Tana Gölü

Tana Gölü
Tana Gölü
	Tana Gölü'nün Uzay'dan görünüşü (Nisan 1991)
Havza
Ülke(ler)	Etiyopya
Bölge(ler)	Doğu Afrika
Koordinatlar	12°0′K 37°15′D / 12.000°K 37.250°D
Genel bilgiler
Akarsu (gelen)	Gilgel Abay, Kilti ırmağı, Mageç ırmağı, Reb ırmağı, Gumara ırmağı
Akarsu (giden)	Mavi Nil
Uzunluk	84 km
Genişlik	66 km
En derin noktası	15 m
Yüzölçümü	3.200 km2 (1.200 sq mi)
Wikimedia Commons

Tana Gölü (Amharca: ጣና ሐይቅ; eski adıyla Tsana^[1]), Etiyopya'daki en büyük göl ve Mavi Nil'in kaynağıdır. Kuzeybatı Etiyopya Yaylası'ndaki Amhara Bölgesi'nde bulunan göl, yaklaşık 84 km uzunluğunda ve 66 km genişliğinde, maksimum derinliği 15 metre,^[2] ve yüksekliği 1788 metredir.^[3] Tana Gölü; Gilgel Abay, Reb ve Gumara nehirleri tarafından beslenir. Yüzey alanı, mevsime ve yağışa bağlı olarak 3.000-3.500 km² arasında değişir. Göl seviyesi, gölün Mavi Nil'e boşaldığı kontrol savağının yapımından bu yana düzenlenmiştir. Bu, Mavi Nil Şelalesi'ne (Tis Abbai) ve hidroelektrik santraline giden akışı kontrol eder.

2015 yılında Tana Gölü bölgesi, ulusal ve uluslararası doğal ve kültürel önemi kabul edilerek UNESCO Biyosfer Rezervi olarak aday gösterildi.^[4]

Genel bakış

Bahir Dar'da Tana Gölü kıyısında bir resort otel

Tana Gölü, yaklaşık 5 milyon yıl önce erken Pleistosen döneminde içe akan nehirlerin akışını engelleyen volkanik etkinlik tarafından oluşturuldu.^[5]

Göl başlangıçta bugünkünden çok daha büyüktü. Yedi büyük kalıcı nehir ve 40 küçük mevsimlik nehir gölü besliyor. Göle gelen ana kollar, Gilgel Abbay (Küçük Nil Nehri) ve Megeç, Gumara ve Rib nehirleridir.^[5]

Tana Gölü, sayıları gölün seviyesine bağlı olarak değişen bir dizi adaya sahiptir. Seviyesi son 400 yılda yaklaşık 1,8 metre düştü. Manoel de Almeida'ya (17. yüzyılın başlarında Portekizli bir misyoner) göre, 21 ada vardı, bunların yedi ila sekiz tanesinde "eskiden büyük, ancak şimdi çok küçülmüş" manastırlar bulunuyordu.^[6] James Bruce 1771'de bölgeyi ziyaret ettiğinde, yerel halkın yerleşik 45 ada saydığını kaydetti, ancak "sayının yaklaşık on bir olabileceğine" inandığını belirtti.^[6] Anton Stecker, 1881'de gölün ayrıntılı bir incelemesini yaparak, büyük ölçüde doğru haritalar^[1] sağladı ve 44 ada saydı.^[7] 20. yüzyıldan kalma bir coğrafyacı, 37 adayı adlandırdı, ki bunların 19'unun üzerinde manastır veya kilise olduğuna inandı.^[6]

Eski Etiyopya imparatorlarının kalıntıları ve Etiyopya Kilisesi'nin hazineleri izole ada manastırlarında tutulmaktadır (Kebran Gabriel, Ura Kidane Mehret, Narga Selassie, Daga Estifanos, Medhane Alem of Rema, Kota Maryam ve Mertola Maryam dahil). Tana Qirqos adasında, Paul B. Henze'ye gösterilen ve Meryem Ana'nın Mısır'dan dönerken üzerinde dinlendiği söylenen bir kaya vardı ve ayrıca Etiyopya'yı Hristiyanlıkla tanıştıran Frumentius'un "sözümona Tana Cherqos'ta gömülü olduğu" ona söylendi.^[8] Yekuno Amlak'ın cenazesi, Daga Adası'ndaki Aziz Stephen manastırına defnedildi. Ayrıca mezarları Daga'da olan imparatorlar arasında Dawit I, Zara Yaqob, Za Dengel ve Fasilides sayılabilir. Tana Gölü'ndeki diğer önemli adalar Dek, Mitraha, Gelila Zakarias, Halimun ve Briguida'dır.

Manastırların daha önceki dini mekanların üzerine inşa edildiğine inanılıyor. On dördüncü yüzyıldan kalma Debre Maryam ve on sekizinci yüzyıldan kalma Narga Selassie, Tana Qirqos (Ahit Sandığı'nın Axum'a taşınmasından önce ev sahipliği yaptığı söylenir) ve sembolleriyle tanınan Ura Kidane Mehret dahildir. Bahir Dar'ı Dek Adası ve çeşitli göl kıyısı köyleri üzerinden Gorgora'ya bir feribot seferi bağlar.

Gölün güneybatısında Zege Yarımadası da bulunmaktadır. Zege, Azwa Maryam manastırının bulunduğu yerdir.

Su özellikleri ve taşkınlar

Diğer tropikal göllerle karşılaştırıldığında, Tana Gölü'ndeki sular nispeten soğuktur ve tipik olarak yaklaşık 20-27 °C arasında değişir. Su, nötr ile biraz alkalin arasında bir pH'a sahiptir ve şeffaflığı oldukça düşüktür.^[9]

Besleyen ırmak kollarının akışındaki büyük mevsimsel değişiklikler, yağmur ve buharlaşma nedeniyle, Tana Gölü'nün su seviyeleri tipik olarak yılda 2-2,5 metre kadar değişir, ana yağışlı sezonun hemen ardından Eylül-Ekim'de doruğa ulaşır. Su seviyeleri yükseldiğinde, göl çevresindeki ovalar sıklıkla sular altında kalır ve bölgedeki diğer kalıcı bataklıklar göle bağlanır.^[9]

Fauna

Gölü diğer büyük su yollarına bağlayan hiçbir iç akışı olmadığından ve ana çıkış olan Mavi Nil, Mavi Nil Şelaleleri tarafından engellendiğinden, göl, genellikle Nil Havzası'ndaki türlerle ilgili olan çok belirgin bir su faunasını destekler.^[10] Gölün besin seviyeleri düşüktür.^[9]

Balık

Tana Gölü'nde 27 balık türü bulunmaktadır ve bunların 20'si endemiktir.^[9] Bu, bilinen iki Kıbrıslı tür sürüsünden birini içerir (diğeri, Filipinler'deki Lanao Gölü'nden, egzotik türler tarafından yok edilmiştir). Daha önce Barbus'a dahil edilen ve 1 metre uzunluğa ulaşabilen Labeobarbus balıklarının 15 türünden oluşur.^[10]^[11] Bunlar arasında L. acutirostris, L. longissimus, L. megastoma ve L. truttiformis kesinlikle balıkoburdur ve L. dainellii, L. gorguari, L. macrophtalmus ve L. platydorsus çoğunlukla balıkoburdur.^[9] En önemli avları küçük Enteromius ve Garra türleridir.^[9]^[11]^[12] Tana Gölü'nde kalan Labeobarbus'un başka özel beslenme alışkanlıkları vardır: L. beso (endemik olmayan ve diğerleriyle yakından ilişkili olmayan) alglerle beslenir, L. surkis çoğunlukla makrofitlerle, L. gorgorensis makrofitler ve yumuşakçalarla, L. brevicephalus zooplanktonla (ancak, türün tüm üyelerinin yavruları zooplanktonla beslenir), L. osseensis makrofitler ve yetişkin böceklerle ve L. crassibarbis, L. intermedius (endemik olmayan ancak diğerleriyle yakından akraba), L. nedgia ve L. tsanensis, chironomid larvaları gibi su altı omurgasızlarıyla beslenir. Endemik Labeobarbus türleri arasında, sekiz tür gölün sulak alanlarında yumurtlar ve geri kalanlar mevsimsel olarak yumurtladıkları ırmak kollarına gider.^[9]

Labeobarbus tür sürüsüne ek olarak, endemik türler Enteromius pleurogramma, E. tanapelagius, Garra regressus ve Afronemacheilus abyssinicus'tur (yalnızca iki Afrika taş çoprabalığından biri). Kalan endemik olmayan türler, Nil tilapiası (Afrika'da yaygın, yine de gölde endemik tana alt türüvardır), E. humilis, G. dembecha, G. dembeensis ve büyük Afrika keskin dişli yayın balığıdır.^[9]^[10]

Balık tutma ve tehditler

Tana Gölü, başlıca Labeobarbus balıklarına, Nil tilapia ve keskin dişli yayın balığına dayalı büyük bir balıkçılık endüstrisini desteklemektedir. Etiyopya Balıkçılık ve Su Ürünleri Departmanına göre, 2011 yılında Bahir Dar'a 1.454 ton balık karaya çıkarıldı ve departman bunun sürdürülebilir miktarın %15'i olduğunu tahmin ediyor.^[13] Bununla birlikte, 2001'deki avları on yıl önceki avlarla karşılaştıran bir incelemede, hem tilapia hem de yayın balığının tipik boyutlarının önemli ölçüde küçüldüğü ve kollarda üreyen Labeobarbus balıklarının popülasyonlarının önemli ölçüde azaldığı bulundu.^[9] Endemik balıkların çoğu, IUCN tarafından tehdit altında (tehlikede veya savunmasız) veya yetersiz veri (bir durumu değerlendirmek için eldeki veriler yetersiz) olarak kabul edilir.^[14] 2000'li yılların başında, yerel yönetim ilk kez bir balıkçılık mevzuatı çıkardı ve bunun balık popülasyonları üzerinde olumlu bir etkisi olacağı umulmaktadır.^[9]

Habitat tahribatı ve kirlilik diğer ciddi tehditlerdir. Bahir Dar büyük bir şehir haline geldi ve hızla büyüyor; atıksuyu genellikle doğrudan göle bırakılmaktadır.^[9] Labeobarbus ve diğer balıklar için önemli bir yuva olan gölün sulak alanlarındaki bitki örtüsü hızla temizleniyor. Eşsiz ekosistem için potansiyel olarak ciddi bir tehdit, Victoria Gölü'ndeki sayısız yok oluşa karışmış olan Nil levreği gibi büyük ve etkili bir yırtıcı türün ortaya çıkması olabilir. Tana Gölü'nün balık yiyen Labeobarbusları, boylarının yalnızca yaklaşık %15'i kadar olan balıkları avlayabilen görece verimsiz avcılardır.^[9]

Diğer fauna

Diğer faunanın yanı sıra, göl görece az sayıda omurgasızı barındırır: Biri endemik ve ayrıca endemik bir tatlı su süngeri de dahil olmak üzere on beş yumuşakça türü vardır.^[10]

Tana Gölü'nden büyük beyaz pelikan, Afrika darteri, hamerkop, leylek, Afrika kaşıkçısı, aynak, ördekler, yalıçapkını ve Afrika balık kartalı gibi 80'den fazla sulak alan kuşu dahil olmak üzere yaklaşık 230 kuş türü bilinmektedir.^[9] Birçok palearktik göçmen su kuşu için önemli bir dinlenme ve beslenme alanıdır.^[10]

Timsah yok, ancak Afrika yumuşak kabuklu kaplumbağası ve Nil varanı, gölün Mavi Nil çıkışında yakınında kaydedildi.^[15] Suaygırları, çoğunlukla Mavi Nil çıkışının yakınında bulunur.^[9]

Kaynakça

^ ^a ^b Garstin & Cana 1911.
^ Statistical Abstract of Ethiopia. 1967–68.
^ "Lake Tana, source of the Blue Nile". Observing the Earth. European Space Agency. 5 Kasım 2004. 5 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2013.
^ "Homepage of Lake Tana Biosphere Reserve". 2 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2023.
^ ^a ^b "Lake Tana: Source of the Blue Nile". The Nile. Monographiae Biologicae. 89. 2009. ss. 163-192. doi:10.1007/978-1-4020-9726-3_9. ISBN 978-1-4020-9725-6. Vijverberg, Jacobus; Sibbing, Ferdinand A.; Dejen, Eshete (2009). "Lake Tana: Source of the Blue Nile". The Nile. Monographiae Biologicae. Vol. 89. pp. 163–192. doi:10.1007/978-1-4020-9726-3_9. ISBN 978-1-4020-9725-6.
^ ^a ^b ^c C.F. Beckham and G.W.B. Huntingford, Some Records of Ethiopia, 1593-1646, (series 2, no. 107; London: Hakluyt Society, 1954), p. 35 and note.
^ The Source of the Blue Nile: A Record of a Journey Through the Soudan to Lake Tsana in Western Abyssinia, and of the Return to Egypt by the Valley of the Atbara. Smith, Elder & Company. 1905. s. 73. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ Paul B. Henze, Layers of Time: A History of Ethiopia (New York: Palgrave, 2000), p. 73. 978-0312227197
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Vijverberg, J.; F.A. Sibbing; E. Dejen (2009). "Lake Tana: Source of the Blue Nile". H.J. Dumont (Ed.). The Nile. Monographiae Biologicae. 89. Springer Science + Business Media B.V. ss. 163-193. ISBN 978-1-4020-9725-6. Yazar eksik |soyadı1= (yardım); r eksik |soyadı1= (yardım)
^ ^a ^b ^c ^d ^e Freshwater Ecoregions of the World (2008). Lake Tana. Webarşiv şablonunda hata: |url= value. Boş. Accessed 24 January 2012
^ ^a ^b de Graaf, Dejen, Sibbing and Osse (2000). Barbus tanapelagius, A New Species from Lake Tana (Ethiopia): its Morphology and Ecology. Environmental Biology of Fishes 59 (1): 1-9.
^ de Graaf, Megens, Samallo, Sibbing (2007). Evolutionary origin of Lake Tana's (Ethiopia) small Barbus species: indications of rapid ecological divergence and speciation. Animal Biology 57(1): 39-48.
^ "Information on Fisheries Management in the Federal Democratic Republic of Ethiopia" 28 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Food and Agricultural Organization (FAO), January 2003
^ "The IUCN Red List of Threatened Species". IUCN. 2019. 31 Ekim 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2019.
^ Largen and Spawls (2010). The Amphibians and Reptiles of Ethiopia and Eritrea. 978-3-89973-466-9