Gülten Dayıoğlu (d. 15 Mayıs 1935; Emet, Kütahya), Türk roman ve öykü yazarı.
Türkiye'de çocuk ve gençlik edebiyatının önemli isimlerindendir. Kendi yaşamından izler taşıyan Fadiş romanı Türkiye'de çocuk klasikleri arasına girmiştir. "Türkiye'de üç kuşağı eserleri ile büyüten yazar" olarak bilinir.
Yaşamı
1935 yılında Kütahya'nın Emet ilçesinde doğdu.[2] Babası, "Yüncü Aliler" lakabıyla tanınan aileden gelen şapka ustası Lütfi Efendi (Uyan), annesi Emine Hanım'dır. Ailenin tek çocuğu olan Gülten Hanım, anne ve babasının ayrılması üzerine annesi tarafından büyütülmüştür.[3]
Çocukluğunun büyük bir kısmını Emet ilçesinde geçirdi. İlkokulun ilk üç sınıfını Emet'in Örencik Köyü'nde okuduktan sonra önce Kütahya 30 Ağustos İlkokulu'na devam etti. Bu okuldaki öğretmeninin teşviki ile öyküler yazmaya başladı. İlk öyküsü olan Bahçıvanın Oğlu, 15 yaşındayken Afyonkarahisar'da yerel bir gazetede yayımlandı. Ailesi İstanbul'a taşınınca ilköğrenimini Nişantaşı İlkokulu'nda tamamladı.
1956'da İstanbul'da Atatürk Kız Lisesi'nden mezun oldu. Bir süre İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde öğrenim gördükten sonra okulu bıraktı. 1958 yılında avukat Cevdet Dayıoğlu ile evlendi, bu evlilikten iki oğlu oldu.
Dışarıdan sınavlara girerek Çapa Öğretmen Okulu'nu bitirip ilkokul öğretmeni oldu.[4] Silivri’nin köylerinde, Şişli Talatpaşa İlköğretim Okulu’nda ve Selim Sırrı Tarcan İlköğretim Okulu'nda öğretmenlik yaptı. Öğretmenlik yaptığı sırada çocuk kitaplarının yetersizliğini fark etti. Sınıfta öğrencilerine anlattığı öyküleri öğrenclerinin sevmesi üzerine 1963-1971 yıllarında çocuklar için birer öykülük küçük kitaplar hazırladı.
1964-1965 yılında Yunus Nadi Hikaye Yarışması'na "Döl" adlı hikâyesi ile katıldı ve bir oy farkla ikincilik kazandı. Gilbert Delaheye- Marcel Marlier'ın Martine adlı orijinali Fransızca olan resimli çocuk kitaplarının ilk onaltı sayısını, Ayeşegül dizisi olarak Türkçeye uyarladı.
1970 yılında ilk kitabı olan "Döl", 1971 yılında ilk romanı Fadiş yayımlandı. Kendi yaşamınan izler taşıyan Fadiş romanı Türkiye'de çocuk klasikleri arasına girdi.[4] 2021'de 100. baskını yapan Fadiş romanı ülkede üç nesil tarafından okunan bir kitap olmuştur.[5]
15 yıl ilkokul öğretmenliği yaptıktan sonra geçirdiği ciddi mide rahatsızlığı sebebiyle 1976'da öğretmenliği bırakan Dayıoğlu, bu tarihten sonra tamamen yazarlığa yöneldi. 6-9 yaş arası çocuklar için 20 kitaptan oluşan Ece ile Yüce dizisini hazırladı. 9-12 yaş kesimi için gerçek, gerçeküstü ve bilimkurgu türünde romanlar yazdı. Fantastik-bilimkurgu türündeki Mo’nun Gizemi adlı romanı, en çok okunan kitaplarından birisi oldu. Silivri'de bir köpek eğitim çiftliğinde yaptığı gözlemlerden yola çıkarak yazdığı öyküleri on kitaplık İz Sürücü Köpekler dizisinde topladı. Eşiyle birlikte dünyanın birçok ülkesini gezen ve 116 ülkede bulunan yazar, seyahatlerinde tuttuğu notları içeren 11 gezi kitabı yayımladı.[6]
1967- 1987 yılları arasında çocuklarının eğitim ve öğretim sorunları ile Türkiye'deki ilköğretim düzenini irdeleyen yazıları, Cumhuriyet ve Milliyet gazetelerinde yayımlandı.
Eserleri birçok dile çevrilen Dayıoğlu'nun Almanca'ya çevrilen Dünya Çocukların Olsa romanı, 1984 yılında Alman Yayıncılar Birliği tarafından dünyaca ünlü yazarların eserlerinden seçilen "Gençliğe Yarın Umudu Veren Üç Yüz Kitap" listesine girdi.
1993 yılında otuzuncu sanat yılı, Anadolu'nun İstanbul, Ankara, Kütahya Emet ve Anadolu'nun değişik kentlerinde yıl boyunca çeşitli seminer, panel, konferans ve yarışma etkinlikleriyle kutlandı.
Fadiş romanının 30. yaşı nedeniyle 2001'de birçok etkinlik yapıldı.[7] Mart 2001'de Altın Kitaplar Yayınevi'nin Pera Palas'ta düzenlediği basın toplantısı ile başlayan etkinlikler, üniversitelerin eğitim fakültelerinde düzenlenen sempozyum, panel ve çeşitli toplantılarla devam etti.
Yazar, nitelikli çocuk ve gençlik edebiyatı eserlerinin desteklenmesi amacıyla 2007'de Gülten Dayıoğlu'nun adını taşıyan bir çocuk ve gençlik edebiyatı vakfı kurdu. Vakıf, her yıl çocuk ve gençlik edebiyatı alanındaki edebiyat eserleri ve bilimsel araştırmaları ödüllendirmektedir.
Dayıoğlu'nun 50. sanat yılı, 2013'te Türkiye'de çeşitli okullarda ve üniversitelerde, çocuk ve gençlik edebiyatı seminerleri, paneller, söyleşi ve imza günleriyle kutlandı.
Ödülleri
- 1965-1965 Yunus Nadi Öykü ikincilik ödülü, "Döl" adlı hikâyeyle.
- 1974-1975 Arkın Çocuk Edebiyatı Ödülü, "Leylek Karda Kaldı" öyküsüyle
- 1974-1975 Arkın Çocuk Edebiyatı Masal Ödülü, "Güzel Hanım" öyküsüyle
- Gençliğe Yarın Umudu Veren Üç Yüz Kitap seçkisi, "Dünya Çocukların Olsa" romanıyla George Orwell yılında Alman yayıncılar birliği tarafından dünya çapında yapılan
- 1987 Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Koç Vakfı Ökü Ödülü, "Gül Gelin" öyküsü ile
- 1987 Kültür ve Turizm Bakanlığı Çocuk Edebiyatı Ödülü, Kaf Dağı'nın Ardına Yolculuk" romanı ile
- 1988 TRT 10. Uluslararası 23 Nisan Çocuk Şenliği'ne çocuk kitapları yazarı
- 1989 İzmir Büyük Şehir Belediyesi Çocuk Romanı ödülü, "Parbat Dağının Esrarı" ile
- 1990 Altın Kitaplar ödülü
- 1991 Çocuk Vakfı Çocuk Edebiyatı Ödülü
- 1995 Kütahya Gazeteciler Cemiyeti Onur Üyeliği ve Basın Onur Kartı ödülü
- Kültür Bakanlığı Eflatun Cem Güney Çocuk Kitapları yarışması Mansiyon ödülü
- 2000 Türkiye Edebiyatçılar Derneği Onur ödülü
- 2001 Çocuk Edebiyatı ve Sanatçılar Birliği Çocuk Edebiyatı Yaşam Boyu Hizmet ödülü
- 2002 Türkiye Edebiyatçılar Birliği Hizmet Onur ödülü
- Kütahya SSK Kütahya Çocuk Hastanesi'ne adı Verildi (12 Kasım 2002)
- Kabataş Lisesi ve Kabataşlılar Derneği Behçet Necatigil Edebiyat Onur ödülü (14 Ocak 2009)
Eserleri
Öyküleri
- Döl (1971)
- Geride Kalanlar (1975)
- Geriye Dönenler (1986)
Roman
- Fadiş (ilk romanı) (1971)
- Dört Kardeştiler (1971)
- Suna’nın Serçeleri (1974)
- Yurdumu Özledim (1977)
- Ben Büyüyünce (1979)
- Dünya Çocukların Olsa (1981)
- Ölümsüz Ece (1985)
- Kaf Dağı’nın Ardına Yolculuk (1987)
- Parbat Dağının Esrarı (1989)
- Tuna’dan Uçan Kuş (1992)
- Yeşil Kiraz 1-2 (1992)
- Midos Kartalının Gözleri (2008)
- Anılar İçinde Bir Anı (2001)
- Akgüvercin ile Yeşilsalkım'ın Aşkı (2010)
- Gök Yüzündeki Mor Bulutlar (1999)
- Sekizinci Renk (2011)
- Kayıplara Karışmak (2015)
- Yoksa Sen misin (2016)
- Ganga
Hikayeleri
- Uçan Motor (1965)
- Kırmızı Bisikletin Binicisi (1965)
- Leylek Karda Kaldı (1979)
- Şenlik Günü (1983)
- Kır Gezisi (1983)
- Azat Kuşu (1984)
- Deli Bey (1984)
- Kumluktaki Yavru Martı (1984)
- Sıcak Ekmek (1984)
- Uçurtma (1984)
- Neşeli Boyacı (1988)
- Küskün Ayıcık (1989)
- Yaşanmış Hayvan Öyküleri I-II (1991)
- Leylek Karda Kaldı (1991)
- Leylek Havada (1989)
- Bahçıvanın Oğlu
- Gökyüzündeki Mor Bulutlar
Bilimkurgu
- Akıllı Pireler (1982)
- Işın Çağı Çocukları (1987)
- Alacakaranlık Kuşları (2006)
- Kıyamet Çiçekleri
- Yada'nın Gizli Gücü
- Mo'nun Gizemi (1999)
- Mo'nun Gizemi 2 - OTRAN (2011)
- Mo'nun Gizemi 3 - İkizler (2012)
Gezi kitapları
- Kaf Dağı'nın Ardına Yolculuk
- Okyanuslar Ötesine Yolculuk
- Bambaşka Bir Ülke Amerika’ya Yolculuk (1990)
- Efsaneler Ülkesi Çin’e Yolculuk (1990)
- Kangurular Ülkesi Avustralya’ya Yolculuk (1991)
- Doğal Güzellikler Ülkesi Kenya’ya Yolculuk (1993)
- Güney Pasifik Adaları'na Yolculuk (2002)
- Mısır'a Yolculuk
- Meksika'ya Yolculuk
- Tüm Zamanların Gözdesi Hindistan'a ve Nepal'e Yolculuk
- Gizemli Buzullar Kıtası Antarktika ve Patagonya'ya Yolculuk
Resimli öykü kitapları
- Duvardaki Gölgeler
- Yüce Kim Biliyor musunuz?
- Ece Abla Oluyor
- Anneler Çocuklarını Çok Sever
- Kıskanç Bebekler
- Ah Şu Televizyon
- Ece Yazar Olmak İstiyor
- Annem Beni Seviyor mu?
- Minik Fide Çiçek Açtı
- Ece'nin Kardeşi Doğdu
- Ece'den Mektup Geldi
- Ece'nin Turist Arkadaşları
- Çok Gülünç Bir Şey Oldu
- Ece Kümese Girip Bitlendi
- Ece Okula Başladı
- Ece Yüce ile Nasıl Baş Edecek?
- Ece'nin Çorapları Çok Gülünç
- Yüce Nasıl Kanatlandı?
- Öyle Eğleniyorum Ki!
- Leylek Karada Kaldı
- Kırmızı Bisiklet
- Ay Dede Kime Gülümsüyor?
- Ablalar Yaramazlık Yapar mı?
Anı
- Yüzler ve Sözler (2023 - YKY)
Türkçeye uyarladığı kitaplar
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Güler, K. - Türkmen, U. Kütahyalı Sanatçılar, KUTSO, 2013, s, 114
- ^ "Gülten Dayıoğlu: "Çocuk kalmasaydım bu kadar eser olmazdı"". DW Türkçe. 28 Mart 2021. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2023.
- ^ Güler, K. - Türkmen, U. a.g.e., KUTSO, 2013, s, 114
- ^ a b "Gülten Dayıoğlu". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2023.
- ^ "Fadiş: Gülten Dayıoğlu Romanı 50. Yılında 100. Baskı ile Geliyor". kayiprihtim.com. 11 Mayıs 2021. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2023.
- ^ "Hakkımızda". vakif.gultendayioglu.com. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2023.
- ^ "Fadiş 30 yaşında". Hürriyet. 17 Mart 2001. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2023.
Dış bağlantılar
