PROFILBARU.COM

Harici video
1956 olayları ve Stalin Anıtı
	BBC belgeseli: "Cry Hungary: A Revolution Remembered" (İngilizce)
	BBC belgeseli: "The 1956 Hungarian Revolution" (İngilizce)
	British Pathé belgeseli: "The Battle Of Budapest: Hungarian Revolution (1956)" (İngilizce)
	British Pathé belgeseli: "Hungarian Tragedy (1956)" (İngilizce)

Stalin Anıtı (Budapeşte)
Sztálin-szobo
	Stalin Anıtı (1953)
Koordinatlar	47°30′41″K 19°04′53″D / 47.51139°K 19.08139°D
Konum	Elli Altı Meydanı, Budapeşte, Macaristan Halk Cumhuriyeti
Malzeme	Bronz, kireç taşı
Yükseklik	Bronz heykelin yüksekliği: 8 metre; Heykel ve kaide yüksekliği: 18 metre; Anıtın toplam yüksekliği: 25 metre
Açılış tarihi	18 Aralık 1951 (72 yıl önce)
Adandığı	Josef Stalin
Yıkılma tarihi	23 Ekim 1956

Stalin Anıtı (Macarca: Sztálin-szobo), Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin başkenti Budapeşte'de yer alan, dönemin Sovyetler Birliği Komünist Partisi genel sekreteri Josef Stalin'in Aralık 1951'deki yetmiş üçüncü yaş günü şerefine inşa edilen anıt. 1956 Macaristan ayaklanması sırasında destalinizasyon politikalarından güç alan gruplar tarafından 23 Ekim 1956'da yıkıldı ve parçalara ayrıldı.^[1] Daha sonra heykelsiz olarak yeniden inşa edilerek 1 Mayıs İşçi Bayramı geçit törenlerinde kullanılan dekoratif bir yer olarak işlev gördü. 1990'lı yıllarda kaide tamamen yıkıldı.

Tasarım ve inşa

Stalin Anıtı, sosyalist gerçekçilik akımının sanatta yoğun olarak kullanıldığı bir dönemde inşa edilmiştir. Bu sanat tarzı o dönemde genellikle çalışkan proletarya ile birlikte Vladimir Lenin'i, Josef Stalin'i ve Doğu Avrupa'daki komünist lider figürlerini konu aldı. Stalin kişi kültü kapsamında Doğu Avrupa'da 1930'lardan 1950'lere kadar pek çok ülkede Stalin heykelleri inşa edildi.

Josef Stalin'in doğum gününden iki gün sonra, 20 Aralık 1949 tarihinde Budapeşte'de kurulan Kanun Düzenleme Komisyonu kentte bir Stalin Heykeli inşa edilmesi için karar aldı.^[2] Kararda şunlar yazılıydı;

“

Budapeşte'deki en güzel yol olan Josef Vissarionoviç, adını ilerici ve barış isteyen insanlığın kararlı lideri Josef Vissarionoviç Stalin'den alır.
Karar için yapılan teklifin kabulünden bir yıl sonra başkentte prestijli ve uygun bir yerde Generalissimo Stalin'in bir heykeli yaratılacak ve dikilecektir.
Budapeşte'de, Generalissimo Stalin'in doğum gününde uygun ve değerli bir yerde Macar halkı tarafından orijinal olarak tasarlanan bir heykel inşa edilecektir.

”

Davetli 25 heykeltıraşın katıldığı yarışmanın ardından politikacılar ve sanatçılardan oluşan jüri heykeltıraş Sándor Mikus'un tasarımını birinci seçti.^[2] Heykel başlangıçta altı metre yüksekliğinde tasarlanmıştı, ancak yağılan tartışmalar sonunda heykelin sekiz metre, kaidenin ise on metre olması kararlaştırıldı.^[2]

Heykelin yapımında bronz, kaidenin yapımında ise kırmızı kireç taşı kullanıldı. Bununla birlikte siyasi nedenlerle kaldırılan bronz heykellerden ve II. Dünya Savaşı'nda zarar gören Gyula Andrássy ve István Tisza heykellerinden temin edilen malzemeler de bu anıtın yapımında kullanıldı.^[2] Klasik sosyalist gerçekçilik tarzında inşa edilen anıtın toplam yüksekliği 25 metredir. Stalin'in yer aldığı sekiz metre uzunluğundaki bronz heykel, sekiz metre genişliğindeki bir kürsünün tepesinde bulunan dört metre yüksekliğindeki bir kireç taşı kaidesinde yer aldı.

Heykelin yerleştirileceği yer açılışından kısa süre önce kararlaştırıldı. Bunun için György Dózsa yolu genişletildi, Regnum Marianum Kilisesi ve Şehir Parkı Tiyatrosu yıkıldı.^[2] Stalin, sağ eli göğüs seviyesinde dik durmuş sert bir konuşmacı olarak tasvir edildi. Kürsünün kenarları, Macaristan liderlerini konu alan heykeller ile süsledi. Kaide üzerindeki kabartmalar 1 Mayıs 1953'te tamamlandı. Kabartmalarda kurtuluş için mücadele eden Sovyet askerlerinin ailelerine veda etmeleri ve Stalin sayesinde sporun, eğitimin, bilimin ve sanatın yeniden canlanması yolunda barışçıl bir yeniden yapılanma sürecinin başlaması konuları işlendi. Sándor Mikus Macaristan'daki en yüksek sanat ödülü olan Kossuth Ödülü'ne layık görüldü.

Heykelin 18 Aralık 1951'deki açılış törenine yaklaşık 80.000 kişi katıldı.^[2] Anıtının hemen karşısında, Macar İnşaat İşçileri Ulusal Birliği (MÉMOSZ) binası vardı. Heykelin tamamlanmasının ardından Budapeşte'deki bir gazeteci şu ifadeleri kullandı;^[3]

Stalin daha önce de bizimle birlikteydi; şimdi daha da fazla bizimle olacak. Çalışmalarımızı izleyecek ve gülümsemesi bize yol gösterecek. Moskova'daki Kızıl Meydan'da Lenin yoldaşı ziyarete başlamadan önce veya ziyareti bitirdikten sonra, gerek rapor etmek gerekse tavsiyelerini sormanın geleneksel olarak önemli bir görev olduğu söylendi. Kuşkusuz aynı şey Stalin Yoldaş heykeli ile de gerçekleşecek.

1953'ten itibaren Stalin Meydanı olarak bilinen, günümüzdeki adı ise Elli Altı Meydanı olan bölge, Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin resmi devlet kutlamalarının gerçekleştirildiği yer oldu.

Gösteriler ve yıkılışı

1953 yılında Stalin'in ölümünden sonra Nikita Kruşçev, Sovyetler Birliği Komünist Partisi 20. Kongresi'nde Stalin'i ve onun politik mirasını açıkça kınadı ve destalinizasyon sürecini başlattı. Bu tutum Sovyetler Birliği ile sınırlı kalmadı, başta Doğu Avrupa'daki sosyalist ülkeler olmak üzere pek çok ülkede geniş tartışmalara yol açtı.

Stalin dönemindeki siyasal sistemin değiştirilmesi amacıyla Polonya Ekimi olarak bilinen siyasi reformlar gerçekleştiren Polonya Halk Cumhuriyeti'ne destek için Macaristan'da gösteriler planlandı. Macar Öğrenci ve Kolejler Derneği telsizlerden 16 talep yayınladı. 13. sıradaki talep Stalin heykelinin sökülmesi idi. Talepte "Zulüm ve siyasi baskı gerçekleştiren Stalin'in heykelinin mümkün olduğunca çabuk sökülmesini ve 1848-49 Savaşı'nın kahramanları ve şehitlerine layık bir anıtla değiştirilmesini istiyoruz." yazılı idi. Kentin pek çok yerine bildiriler asıldı. 1956 Macaristan ayaklanması olarak bilinen gösteriler kapsamında başkent Budapeşte'de 23 Ekim 1956 günü üniversite öğrencilerinin öncülük ettiği yaklaşık iki yüz bin gösterici toplandı.

Göstericiler söz konusu talebi kendileri gerçekleştirmek için harekete geçti, 23 Ekim günü öğleden sonra Ulusal Tiyatro'da toplanıldı ve heykeli yıkmak için karar alındı. Binanın önünde heykele karşı slogan atan öğrenciler taleplerini okuduktan sonra Şehir Parkı'na doğru yola çıktılar. Yürüyüş esnasında toplanma nedenini öğrenen insanlar onlara katıldı.^[4] Alana ulaşan kalabalık heykeli sökmek için saatlerce uğraştı, göstericiler heykelin boynuna halatlar asıp vinçlerle ve kamyonlarla devirmeye çalıştılar, ancak başaramadılar.^[5]^{[not 1]} Ardından kaynak makineleriyle gelen başka bir grup ayak kısmından keserek heykeli yıktı.^[2] Heykel saat 21:37 sularında tamamen yerinden söküldü.^[6] Kaideye Macaristan bayrağı asıldı. Göstericiler heykeli yıkarken "Ruslar, arkanıza bakmadan kaçın" "Rusya eve git" şeklinde sloganlar attılar.^[7] Ardından heykeli parçalarına ayırdılar ve Blaha Lujza Meydanı'na taşıdılar. Kaide üzerinde sadece Stalin'in botları kaldı ve daha sonraları heykelin bulunduğu alan kimilerince "Bot Meydanı" olarak anıldı.^[2]

Budapeşte polis şefi Sándor Kopácsi şu değerlendirmelerde bulundu;

“

"Büyükşehir Konseyi'nin aylar önce heykeli daha az ziyaret edileceln bir yere yerleştirme planını hazırladığı için kalabalığın niyeti beni korkutmadı. ... [Göstericiler] ... 25 metrelik Stalin'in heykelinin boynuna kalın bir çelik halat yerleştirirken, diğer göstericiler oksijen tüplü kamyonlara gidip metal kesme boruları ise heykelin bronz ayakkabısını kesmeye hazırlanıyordu. ... Bir saat sonra heykel kaidesinden düştü."

”

Kádár dönemi

1956'dan sonra János Kádár döneminde gerek yüksek maliyeti gerekse ideolojik sebepler nedeniyle heykel yeniden inşa edilmedi. Kaide heykelsiz olarak yeniden düzenlendi ve her yıl 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın kutlanacağı ve Bakanlar Kurulunun kalabalık önüne çıkacağı yer olarak tasarlandı. İlk olarak, kabartmalar sadece eklerle kaplanmıştı, ancak 1970'lerin başında bu kabartmalar kaldırıldı.

1965'te meydana Pál Pátzay'ın tasarladığı dört metre yüksekliğinde Vladimir Lenin heykeli yerleştirildi.^[2]

1989 sonrası

1989 yılında Macaristan Halk Cumhuriyeti'nin yıkılması ve komünizm döneminin sona ermesinin ardından kaide uzun süre kullanılmadı. 1991 yılında Sovyet birliklerinin Macaristan'dan çekilmesini kutlamak için gerçekleştirilen etkinliğe ev sahipliği yaptı. Tribünün kırmızı mermer kaplaması bilinmeyen kişiler tarafından çalındı ve uzun süre düz betonarme bir şekilde durdu. 1990'ların başında kaide tamamen yıkıldı. Lenin heykeli söküldü ve Heykel Parkı'na taşındı.

Günümüzde

Stalin Anıtı'nın bulunduğu alana dikilen 1956 Devrimi Anıtı.

Stalin Anıtı'nın olduğu meydana gösterilerin 50. yıldönümü için 2006'da tamamlanan "1956 Devrimi Anıtı" dikildi.^[8] Şekli nedeniyle, "demir fırça" ismiyle anıldı.^[9] Lenin heykeli yerine 2004'te dünyanın en büyük kum saati olan Zaman Çarkı inşa edildi.^[10] 2006 da meydanın adı Elli Altı Meydanı olarak değiştirildi. Anıtın kalan ayak kısmının kopyası 2006'da yılında Heykel Parkı'na koyuldu. Bu eser orijinalin tam bir kopyası değil, heykeltıraş Ákos Eleőd tarafından yapılan sanatsal bir benzetmedir.

Galeri

Anıtın önünde yapılan bir tören (1955).
Budapeşte'deki Heykel Parkı'nda bulunan "Stalin'in Botları"
Anıtta yer alan kabartmalar.
1979 yılı 1 Mayıs kutlamaları.
Günümüzde alanda bulunan Zaman Çarkı.

Ayrıca bakınız

Notlar

^ Heykel son derece büyük olduğu için göstericiler omuz kısmına tırmanamadı, bunun yerine boyun bölgesine doğru halatlar atıldı ve birkaç kamyona bağlanarak sökülmeye çalışıldı. Ancak bu kamyonlar heykeli hareket ettiremedi, sadece oldukları yerde tekerlekleri döndü. Göstericiler ağırlık kazandırmak için kamyonlara bindi, ancak yine başarılı olunamadı.^[5]

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Stalin Anıtı (Budapeşte) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Özel;

^ Sinko, Katalin. "Political Rituals: the Raising and Demolition of Monuments." Art and Society in the Age of Stalin. Ed. Peter Gyorgy and Hedvig Turai. Budapest: Corvina Books, 1992.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ "Sztálin-szobor felépítése" (Macarca). Unnep.eu. 24 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.
^ Sinko, Katalin (1992). "Political Rituals: the Raising and Demolition of Monuments". Gyorgy, Peter; Turai, Hedvig (Ed.). Art and Society in the Age of Stalin (Corvina Books bas.). Budapeşte. s. 81. ISBN 978-9631334906.
^ "Sztálin-szobor szétverése" (Macarca). Jozsefvarosanno.ucoz.com. 10 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.
^ ^a ^b Pongrátz, András (27 Mayıs 1996). "A Sztálin Szobor Ledöntése" (Macarca). Sfcsoport.szabadsagharcos.org. 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.
^ "Magyar Kronológia 1956. október 23" (Macarca). Magyarkronologia.terrorhaza.hu. 16 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.
^ Åman, Anders. Architecture and Ideology in Eastern Europe During the Stalin Era. Cambridge, MA: The MIT P, 1992. 195.
^ "Versenyben az 56-os emlékmű" (Macarca). Epiteszforum.hu. 30 Ekim 2009. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.
^ Kornélia, R. Kiss (12 Mayıs 2016). "Szemétlerakó lett az '56-os emlékmű" (Macarca). 13 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.
^ "Pereskednek az Időkerék miatt" (Macarca). Origo.hu. 29 Nisan 2004. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019.

Genel;

Åman, Anders. Architecture and Ideology in Eastern Europe During the Stalin Era. Cambridge, MA: The MIT P, 1992.
Bown, Matthew C. Art Under Stalin. Oxford: Phaidon P Limited, 1991. 73-86.
Demaitre, Ann. "The Great Debate on Socialist Realism 26 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Modern Language Journal 50.5 (1966): 263-268.
Sinko, Katalin. "Political Rituals: the Raising and Demolition of Monuments." Art and Society in the Age of Stalin. Ed. Peter Gyorgy and Hedvig Turai. Budapest: Corvina Bookk, 1992. 81.
Terras, Victor. "Phenomenological Observations on the Aesthetics of Socialist Realism 11 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Slavic and East European Journal 22.4 (Winter, 1979), pp. 445–457.