Yaşam yolu anısına basılan Sovyet anma pulu (1967)
Yaşam yolu (Rusça: Доро́га жи́зни) II. Dünya SavaşıDoğu Cephesi muharebeleri sonucunda yaşanan Leningrad Kuşatması sırasında kuşatma altındaki kent ile Sovyetler Birliğinin diğer bölgeleri arasında Ladoga Gölü üzerinde kurulan irtibat hattını anlatır. 12 Eylül 1941 ile Mart 1943 arasında kentin acil ihtiyaçlarının karşılandığı hat özellikle kış mevsiminde gölün yüzeyinin donmuş olmasından dolayı Buz yaşam yolu olarak da adlandırılmıştır. Bu yol Askeri Otoyol No.101 olarak askeri kayıtlarda geçmektedir.
Arka planı
Barbarossa Harekâtının ilk aylarındaki durum
22 Haziran 1941 tarihinde Nazi Almanyası tarafından Sovyetler Birliğine karşı başlatılan Barbarossa Harekâtı sonucunda Naziler üç hat boyunca stratejik Sovyet kentlerine doğru taarruza geçmiştir. Bu hatlardan bir tanesi de Leningrad yönünedir. Adolf Hitler'in planına göre 1941 sonbaharı sonunda tamamlanmasını öngördüğü plana göre Leningrad hızla ele geçirildikten sonra Alman birlikleri kuzeyden Moskova üzerine yürüyecektir. Ancak başta Luga tahkimatı olmak üzere Kuzey Cephesindeki şiddetli çarpışmalar sonucunda Alman ilerleyişi geciktirilir ve kimi bölgelerde durdurulur. Ancak Eylül başına gelindiğinde tüm yedeklerini cepheye süren Naziler kentin dış mahallelerine ve doğrudan kenti savunan tahkimat hattına ulaşmış durumdadır.
Kuşatma altındaki kent merkezindeki 2.5 milyon ve çevre mahallelerinde yaşayan 350 bin sivilin dışında kentte Leningrad Cephesindeki 8, 23, 42 ve 55. Ordu mensupları ve 500 bin kişi kuvvetindeki Baltık Filosu bulunuyordu. Kentteki sivil ve asker nüfusun savaş, kuşatma ve bombardıman koşulları altında direnebilmesi için başta gıda olmak üzere cephane ve ekipman takviyesi alması gerekiyordu. Bu maddi destek hem hava yolu hem de Ladoga Gölü üzerinden su yoluyla sağlanacaktı. Kurulan hava koridoru başarılı olmakla beraber talebi karşılamaktan uzak olduğu için deniz yolu sevkiyatı başlatılır. Barış döneminde bölgede denizyolu sevkiyatı yapan Kuzeybatı Nehir Sevkiyatı Şirketi filosunun neredeyse yarısını ordunun emrine vermişti.[1]
Kentten ekipman ve sivil nüfus tahliyeleri Haziran ayı sonu itibarıyla başlamış, tahliye sırasında ağırlıklı olarak demiryolu kullanılmıştır. Halk Komiserleri Konseyi, aldığı kararla Ağustos ayı boyunca sivil nüfusun tahliyesinde kullanılmak üzere günde en az 20 mavna talep etmiştir. Ancak Neva Nehri bağlantısı 27 Ağustos itibarıyla Nazilerin denetimine geçince nehirde çok sayıda mavna mahsur kalmıştır. 30 Ağustos günü ise Mga tren istasyonu düşünce kentin demiryolu irtibatı da kesilmiştir. Kuzeyde ise Şlisselburg kenti düşmüş ve Fin kuvvetleri de Volga-Baltık Su Yolunu kesmişlerdi. Kentin tek yaşam kanalı olan Ladoga Gölü üzerindeki hattın ortaya çıkması bu gelişmelerin ardından olur.
21 Haziran 1941 itibarıyla kentte 52 günlük un, 89 günlük tahıl, 38 günlük et, 47 günlük hayvansal yağ ve 29 günlük de bitkisel yağ bulunmaktaydı. Kent tam olarak kuşatılmadan önce 83 bin ton un ve tahıl yardım ulaştırılabilmiştir. Eylül başında kentin petrol stokları 20 günlük, kömür stokları 80 günlük, yakacak odun stokları ise 18 günlük kalmıştı.[2]
Nakliye
Aralık 1941 itibarıyla Leningrad KuşatmasıLadoga Gölünde battıktan sonra çıkartılan ve anıt olarak sergilenen GAZ-AAÜzerine demiryolu döşendiği için komple vagonu yüklenebilen mavna
1941 sonbaharıyla beraber gölün iki kıyısında da çok sayıda geminin yanaşmasını kaldırabilecek limanlar hızla inşa edilir. Ayrıca henüz düşman eline geçmemiş demiryolu hatlarını birleştirmek için yeni ara hatlar inşa edilir.[a] Ayrıca 3 Eylül itibarıyla göldeki güvenliği sağlamak için oluşturulan Ladoga filotillası göreve başlar. Nakliye sırasında hem göldeki fırtınalardan hem de düşman hava kuvvetlerinin bombardımanı nedeniyle kayıplar yaşanmıştır.
Kışın gelmesiyle 22 Kasım 1941'dan itibaren donan göl üzerindeki karayolu taşımacılığı başlar. Sular donuncaya kadar kente 45 bin ton gıda ve 10 bin ton da ekipman sevk edilebilmiştir. 1 Ekimden itibaren kuşatma altındaki ordu birlikleri için sıkı istihkak limitleri belirlenmiş ve günlük tüketim sınırlandırılmak durumunda kalınmıştır. Kentteki siviller de benzer şekilde karne uygulamasına geçmiştir.[b] Kentin her türlü iletişimini sağlamak için gerekli kablo bağlantıları da göl üzerinden yapılmaktaydı. Havadan yardım kapsamında Lisunov Li-2 ve Tupolev TB-3 uçakları seferber edilmiş, ilk hava nakliyatı 16 Eylülde başarıyla gerçekleştirilmiştir.
Kasım ayıyla beraber Leningrad Cephesi komutanı General Feofan Nikolayeviç Lagunov tarafından doğrudan verilen 13 Kasım 1941 tarihli emir uyarınca göldeki buz kalınlığı sisrematik bir şekilde ölçülür ve sonunda 10 metre genişliğinde, her 7 kilometresinde bir ısınma ve barınma istasyonu olan Askeri Otoyol No.101 Yaşam yolu hayata geçirilir. Yolun ve istasyonların bakımından İstihkam Generali Vasiliy Georgiyeviç Monahov sorumlu olur. Kışın gelmesi ve buz kalınlığının artmasıyla beraber kente giden erzak miktarı da başlangıçtaki günde 100 tondan 1000 tona kadar çıkar. Yaşanan kazalar ve buzdaki incelmeler nedeniyle güzergâh sık sık değişse de yol açık kalmaktaydı. Nakliye temel aracı Gorkovskiy Otomobil Fabrikası ürünü olan GAZ-AA ile sağlanmaktaydı.
1941 kışında Aralık ayıyla beraber Yaşam yolu üzerinden sivil nüfusun tahliyesi de devam eder, günde 5 bin Leningradlı bu yolla Sovyet içlerine gönderilmekteydi. Bu dönemde yapılan nakliyat özeti şu şekildedir:
Leningrad'a yapılan erzak sevkiyatı ve kenttekilerin karayoluyla tahliyesi:
Kasım, Aralık 1941
Ocak 1942
Şubat
Mart
Nisan
Sevk edilen kargo (bin ton)
16,5
53
86
118
87
Tahliye edilen kişi (bin kişi)
En az 24
11
117
222
163
Ladoga kıyısından Leningrad'a giden araç sayısı:
Ekim
Kasım
Aralık
Ocak 1942
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Araç sayısı (adet)
848
943
1096
1973
4063
6289
7389
892
Günlük araç sayısı (adet)
40
32
35
63
145
203
246
29
Yiyecek taşıyan araçların yüzdesi (%)
52
48
87
84
82
66
69
58
1942 yılıyla beraber sevk edilen tonajın artması için yeni mavnalara ihtiyaç duyulmuş, bunun için, Syasstroy'da tersane kurulmuştur. Ayrıca bölgedeki mayın temizleme vb. savaş gemileri desteklenmiştir. Nisan 1942'de karayolu trafiği durur ama hala var olan buz Mayıs ayına kadar deniz trafiğini engeller. Trenden inme binme işlemlerini azaltıp zamandan kazanmak için içine demiryolu döşenmiş mavnalar çalıştırılır. 1942 yaz aylarıyla beraber Ladoga Gölünde Alman-İtalyan-Fin deniz kuvvetleri nakliyat seferlerine ve onu koruyan birliklere saldırılar düzenlenmiş ancak özellikle Suho Adasına düzenlenen saldırı püskürtülmüştür. 1942 kışıyla beraber Zafer yolu adı da verilen yükseltilmiş bir demiryolu inşa edilir ve kentle iletişim daha verimli hale getirilir. Ocak 1943 ile birlikte kentin etrafındaki kuşatmanın kırılmaya başlamasıyla beraber iletişim rahatlamaya başlar.
Tüm kuşatma boyunca Yaşam yolu üzerinden Leningrad'a 1 milyon 615 bin ton erzak taşınmış, 1 milyon 376 bin kişi ise kentten tahliye edilmiştir.[3]
Geleneği
Savaşın ardından Yaşam yolunun 43 kilometrelik bölümü Zaferin Yeşil Kuşağı adı altında koruma altına alınmış ve toplamda 7 anıt, 46 da anma noktası inşa edilmiştir. Ayrıca Ladoga Gölünün her iki kıyısında da müzeye çevrilerek korunan yapılar mevcuttur.
Ayrıca her yıl Yaşam yolu boyunca maraton koşusu düzenlenmekte ve savaş sırasında yapılan fedakârlıklar anılmaktadır.
^Rusya'da demiryolu hat açıklığı stratejik olarak kıta Avrupa'sında kullanılandan daha geniştir, dolayısıyla Alman lokomotifleri ve vagonları ancak özel aparatlar sayesinde bu hatları kullanabiliyor, bu durum işgalciye zorluk çıkartıyordu.
^Siviller için günlük ekmek tayını 200 gram iken işçiler için 400 gram seviyesindedir.
