Uzay elbisesi, astronotlar ve yüksek irtifa uçuşları gerçekleştiren pilotlar tarafından giyilen, çevresel etkilerden koruyan özel bir giysidir. Astronotların uzay ortamında hayatta kalmasını sağlayan bu elbise, vücut ısısının düzenlenmesi, basınç farklarının dengelenmesi ve oksijen desteği gibi yaşamsal işlevleri güvence altına alır.[1]
Uzay görevleri sırasında astronotlar, artan yerçekimi kuvvetine (G kuvveti) maruz kalır. Bu artış, beyin dokularında oksijen eksikliğine (hipoksi) neden olabilir ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.[2]
Uzaya çıkan bir astronotun giydiği elbise, uzaya ulaştıran roket kadar önemlidir. Atmosfer basıncı olmadığı için astronotlar oksijen tüpü taşır. Vücudun basınca karşı direnci nedeniyle, vücut sıvıları buharlaşma eğilimi gösterir. Ayrıca, ortamın sıcaklık değişimleri nedeniyle astronotların koruyucu elbise giymesi hayati önem taşır.[3]
Uzay mekiği içerisinde astronotlar özel uzay elbisesine ihtiyaç duymaz; çünkü kabin atmosferik koşullarla doldurulmuştur. Uçuş sırasında astronotlar "uçuş tulumları" veya "çalışma kıyafetleri" giyer. Bu kıyafetler, hafif ve esnek malzemelerden üretilmiştir ve kontrol merkezindeki sağlık ekiplerince izlenebilir.[4]
Aşırı irtifalarda kullanım için ilk tam basınçlı giysiler 1930'larda tasarlanmıştır. İlk insanlı uzay giysisi, 1961'de Yuri Gagarin tarafından giyilen SK-1'dir.[5]
Katmanlı Elbise Yapısı
Uzaydaki herhangi bir gezegen yüzeyinde yürüyen astronot, iki katman giysi giyer. İlk katman, soğuk su akımı sağlayan ince tüplerden oluşur ve astronotları sıcaklık değişimlerinden korur. Uzay çamaşırının üzerine giyilen elbise ise 15 katmandan oluşur. Plastik ve alüminyum tabakalardan yapılan bu katmanlar, radyasyon ve küçük göktaşlarına karşı koruma sağlar.[6]
Başlık kısmı, kırılmaz camdan yapılmış kask ile tamamlanır. Uzay ayakkabıları ise ısı geçirmez özellikte olup, çarıklara benzer yapıda kalın tabakalara sahiptir.[7]
Astronotların sırt çantasında oksijen ve su dolaşımını sağlayan cihazların yanı sıra telsiz bulunur. Bu cihaz, astronotun sağlık durumunu Dünya'daki kontrol merkezine iletir.[8]
Ay'da Su İçme
Astronotların tuvalet ihtiyacı için özel keseler bulunmaktadır. Yemek ihtiyacı için sırt çantasında komprime yiyecekler taşır. Bu sistem sayesinde astronotlar ihtiyaçlarını giderebilir.[9] Ay’a ilk inen Apollo 11 astronotlarının giysileriyle son görev Apollo 17 giysileri arasında bazı fonksiyonel farklılıklar geliştirilmiştir.[10]
Sağlık Alanında Kullanımı
Uzay elbiseleri, Dünya'da da bazı hastalar için koruyucu elbise olarak kullanılır. Kronik bağışıklık sorunu yaşayan çocuklar için benzer elbiseler geliştirilmiştir.[11]
Apollo/Skylab A7L EVA ve Ay giysileri. A7L Apollo & Skylab uzay giysisi Apollo projesi için NASA astronotları tarafından kullanılmış ilk basınçlı giysidir. Programa göre Amerikalılar Apollo aracı ile uzaya 3 astronot göndermiş Temmuz 1975'te Apollo ve Soyuz kapsülleri uzayda buluşmuşlardır.
Advanced Crew Escape Suit Uzay Mekiği için yapılmıştır. ACES, şu anda da bütün mekik mürettebatı tarafından kullanılan, (yükselme ve uçuş sırasında atmosferin katlarını aşarken veya katmanlara girildiğinde kullanılan) tam basınçlı bir giysidir. Amerikan Hava Kuvvetlerinde SR-71 Blackbird ve U2 casus uçağı pilotları, X-15 ve Gemini astronotları Challenger Felaketinden sonraki ilk uçuşlar ve STS-26 uçuşlarında kullanılmıştır.
Shuguang uzay giysisi. EVA uzay giysisi 1967'deki 714 insanlı uzay programı projesi için ilk üretimini Çin için yaptı. 10 kilogram ağırlığında, turuncu renkte, yüksek dirençli, katmanları polyester kumaştan yapılmıştı. Astronot kabin içinde kullanabiliyordu.
Project 863 uzay giysisi. Çin EVA uzay giysisi 2. üretiminin projesini iptal etti.
Shenzhou 5 uzay giysisi. İlk insanlı Çin uzay uçuşu Yang Liwei tarafından giyildi. Sokol-KV2'ye benzerliği vardı ama Rus giysi modelinden çok Çin yapımı olduğuna inanıldı.
Shenzhou 6 uzay giysisi. Önceki giysiden farklı olarak Fei Junlong ve Nie Haisheng tarafından giyilmiştir.
Haiying EVA uzay giysisi. İthal Rus Orlan-M EVA uzay giysisi Çince Haiying (海鹰号航天服) denir.
Feitian EVA uzay giysisi. Yeni yerli üretim olan Çin-EVA uzay giysisi yapımı Shenzhou 7 görevinde kullanılmak için geliştirildi. Yeni uzay giysileri için EVA kullanılacaktı. Özellikle akıllı malzemelerden yapılmıştı.
Giysi 7 saatten uzun uzay yürüyüşü için tasarlandı. Astronotlar Temmuz 2007'den beri uzay giysileriyle kapsülün dışında eğitim yapmaktaydılar ve giysilere 110 kilogramdan fazla ağırlık sınırlaması getirildi.
Shenzhou 5 uzay giysisi
Feitian uzay giysisi
Bulgar giysi modelleri
Aleksandrov'un Sokol uzay giysisi
Fransız giysi modelleri
Scaphandre spatial de type Sokol de JL Chrétien Musee du Bourget P1010619
.jpg)
.JPG)
