerita portoricensis, is a species of sand crab belonging to the genus Emerita, which is native to the main island of Puerto Rico and its archipelago.&#...
De 17pdr SP Achilles in La Roche 17pdr SP Achilles Het Tankmonument is een oorlogsmonument in de Belgische stad La Roche-en-Ardenne. Het tankmonument staat naast de N833 aan de noordwestkant van de plaats, uitkijkend over het stadje en de Ourthe die aan de voet van de helling stroomt. Aan de voet van de helling aan de overzijde van de Ourthe staat een tweede tankmonument, een M4A1 Sherman. Geschiedenis Nadat in december 1944 de Duitsers La Roche opnieuw veroverd hadden, werd op 11 januari 194...
United States historic placeTewksbury State HospitalU.S. National Register of Historic Places Old Administration BuildingShow map of MassachusettsShow map of the United StatesLocationTewksbury, MassachusettsCoordinates42°36′29.5986″N 71°13′3.4608″W / 42.608221833°N 71.217628000°W / 42.608221833; -71.217628000Built1854MPSMassachusetts State Hospitals And State Schools MPSNRHP reference No.93001486 [1]Added to NRHPJanuary 21, 1994 Tewksbury ...
IbanNeban / Hiban / Heban / Hivan / Hevan / Balau / DayaPasangan Dayak Iban di Kapuas Hulu, Kalimantan Barat, IndonesiaJumlah populasisekitar 1,052,400Daerah dengan populasi signifikanKalimantan: Malaysia(Sarawak, dan sebagian kecil di Sabah, Labuan, dan Semenanjung Malaysia)900, 000+ (2020)[1] Indonesia20,000+ (2022)[2] Kalimantan Barat20,000+ (2022)[2] Brunei20,000[3]BahasaIban (dominan), Bahasa M...
Mazda 6 Mazda6 2020 модельного года Общие данные Производитель Mazda Годы производства 2002 — настоящее время Сборка Хиросима, Япония Хофу, Ямагути, Япония Флэт Рок, Мичиган, США Богота, Колумбия Чанчунь, Гирин, Китай Владивосток, Приморский край, Россия Класс Средний Иные обозначе...
1982 film by Woody Allen A Midsummer Night's Sex ComedyTheatrical release posterDirected byWoody AllenWritten byWoody AllenProduced byRobert GreenhutStarring Woody Allen Mia Farrow José Ferrer Julie Hagerty Tony Roberts Mary Steenburgen CinematographyGordon WillisEdited bySusan E. MorseMusic byFelix MendelsohnProductioncompanyOrion PicturesDistributed byWarner Bros.Release date July 16, 1982 (1982-07-16) (United States) Running time88 minutesCountryUnited StatesLanguageEng...
This article is part of a series onCorporate law By jurisdiction Anguilla Australia BVI Canada Cayman Islands India South Africa UK United States Vietnam European Union France Germany General corporate forms Company Conglomerate Cooperative Corporation Holding company Joint-stock Partnership General Limited Limited liability Private limited Shell corporation Sole proprietorship Corporate formsby jurisdiction European Union Societas (SE) Societas cooperativa (SCE) Societas privata (SPE) S...
Election for the governorship of the U.S. state of Hawaii For related races, see 1962 United States gubernatorial elections. 1962 Hawaii gubernatorial election ← 1959 November 6, 1962 1966 → Nominee John A. Burns William F. Quinn Party Democratic Republican Running mate William S. Richardson Calvin McGregor Popular vote 114,308 81,707 Percentage 58.3% 41.7% County resultsBurns: 50–60% 60–70%...
International sports governing body organizing orienteering International Orienteering FederationAbbreviationIOFFormationMay 21, 1961; 62 years ago (1961-05-21)TypeFederation of national sports associationsHeadquartersDrottninggatan 47 3-1/2 trKarlstadSwedenRegion served WorldwideMembership 76 national federationsPresidentLeho HaldnaSecretary GeneralTom HollowellAffiliationsInternational Olympic CommitteeWebsiteorienteering.sport The International Orienteering Federation (IO...
1969 studio album by Jackie McLean'Bout SoulStudio album by Jackie McLeanReleasedJanuary 1969[1]RecordedSeptember 8, 1967StudioVan Gelder Studio, Englewood Cliffs, NJGenreFree jazzLength41:05LabelBlue NoteBST 84284ProducerFrancis WolffJackie McLean chronology New and Old Gospel(1967) 'Bout Soul(1969) Demon's Dance(1967) 'Bout Soul is an album by American saxophonist Jackie McLean recorded in 1967 and released on the Blue Note label.[2] It features McLean in a quint...
This article is an orphan, as no other articles link to it. Please introduce links to this page from related articles; try the Find link tool for suggestions. (April 2016) This biography of a living person needs additional citations for verification. Please help by adding reliable sources. Contentious material about living persons that is unsourced or poorly sourced must be removed immediately from the article and its talk page, especially if potentially libelous.Find sources: Yasmine Ka...
This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) You can help expand this article with text translated from the corresponding article in Russian. (August 2023) Click [show] for important translation instructions. View a machine-translated version of the Russian article. Machine translation, like DeepL or Google Translate, is a useful starting point for translations, but translators mu...
Pixie LottInformasi latar belakangNama lahirVictoria Louise LottLahir12 Januari 1991 (umur 33) Bromley, InggrisGenrePop, electropop, dance-pop, R&B, soulPekerjaanAktris, penyanyi, penulis lagu, penariInstrumenpianoTahun aktif2006–sekarangLabelMercury Records, Interscope RecordsSitus web[1] Victoria Louise Pixie Lott (lahir 12 Januari 1991) adalah aktris, penyanyi, penulis lagu asal Inggris. Debut singelnya yang berjudul 'Mama Do' dirilis pada bulan Juni 2009 dan langsung menduduki ...
