Tandı Uranhay

Tandı Uranhay, (Tuva Türkçesi: Таңды Урянхай (Tañdı Uranhay Moğolca: Tagna Urianhai; Rusça:Урянхайский край; İngilizce:Tannu Uriankhai, Geleneksel Çince: 唐努烏梁海; Basitleştirilmiş Çince: 唐努乌梁海; Hanyu Pinyin: Tángnǔ Wūliánghǎi)

Tañdı Uranhay'ın hudutlarını gösteren harita

Çin işgali zamanında Tandı Uranhay (sarı renkte gösterilmekte) Moğolistan'ın kuzeyinde

Tandı Uranhay ülkesi Çin işgalinde

Tıva'nın 1914 yılından 1921 yılına kadarki Rusya imparatorluğunun hamiliğine kadar adlandırılmış bölge adıdır. Tandı Uranhay 1912 yılına kadar Tsin (Цин) adlı bir Mançur (Çin Devleti'nin) işgal bölgesi olarak kaldı.

1912-1913 yıllarında Çin'de Sinhay (Синьхай) devriminin sonrasında Tıva beyleri (тыва нояннар): Ambın-noyan Kombu-Dorju Çamzı Kambı-lama, Gun noyan Buyan Badırgı ve diğerleri) tıpkı II. Mahmut gibi "denize düşen yılana sarılır" düşüncesiyle Çarlık hükûmetine Çin devletine karşı Rusya imparatorluğu'nun koruyuculuğuna girme dileğinde bulunurlar.^[1]

1914 yılının Nisan 4'te (17) II. Nikolay S.D.Sazonov'un cevabi mektubunda Tandı Uranhay'ın 5 bölgesinin (хошунунуң) halkının Rusya işgaline alınmasına «Согласен» yani katılıyorum diye yanıt verilmiş olduğu söylenir, o yıldan beri Rusya- Tuva birlikte sloganı yayılır. 2014 yılında Rusya- Tuva 100 yıl birlikte sloganı öne çıkmıştır.^[2]

Daha sonra yönetimin isteği ile Tandı Uranhay 7 bölgeye ayrılmıştır: Beezi, Daa, Maadı, Oyunnar, Salçaktar, Tojular ve Çoodular.

20nci asır başında, Tandı Uranhay bölgesi Çarlık Rusyası işgaline girecektir. Fakat sonunda Tuva Türkleri, Tuva Ulus Cumhuriyeti adıyla bağımsız bir devlet oluşturabilecektir. Yine de bu çok uzun sürmeyecek dıştan yıkamayan Ruslar, Sovyetler devrinde içten ele geçirmek için devlet başkanını kendi taraflarına çekerek 1944 yılında istila edeceklerdir.^[3][4][5]

Uranhaylar kendilerini yerine göre Tufa, Tofa, Tuba, Tuha olarak adlandırmaktaydılar. Kendileri Urangay sözcüğünü de bilmekte ve onu Sahalar kalın a ve geniz sesi olan ng ile telaffuz etmektedirler.^[6]

Kaynakça

1. Istoriya Tuvy [History of Tuva], v. 1, pp. 354-55.
2. Tuva şehirler tarihi üzerine bir yazı Белоцарска - Урянхайска - Красного - Кызыла 28 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
3. İlmi araştırmalarla Tuva'nın tarihi http://gov.tuva.ru/press_center/tyva_news/1889/ 16 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
4. Tuva tarihi. История Тувы: Глава II. Тува в период образования и становления суверенного госудаства (1921-1929 гг.). В 3 т. - Т. II/Под общ. ред. В. А. Ламина. -Novosibirsk, 2007. - 430 s. ISBN 5-02-029829-8 (т. II). ISBN 5-02-030636-3.
5. Halk tarihi http://shyn.ru/?q=article/shyn-chonnun-tooguzu 2 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
6. Saka Yakutlar, V. L. Şeroşevsky. çeviren: Arif Acaloğlu. İstanbul-2007.Selenge yayınları. s.43