Hakkı Zafer Toprak[1] (1946, Zonguldak - 3 Haziran 2023, İstanbul), Türk tarihçi, yazar ve akademisyen.
Osmanlı ve erken Cumhuriyet devrine ilişkin sosyo-ekonomik çalışmaları bulunmaktadır. Türkiye'de Millî İktisat (1908-1918) adlı yapıtı Türkiye tarihi üzerine yayımlanmış klasiklerden birisidir. Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü'nün kurucu başkanıdır. Tarih Vakfı'nın kurucularındandır.
Hayatı
1946 yılında Zonguldak'ta doğdu.[2] Resim-iş öğretmeni babası ile tarih-coğrafya öğretmeni annesinin ikinci çocuğudur. İlk çocuk yılları anne babasının görev yeri olan Antep'te geçti. İlköğrenimine Antep'te başladı. Anne-babasının Heybeli Ortaokulu'na tayini üzerine Heybeliada İlkokulu'nda dört yıl okudu.[2] Ortaöğrenimini Saint-Joseph Fransız Lisesi'nde, yükseköğrenimini 1969 yılında Ankara Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü'nde tamamladı.[3]
Londra Üniversitesi'nde 'Alan Araştırmaları’ konusunda yüksek lisansını 1971'de tamamladıktan sonra Türkiye'ye döndü. 1977'de Boğaziçi Üniversitesi Beşeri Bilimler Bölümü'ne katıldı. 1981'de İstanbul Üniversitesi'nden ekonomi alanında doktora derecesi aldı.[3][4] 1992-2013 yılları arası Boğaziçi Üniversitesi’nin Atatürk Enstitüsü’nün başında bulundu.
Toprak, Minnesota ve Paris üniversitelerinde konuk öğretim üyesi olarak bulundu. Uzun yıllar Minnesota'daki St. Olaf Üniversitesi’nin Orta Doğu programı İstanbul direktörlüğünü yürüttü ve bu hizmetinden dolayı kendisine fahri doktora verildi.[5]
Akademik çalışmaları 19. ve 20. yüzyıl Türkiyesi üzerine yoğunlaştı. 20'de fazla kitap, 250'nin üstünde akademik makale yayımladı. Eserlerinin bir kısmı İngilizce, Fransızca, Almanca ve İtalyanca olarak yayınlandı.[6] 1981 yılında yayımlanan Türkiye'de Millî İktisat (1908-1918) adlı yapıtı Türkiye tarihi üzerine yayımlanmış klasiklerden birisidir.[7] Mustafa Kemal Atatürk'ü siyasi kimliğiyle değil, entelektüel kimliğiyle ele alan Atatürk:Kurucu Felsefenin Evrimi (2020) adlı eserinde temel bir başvuru kitabıdır.[8]
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Sümerbank, Akbank, Yapı Kredi Bankası, Milli Reasürans, Anadolu Sigorta ve Borusan gibi kuruluşlar için kurumsal tarih kitaplarını hazırladı. Toplum ve Bilim dergisi ve Yurt Yayınları'nın kurucuları arasında yer aldı. 11 ciltlik Yurt Ansiklopedisinin ve 8 ciltlik Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi’nin genel koordinatörlüklerini üstlendi.[2]
Tarih ve Toplum ve Toplumsal Tarih, İstanbul Dergisi gibi yayınlar ile Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi ve Yurt Yayınları yayın kurullarında görev aldı. Tarih Vakfı’nın kurucuları arasında yer aldı. Avrupa Bilim Vakfı projelerinde yöneticilik yaptı ve birçok uluslararası sempozyum düzenledi.
Türkiye İş Bankası Finans Müzesi'ni ve Asım Kocabıyık Borusan Müzesi'ni kurdu. Yapı Kredi Bankası, Garanti Bankası ve Türkiye İş Bankası’nın sergilerinde küratörlük yaptı. Lozan Antlaşması'nın 90. yıldönümü nedeniyle hazırladığı "Lozan'dan Cumhuriyet'e İsmet İnönü" sergisi Türkiye'nin değişik kentlerini dolaştı. 2015'te Boğaziçi Üniversitesi'nde açılan "Entelektüel Tarihimizde Kırılma Noktası: Nâzım Hikmet'in Açlık Grevi" sergisini hazırladı.
Boğaziçi Üniversitesi Prof. Dr. Aptullah Kuran Üstün Hizmet Ödülü'nü, İttihat-Terakki ve Cihan Harbi adlı kitabıyla Osmanlı Bankası-Garanti Bankası Bankacılık ve Finans Tarihi Ödülü'ne, 2012'de Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji adlı eseriyle de Türkiye Gazeteciler Cemiyeti'nin verdiği Sedat Simavi Ödülü’ne değer görüldü.[9]Bilim Akademisi aslî üyesidir.[10]
Zafer Toprak, 3 Haziran 2023'te İstanbul'da 77 yaşında öldü.[11] 6 Haziran'da ilk olarak uzun yıllar görev yaptığı Boğaziçi Üniversitesinde anma töreni düzenlendi ve ardından Zincirlikuyu Camii’nde cenaze namazı kılındı. Toprak, törenin ardından Yeniköy Mezarlığına defnedildi.[12]
Hatırası
Ölümü sonrasında Toplumsal Tarih'in Temmuz 2023 tarihli 355. sayısı Toprak'ın anısına ithaf edildi.[13] Eşi Binnaz Toprak ve ailesi tarafından Zafer Toprak'ın 50 yıllık meslek hayatında kurduğu 60 bin eserlik kütüphanesinin tamamı İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin Beyoğlu Metro Han'da kurduğu Zafer Toprak Kütüphanesi ve Cumhuriyet Tarihi Araştırma Merkezi'ne bağışlandı.[14]
Bazı eserleri
- Türkiye'de Milli İktisat 1908-1918, Ankara, 1982
- Türkiye'de Tarımsal Yapılar 1923-2000, Ankara, 1988
- 1908 Seçimleri ve Mebusan Hatıraları, 1998
- Sümerbank: Kurumsal Bir Tarih, İstanbul, 1990
- Ulusal Ekonomi - Ulusal Burjuvazi, İstanbul, 1995
- İttihat ve Terakki ve Devletçilik, İstanbul, 1995
- İmparatorluk Borçlarından Global Arzlara - İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nın Yükselişi, İstanbul, 1995
- Bir Geleceğim Geçmişi - Akbank'ın Kurumsal Tarihi, İstanbul, 1998
- Bir Yurttaş Yaratmak - Muasır bir medeniyet için seferbelik bilgiler, 1998
- İttihad - Terakki ve Cihan Harbi - Savaş Ekonomisi ve Türkiye'de Devletçilik 1914-1918, 2003
- Cumhuriyet'e Doğru - 1919-1923 Özgürlük ve Bağımsızlık Yolu, 2006
- Bir Muhalif Kimlik - Tevfik Fikret, 2007
- Ulusaldan Küresele Millî Reasürans T.A.Ş. ve Türkiye’de Reasüransın Evrimi, 2009
- Geçmişten Geleceğe Anadolu Sigorta Türkiye’nin Sigortası, 2010
- Lozan'dan Cumhuriyet'e İsmet İnönü, 2013
- Cumhuriyet'in Başarı Öyküsü Asım Kocabıyık 1924-2012, 2014
- Darwin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji, 2012
- Türkiye’de Popülizm 1908-1923, 2013
- Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935), 2014
- Türkiye'de İşçi Sınıfı (1908-1946), 2016
- Atatürk - Kurucu Felsefenin Evrimi, 2020
- Cumhuriyet ve Antropoloji, 2021
Kaynakça
- ^ a b Akar, Hulusi (16 Kasım 2020). Harbord Military Mission to Armenia: The story of an American fact finding mission and its effects on Turkish-American relations (doctoralThesis tez) (İngilizce). Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü. 28 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2023.
- ^ a b c Serbestiyet (5 Haziran 2023). "Zafer Toprak'ın ardından: "Kendisine Demokrat Kemalist demiştim, bu tabir çok hoşuna gitmişti"". Serbestiyet. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.
- ^ a b "Zafer Toprak". Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 31 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ "Zafer Toprak | The Ataturk Institute for Modern Turkish History". ata.boun.edu.tr. 24 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2023.
- ^ Akademisi, Bilim (3 Haziran 2023). "Üyemiz Zafer Toprak'ı Kaybettik (1946-2023)". Bilim Akademisi. 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2023.
- ^ "Prof. Dr. Zafer Toprak'ın vefatı". ata.boun.edu.tr. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2023.
- ^ Mehmet Ö. Alkan, Zafer Toprak: Bir "Demokrat Kemalist"e Veda..., Toplumsal Tarih, Temmuz 2023
- ^ Solak, Mustafa (31 Ocak 2023). "Zafer TOPRAK, Atatürk: Kurucu Felsefenin Evrimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2020". Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 22 (45): 1031-1036. ISSN 1300-0756.
- ^ "Sedat Simavi ödülleri sahiplerini buldu". DHA. 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ "Bilim Akademisi Üyeleri". bilimakademisi.org. 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020.
- ^ "Prof. Dr. Zafer Toprak yaşamını yitirdi". Cumhuriyet. 6 Mart 2023. 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2023.
- ^ "Zafer Toprak son yolculuğuna uğurlandı". Ulusal Kanal. 6 Haziran 2023. 6 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2023.
- ^ "Toplumsal Tarih Sayı:355". Toplumsal Tarih. 8 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023.
- ^ "Zafer Toprak Kütüphanesi açıldı". bianet.org. 29 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
Dış bağlantılar
