Hız kesici

Sürtünmeye dayalı fren sistemleri (disk ve kampana) kullanıma bağlı olarak etkilerini kaybetme eğilimi gösterirler. Sürekli veya ağır şartlar altında kullanılan fren sistemi (örneğin bayır aşağı inen bir kamyonun frenleri) ısınarak etkisiz hale gelirler. Bunun önüne geçebilmek için daha güvenli olan hız kesiciler geliştirilmiştir.

Hız kesiciler trenlerde ve sürtünmeli frenlerden daha konforlu olduklarından yolcu otobüslerinde de kullanılırlar. Düşük hızlarda etkili değildirler bu yüzden aracı tam manası ile durdurmazlar. Tam durma için yine sürtünmeli frenlere ihtiyaç vardır. Hız kesiciler aynı zamanda aracın hızını sabitlemek için de kullanılırlar.

Nasıl çalışır?

Motor freni

Benzinli araçları motor freni aracı yavaşlatmak için hız kesici olarak kullanılabilir. Eğer vites küçültüp gaza basılmadan beklenirse motora hava girişi olmadığı için emme zamanında (piston aşağı inerken) motorda bir vakum oluşur. Bu vakumu oluşturmak için gerekli enerji iletim organlarından alınır ve araç yavaşlamış olur.

Dizel araçlarda gaz kelebeği olmadığı için motor freni çalışmaz. Bunun yerine Cummins, emme valfini piston üst ölü noktaya geldiğinde (güç zamanı bitmeden) açarak havanın bir yay gibi pistonu aşağı itmesini önleyen bir sistem geliştirmiştir. Bu sistemde motor bir kompresör gibi çalışarak %90'a varan oranda enerjiyi aktarma organlarından çekilebilmiştir.

Egzoz freni

Egzoz freni oldukça basit ama etkili bir uygulamadır. Bu sistemde bir vana ile egzoz kapasite azaltılır. Vana kapandıkça egzoz sistemindeki basınç artar. Motor egzoz zamanında yanma sonucu açığa çıkan gazları dışarı pompalamak zorunda kalır. Motorun yine kompresör gibi çalışması gerekir ve lazım olan güç aktarma organlarından alınacaktır.

Hidrolik hız kesici

Tork konvertörü modeli

Hidrolik hız kesiciyi debriyaj ile teker arasına yerleştirilmiş bir tork konvertörü gibi düşünebiliriz. Fren yapıldığında konventör içerisindeki kanallara yağ basılarak konvektörünün türbinleri ağırlaştırılarak yavaşlama sağlanır. Kanalların yağ ile doldukça aktarma organlarından alınan güç ve fren etkisi de o kadar kuvvetlenir.

Elektrikli hız kesici

Aktarma organına eklenen bir elektrik motorudur. Rotor dingil ile beraber dönerken Statör Şaseye sabittir. Rotor ile statör birbiriyle temas etmez ve aralarında yağ yoktur. Frenleme gerektiğinde statöre elektrik verilerek rotor üzerinde dönme etkisi yaratacak olan bir manyetik akım oluşturması sağlanır. Dingilden bağımsız olsa statöre uyarak ters yönde dönecek olan rotor, dingile bağlı olduğu için onun dönme hızını aynı oranda düşürerek frenleme yapmış olur.

Kaynakça

Retarder (mechanical engineering) 23 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Bağlantılar

• Fren
• Fren sistemi
• Havalı fren sistemi