628-632 yılları arasında gerçekleşen Sasani iç savaşı, Sasani Fetret Devri olarak da bilinir, Sasani Kralı II. Hüsrev'in idam edilmesinden sonra Part (Pehlav) hizbi, Pars (Parsig) hizbi, Nimruz hizbi ve General Şehrbârâz hizbi olmak üzere farklı hiziplerin soyluları arasında çıkan bir çatışmadır. Hükümdarların hızla değişmesi ve eyalet toprak sahiplerinin gücünün artması imparatorluğun daha da zayıflamasına yol açmıştır. Dört yıllık bir süre ve on dört ardışık kralın iktidara gelmesiyle Sasani İmparatorluğu önemli ölçüde zayıflamış ve merkezi otoritenin gücü generallerinin eline geçmiş ve bu da imparatorluğun çöküşüne neden olmuştur.
Arka plan
628'de II. Hüsrev, Ispahbudhan spahbed Ferruh Hürmüz ve iki oğlu Rüstem Farrokhzad ve Farrukhzad, Mihran ailesinden Şehrbârâz, Varaztirots II Bagratuni tarafından temsil edilen Ermeni fraksiyonu ve son olarak Kanadbak'ın Kanārangīyān ailesin de bulunduğu İran'ın feodal aileleri tarafından devrilmiştir.[1] 25 Şubat'ta Hüsrev'in oğlu Şeroe, komutanı Aspad Gushnasp ile birlikte Tizpon'u ele geçirdi ve II. Hüsrev'i hapse attı. Daha sonra kendini Sasani İmparatorluğu'nun şahı ilan etti ve hanedan adını II. Kubâd olarak değiştirdi. Hüsrev'in en sevdiği oğlu olan veliaht Merdanşah da dahil olmak üzere bütün kardeşlerini ve üvey kardeşlerini idam ettirdi. "Hepsi iyi eğitimli, yiğit ve şövalye ruhlu adamlar" olan tüm kardeşlerinin öldürülmesi, [2] Sasani hanedanını gelecekteki yetenekli bir hükümdardan mahrum bıraktı ve "çılgınca bir saldırı" ve "pervasız" olarak tanımlandı.[3] Üç gün sonra Mihr Hürmüz'e babasını idam etmesini emretti. Ancak babasının öldürülmesinden sonra Kubâd, Mihr Hürmüz'ü de öldürttü.[4]
Kubâd'ın eylemleri nedeniyle, hükümdarlığı Sasani tarihinde bir dönüm noktası olarak görülüyor ve bazı bilginler tarafından Sasani İmparatorluğu'nun çöküşünde kilit bir rol oynadığı ileri sürülüyor. [5] Hüsrev'in devrilmesi ve ölümü, 628-632 yılları arasında yaşanan kaotik Sasani iç savaşına yol açtı; soyluların en güçlü üyeleri tam özerklik kazandı ve kendi hükümetlerini kurmaya başladılar. Pers (Parsig) ve Part (Pehlav) soylu aileleri arasındaki düşmanlıklar da yeniden başladı ve bu da ulusun zenginliğini böldü. [2] İran soylularının onayıyla, muzaffer imparator Herakleios ile barış yaptı ve Bizanslıların kaybedilen tüm topraklarını, esir aldıkları askerlerini, savaş tazminatını, Gerçek Haç'ı ve 614'te Kudüs'te kaybedilen diğer kalıntıları geri almalarına izin vermiştir.[6]
Kubâd ayrıca Ferruhzad'ın bütün mallarına el koydu ve onu İstahr'da tutukladı. Bu dönemde Parsig grubunun liderliğini Fîrûz Hüsrev, Pehlev grubunun liderliğini ise Ispahbudhan Ferruh Hürmüz üstlendi. II. Kubâd, sadece birkaç aylık hükümdarlığından sonra 6 Eylül 628'de yıkıcı bir veba salgınından öldü. Yerine sekiz yaşındaki oğlu III. Erdeşîr geçti.
İç savaşın erken evresi
Ferruh Hürmüz'ün sikkesi
III. Erdeşîr'in hükümdarlığı sırasında Mah-Adhur Gushnasp bakanı olarak atandı ve imparatorluğu büyük ölçüde yönetti.[7][8] Bir yıl sonra, Şehrbârâz 6.000 kişilik bir kuvvetle[7]Tizpon'a doğru yürüdü ve şehri kuşattı. Ancak Şehrbârâz şehri ele geçirmeyi başaramayınca, Erdeşîr'in babası II. Kubâd döneminde imparatorluğun eski bakanı ve Parsig hizbinin lideri Fîrûz Hüsrev ile ittifak kurdu. Ayrıca Nimruz'un Spahbed'i olan Namdar Gushnasp ile de bir ittifak yaptı.[9] Şehrbârâz, bu iki güçlü şahsiyetin yardımıyla Tizpon'u ele geçirdi ve Mah-Adhur'un yanı sıra III. Erdeşîr gibi diğer Sasani soylularını da idam ettirdi. Kırk gün sonra Şehrbârâz, Ferruh Hürmüz tarafından öldürüldü ve bunun üzerine II. Hüsrev'in kızı Purandoht tahta çıkarıldı. Daha sonra Ferruh'u imparatorluğun bakanı olarak atadı.
Purandoht, II. Hüsrev'in kız kardeşi Mirhran'ın oğlu Şâpûr-i Şehrvârâz ve Sasani gaspçısı Şehrvârâz tarafından tahttan indirildi. Kısa bir süre sonra, onun yönetimini tanımayan Fîrûz ve grubu tarafından görevden alındı. Fîrûz, Purandoht'ın kız kardeşi Azarmidoht'u İran hükümdarı olarak taçlandırdı.[10]
İç savaşın son evresi
Azarmidoht, ileri gelenlerin tavsiyesi üzerine Ferruhzad'ı tutuklanmaktan geri çağırdı ve onu bir kez daha Sasaniler'e yüksek görevlerde hizmet etmeye davet etti. Ancak Ferruhzad bu daveti geri çevirdi ve bir kadının emrinde çalışmayı reddetti. Daha sonra İstahr'daki bir ateş tapınağına çekildi. Ferruh Hürmüz, otoritesini güçlendirmek ve Pehlav ile Parsig arasında bir modus vivendi yaratmak için, Parsig adayı olan Azarmidoht'tan kendisiyle evlenmesini istedi.[11] Ancak Azarmidoht reddetti. [12] Önerisi reddedildikten sonra, Ferruh Hürmüz "artık tahttan çekinmedi" ve "Bugün ben halkın lideri ve İran ülkesinin direğiyim" dedi.[13] Özellikle Pars'taki İstahr ve Medya'daki Nihavend'de bir hükümdar gibi para basmaya başladı.[13] Ferruh Hürmüz ile başa çıkmak için Azarmidoht'un, ünlü askeri komutan (Spahbed) ve kısa bir süre İran şahı olan Behrâm-ı Çûbîn'in torunu olan Mihrani hanedanı Siyavakhş ile ittifak kurduğu varsayılmaktadır.[14] Azarmidoht, Siyavakhsh'ın yardımıyla Ferruh Hürmüz'ü öldürdü. [12] O sırada Horasan'da bulunan Faruk Hürmüz'ün oğlu Rüstem Ferruhzad, Pehlevilerin başına geçti. Babasının intikamını almak için Tizpon'a gitti ve "karşılaştığı her Azarmidoht ordusunu yendi".[15] Daha sonra Siyavakhsh'ın kuvvetlerini Tizpon'da yendi ve şehri ele geçirdi.[15]
Azarmidoht kısa bir süre sonra Rüstem tarafından kör edildi ve öldürüldü ve Rüstem, Purandoht'ı tahta geri getirdi.[15][16] Ancak ertesi yıl Tizpon'da bir isyan çıktı; İran ordusu başka meselelerle meşgulken, Rüstem'in naipliğinden memnun olmayan Parsig, Purandoht'ın devrilmesini ve onun tarafından görevden alınan önde gelen Parsig figürü Bahman Jaduya'nın geri dönmesini istedi.[17] Purandoht kısa süre sonra, muhtemelen Fîrûz Hüsrev tarafından boğularak öldürüldü.[17] Böylece iki grup arasında düşmanlıklar yeniden başladı.[17] Ancak çok geçmeden hem Rüstem hem de Fîrûz Hüsrev, ülkenin kötüleşen durumundan endişe duyan kendi adamları tarafından tehdit edilmeye başlandı.[18] Böylece Rüstem ve Fîrûz Hüsrev bir kez daha birlikte çalışmayı kabul ettiler ve II. Hüsrev'in torunu III. Yezdicerd'i tahta oturtarak iç savaşı sona erdirdiler.[18]
III. Yezdicerd'in tahta çıkmasıyla Sasani İmparatorluğu büyük ölçüde zayıflamıştı. Genç kral, ordu komutanları, saray mensupları ve aristokrasinin güçlü üyeleri arasındaki bitmek bilmeyen iç çatışmalar ve bunların birbirleriyle savaşması ve birbirlerini yok etmesi nedeniyle hızla dağılan geniş imparatorluğuna istikrar getirmek için gereken yetkiye sahip değildi. İmparatorluğun valilerinin çoğu bağımsızlıklarını ilan etmiş ve kendi krallıklarını kurmuşlardı.[19] Mazun ve Yemen eyaletlerinin valileri, 628-632 yıllarındaki iç savaş sırasında bağımsızlıklarını ilan etmişler ve bu durum İslam bayrağı altında birleşen Arap Yarımadası'ndaki Sasani yönetiminin dağılmasına yol açmıştı.[20] İmparatorluk, Part İmparatorluğu'nun çöküşünden önce var olan Part feodal sistemine benzemeye başladı.[21]
Yezdicerd, hem Parsig hem de Pehlevi grupları tarafından meşru hükümdar olarak tanınmasına rağmen, imparatorluğunun tamamı üzerinde egemenlik kurmuş gibi görünmüyordu. Gerçekten de, hükümdarlığının ilk yıllarında paralar yalnızca Parsig'in üslendiği güneybatı (Xwarwarān) ve güneydoğu (Nēmrōz) bölgelerine yaklaşık olarak denk gelen Pars, Sakastan ve Huzistan'da basılmıştır.[22] İmparatorluğun kuzey kesiminde yaşayan Pehlevi halkı onun adına para basmayı reddetti. [12] İmparatorluk aynı zamanda her cepheden; doğuda Göktürkler, batıda ise Hazarlar tarafından işgal ediliyordu. Hazarlar, Ermenistan'a ve Adurbadagan'a akınlar düzenliyorlardı.[23] Sasani ordusu Bizanslılarla yapılan savaş ve iç çatışmalar nedeniyle büyük ölçüde zayıflamıştı.[24] Koşullar o kadar kaotikti ve ulusun durumu o kadar endişe vericiydi ki, "Persler imparatorluklarının yakın çöküşünden açıkça söz ettiler ve bunun işaretlerini doğal afetlerde gördüler."[2] İmparatorluk, kısa süre sonra bir Arap istilası sonucu son buldu ve bu istila sırasında Yezdicerd, muhtemelen kendi tebaasından birinin kışkırtmasıyla 651'de öldürülmüştür.
Al-Tabari, Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir (1985–2007). Ehsan Yar-Shater (Ed.). The History of Al-Ṭabarī. 40 vols. Albany, NY: State University of New York Press.
,_Meshan_mint.jpg)
