Sovyetler Birliği'nin Bilim Akademisi'nin Azerbaycan Şubesi
İmza
Selman Mümtaz (Azerice: Salman Mümtaz; 20 Mayıs, 1884 - 6 Eylül, 1941) Azerî edebiyat araştırmacısı ve şairi, halk edebiyatı bilicisi, Azerî edebiyati tarihçisi, ilim adami.[1]
1887'de babasının vefatindan sonra Aşkabat'daki dayısının himayesinde büyümüş ve orada tahsiline başlamıştır. Burada Mirze Esedullah adlı bir hocadan Arapça ve Farsça yanında Urduca da ögrenmiştir. Kuvvetli bir hafizaya sahip oldugu için birçok şiiri ezberlemişti. Islâm halklarının dillerini bilmesi onda Doğu edebiyatlarına karşı bir ilgi uyandırdı.[1]
Tiflis'te Molla Nasreddin dergisi çıkandan sonra Selman Mümtaz da bu satirik derginin yazarları arasında yer aldı. Aynı zamanda klasik tarzada şiirler de yazıyordu. Aşkabat'ta arkadaşlarıyal birlikte edebi bir meclis kurmuştu. 1908-1909 arasında başta Molla Nasreddin olmak üzere Azeri matbuat organlarında yayınladığı satirik şiirler ve yazılarla dikkati çekti. Bu gibi eserlerinde vatan, millet sevgisini yüceltiyor, sosyal hayattaki bozuklukları teshir ve ifşa ediyordu.[1]
Kavsî Tabrizi'nin divanını ilk defa eksik olarak Selman Mümtaz yayımlamıştır (Bakü 1925).[2] 1925'te Vagıf'ın şiirlerini ayrı bir kitap hâline getirir.[3] Selman Mümtaz Habîbi, Fuzûlî, İmadeddin Nesimî, Şah İsmail Hatai kibi Azeri şairlerle ilgili ilk çalışmaları yapmıştır.[4]
Hatai'nin yazdığı "Dih-nâme"yi ilk defa ele alan Selman Mümtaz'dır ("Maarif ve Medeniyet" mecmuasının Bakû 1924 tarihli, 4-5, 8-9, 10-11 sayılarında).[5] Azerbaycan Yazmalar Fonu'nda Hatai'nin divanın XVII. Yüzyıla ait nüshasının bir kopyası bulunmaktadır. Bakü'de yayınlanan Şah ismail Divanı'nın baskıları buna dayanmaktadır. Bu nüshadan ilk yararlanan Selman Mümtaz olmuştur. Hatâ'î'nin divanının ilk neşri de Selman Mümtaz'a aittir.[6]
Vazeh'in şiirlerinden ve onların elyazmalarından örnekler ilk defa Selman Mümtaz tarafından "Mirza Şefi Vazeh Kitabı, Bakü, 1926" adıyla neşredilmiş.[7]
Emrah'tan, yurt dışında ilk söz açan araştırmacı Selman Mümtaz'dır. Emrah'ın iki şiirini yayınlıyan Selman Mümtaz, Emrah'ın yaşadığı yerin belli olmadığını yazmaktadır.[8]
"Temizleme" kurbanı kim 1937'de hapse atılmış, 1941'de Rusya'nın Oryol şehrinde kurşuna dizilerek infaz edilmiştir. "Temizleme" kurbanları arasında Vezir Çimenzeminli, Sanili, Atababa Musahanlı, Ali Nazım, Tagı Şehbazi, Seyid Huseyn, Talibli ve Ali Razi gibi değerli araştırmacı, münekkit, şair ve yazarın da adları vardır.[9]
Kaynakça
^abcYavuz Akpınar. Azeri edebiyatı araştırmaları. Dergâh Yayınları, 1994. 512 s. S. 478.
^Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi: Balaban, Mustafa Rahmi - Besir Ağa, Moralı. Türkiye Diyanet Vakfı, Bekir Topaloğlu. Türkiye Diyanet Vakfı, 1992. S. 70.
^Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi: A-Atatuğ. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2002. S. 140.
^Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı, İslâm Ansiklopedisi Genel Müdürlüğü, 1996. S. 375.
^Türk dili ve edebiyatı dergisi. Burhaneddin Erenler Matbaası, 1965. S. 128.
^Babek Cavanşir, Ekber N. Necef. Şah İsmail Hatâʼî külliyatı: Türkçe divanı, Nasihat-name, deh-name, Tuyuğlar, Koşmalar, Geraylılar, Varsağılar ve Bayatılar. Ismāʻīl I (Shah of Iran). Kaknüs Yayınları, 2006. S. 154-155.
^Türk dünyası edebiyat tarihi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2004. S. 506.
^Mill̂ı Folklor Araştırma Dairesi yayınları. Mill̂ı Folklor Araştırma Dairesi Başbakanlık Basımevi, 1976. S. 298.
^Tarih: Türk dünyası tarih ve kültür dergisi. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2001. S. 55.
