Hasan Tahsin Ayni ya da Aynîzâde Hasan Tahsin (1876 – 11 Mayıs 1962), Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında önemli görevler üstlenmiş bürokrat, iktisatçı, akademisyen.
Hayatı
1876 yılında o dönemde Manastır vilayetine bağlı olan Serfiçe kasabasında, kasabanın ileri gelenlerinden tüccar komisyoncusu Mehmed Necib Aynî Efendi ile Refika Hanım'ın oğulları olarak dünyaya gelmiştir.
Doğumundan kısa bir süre sonra ailesinin Selanik'e, daha sonra da İstanbul'a göç etmesi nedeniyle ilköğrenimine İstanbul'da sıbyan mektebinde başlamış, daha sonra dönemin ilk özel okulu olarak kabul edilen Şemsü'l-Maarif Mektebi'ne devam etmiştir. Bu okuldan 12 Temmuz 1889 tarihinde aliyyü’l-âlâ derecesiyle mezun olmasının ardından Vefa İdadî-i Mülkî-i Şahane'ye başlamıştır. Buradan 9 Kasım 1892 tarihinde âlâ derecesiyle mezun olmasının akabinde ise Mekteb-i Mülkiye-i Şahane'ye devam etmiş ve 5 Ağustos 1896 tarihinde aliyyü’l-ala derecesi ve birincilikle bu okuldan da mezun olmuştur.
Lise yıllarında Fransızcasını geliştirmek için mektep hocalarından Mösyö De Varz'ın Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye'deki derslerine katılmış ve bu sayede Fransızcasını ilerletmiştir.
26 Eylül 1896 tarihinde Maarif Nezareti Muhasebe Kalemi'ne memur olarak tayin edilmiştir. Bu memuriyetini devam ettirirken Üsküdar İdadisi, Mekteb-i Mülkiye-i Şahane bünyesinde oluşturulan Aşiret Mektebi, Numune-i Terakki Mektebi, Dersaadet İdadisi, Eğrikapı Merkez Rüştiyesi ve Vefa Lisesi'nde ilm-i servet, tarih-i umumi, riyaziye, mevâlid gibi muhtelif dersler vermiştir.
14 Mayıs 1900 tarihinde Maarif Nezareti Mektubî Kalemi hulefalığına, 8 Mayıs 1906 tarihinde ise aynı kalemde mümeyyizliğe tayin edilmiştir. Bu memuriyet devresinde ise Numune-i Terakki Mektebi ve Mercan İdadisi'ndeki derslerini sürdürmüştür.
4 Nisan 1908 tarihinde henüz kurulmuş olan Kabataş İdadisi'nin kurucu müdürlüğüne getirilmiştir. 21 Nisan 1908 tarihinde Vefa ve Mercan İdadilerindeki muallimlik görevleri sona ermiş, Kabataş İdadisi'nin edebiyat ve ilm-i servet dersleri muallimliğine tayin edilmiştir.
25 Ağustos 1908 tarihinde Ticaret Mektebi'nin müdürlüğüne getirilmiş, 20 Kasım 1908 tarihinde aynı mektebin ilm-i servet dersi muallimliği kendisine tevcih edilmiş, Kabataş İdadisi'ndeki görevleri sonlanmıştır. Aynı kurumda usul-i maliye dersi muallimliği de kendisine tevcih edilmiştir.
16 Eylül 1909 tarihinde günümüzde Sayıştay olarak bilinen Divan-ı Muhasebat'ta azalığa tayin edilmiş; 19 Eylül'de Mekteb-i Mülkiye ve 12 Ekim'de ise Mekteb-i Hukuk'ta ilm-i iktisad dersi muallimliğine getirilmiştir. Yine bu dönemde Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlîsi'nde -günümüzde Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi- müdürlük yapmıştır.
11 Eylül 1909 – 24 Ekim 1909 tarihleri arasında vekaleten Divan-ı Muhasebat Müddeiumumiliği (Sayıştay savcısı) görevini ifa etmiştir. 1910 Eylül'ünde Belediye İstikraz Tahvilleri'ni Osmanlı Hükûmeti adına kontrol etmekle görevlendirilerek Londra'ya gönderilmiştir. Temmuz 1911 tarihinde ise Divan-ı Muhasebat ihtisası için Fuat Bey ve mümeyyizlerden Petri Efendi ile birlikte Viyana, Berlin, Brüksel, Roma ve Paris'e gitmiş ve Ağustos ayında İstanbul'a dönmüştür.
15 Eylül 1913'te Maliye Nezareti bünyesinde bulunan Islahat-ı Maliye Komisyonu azalığına getirilmiş, 20 Eylül 1913'te ise vekaleten Maliye Nezareti müsteşarlığına getirilmiştir.
7 Ağustos 1914 tarihinde Medresetü'l-Kuzat iktisat dersi muallimliğine getirilmiş, Nisan 1915 tarihinde Maliye Nezareti Müsteşarlığı'na atanmış, Ekim 1916'da ise Âlî İktisad Meclisi azalığına getirilmiştir.
Aralık 1918 tarihinde Sulh Hazırlığı Komisyonu azalığına ve Şubat 1919'da tekrar Islahat-ı Maliye Komisyonu azalığına getirilmiştir.
Emekliye ayrıldığı yıl olan 1920'de Darülfünun Hukuk Fakültesi'nin reisliğine gelmiş, istifa ettiği 1927 yılına kadar bu görevi aralıksız bir şekilde sürdürmüştür. Darülfünun Hukuk Fakültesi'ndeki dekanlık ve öğretim üyeliği görevi esnasında kısa bir süre Galatasaray Lisesi’nde de müdürlük yapmıştır.
1933 yılındaki Üniversite Reformu ile birlikte kurulan İstanbul Üniversitesi’nde kendisine görev verilmemiştir.
1938 yılında kendi isteğiyle emekliliğe ayrılmış ve gündelik hayatına mali müşavirlik ve avukatlık yaparak devam etmiştir. Emekliliğinden sonra da İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi ile Mülkiye’deki Maliye dersi profesörlüğünü bırakmamıştır.
10 Aralık 1897 tarihinde dördüncü rütbeden Mecidi nişanı, 14 Haziran 1901 tarihinde dördüncü rütbeden Nişan-ı Ali, 15 Nisan 1902 tarihinde rütbe-i saniye sınıf-ı sani, 12 Mart 1914 tarihinde ikinci rütbeden Nişan-ı Osmani tevcih buyurulmuştur.
Fransızca, Arapça ve Farsça bilen Hasan Tahsin Ayni, 11 Mayıs 1962 tarihinde vefat etmiştir. Cenazesi 13 Mayıs 1962 tarihinde Merkezefendi Mezarlığı'ndaki aile kabristanına defnedilmiştir.
Eserleri
Kitapları
Muhtasar İlm-i Hâl, Kanaat Matbaası ve Kütüphanesi, İstanbul 1329
İlm-i Mali, Kanaat Matbaası, İstanbul 1330
Ondokuzuncu Asır Bidayetinden Zamanımıza Kadar Türk Bütçesi ve Maliye Sistemi, Matbaa-i Ebüzziya, İstanbul 1928
Borsa Rehberi, Esham ve Tahvilat-ı Kambiyo ve Nûkud Borsası Yayını, İstanbul 1928
İlmi Mali ve Maliye Kanunları, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1934
Makaleleri
Veraset ve İstifa’, Servet-i Fünûn, On Üçüncü Cild, Aded 335 (31 Temmuz Sene 1313), ss. 359-361
Sizden Bana, Servet-i Fünûn, On Dördüncü Cild, Aded 339 (28 Ağustos 1313), ss. 7-8
Medfun Emeller, Servet-i Fünûn, On Dördüncü Cild, Aded 348 (30 Teşrin-i Evvel Sene 1313), ss. 152-154
Âlî, Servet-i Fünûn, On Yedinci Cild, Aded 422 (1 Nisan Sene 1315), s. 93
Serbesti-i Mübâdelât ve Usul-i Himaye-1, Aşiyan, Birinci Cild, Numro 3 (28 Şaban 1326-11 Eylül 1324), ss. 86-89
İzhar-ı Mütalaa: Yirminci Asır İbtidasında Britanya İmparatorluğu, (Emperyalizm)in Buhranı, İstişare, Numro 4 (28 Eylül 1324), ss. 178- 184
İctimaiyyat: Nüfus Meselesi, Beyanü'l-Hakk, Birinci Sene, Aded 3 (23 Ramazan Sene 326-6 Teşrin-i Evvel Sene 324), ss. 20-22
Serbesti-i Mübâdelât ve Usul-i Himaye-2, Aşiyan, Birinci Cild, Numro 7 (26 Ramazan 1326-9 Teşrin-i Evvel 1324), ss. 203-206
Ticaret Şirketleri ve Menafi-i İktisadiyesi, Beyanü'l-Hakk, Birinci Sene, Aded 5 (7 Şevval Sene 326-20 Teşrin-i Evvel Sene 324), ss. 100- 101
Cahid'e Ait Bazı Hâtıralar, Okul Sıralarında, Dünya Gazetesi, s. 2, 09.11.1957, Salt Araştırma, FFT238001.
Çevirileri
Charles Gide, İlm-i İktisad Dersleri, Mütercimleri: Hasan Hamdi (Hasancan), Hasan Tahsin (Aynîzâde), H. Zühdi (İnhan), Birinci Cild, Kader Matbaası, İstanbul 1327
Charles Gide, İlm-i İktisad Dersleri, Mütercimleri: Hasan Hamdi (Hasancan), Hasan Tahsin (Aynîzâde), H. Zühdi (İnhan), İkinci Kitab, Kanaat Matbaası, İstanbul 1331
Charles Gide, İlm-i İktisad Dersleri, Mütercimleri: Hasan Hamdi (Hasancan), Hasan Tahsin (Aynîzâde), H. Zühdi (İnhan), İkinci Kitab, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1334
Charles Gide, İlm-i İktisad Dersleri, Mütercimi Aynîzâde Hasan Tahsin, Dördüncü Kitab, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1334
René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-1”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirminci Cild, Aded 507 (26 Teşrin-i Sani Sene 1316), ss. 215-218
René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-2”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirminci Cild, Aded 511 (14 Kanun-ı Evvel Sene 1316), ss. 264-266
René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-3”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirminci Cild, Aded 517 (25 Kanun-ı Sani Sene 1316), ss. 359-362
René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-4”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirmi Birinci Cild, Aded 521 (22 Şubat Sene 1316), ss. 6-7
René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-5”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirmi Birinci Cild, Aded 525 (22 Mart Sene 1317), ss. 77-79
René Worms, “Ulum-ı Siyasiye ve İctimaiye, İktisad-ı İctimâ’-6”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Servet-i Fünûn, Yirmi Birinci Cild, Aded 528 (12 Nisan Sene 1317), ss. 124-125
Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sene 2, Sayı 13 (Receb 1342-Şubat 1340), ss. 200-206
Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüflünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 17 (Mart 1341), ss. 627-635
Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüflünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 19 (Temmuz 1341), ss. 884-894
Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 26 (Eylül 1926), ss. 330-342
Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüflünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 27 (Teşrin-i Sânî 1926), ss. 415-422.
Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüflünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 28 (Kanun-i Sânî 1927), ss. 498-502
Edgard Allix, “İstikraz ve Düyun-ı Umumiyye, mâbad”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darüflünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sayı 29 (Mart 1927), ss. 593-598
Mösyö Salüst, “Bolşevizmin Gizli Esasları”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sene 6, Sayı 36 (Mayıs-Haziran 1928), ss. 1251-1273
Mösyö Salüst, “Bolşevizmin Gizli Esasları”, Mütercim: Aynîzâde Hasan Tahsin, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, Sene 6, Sayı 37 (Temmuz-Ağustos 1928), ss. 1327-1338
