Fiziksel nedenlere bağlı stomatitler ağız mukozasında ısı değişikliklerinin (termal) ya da elektrik akımının neden olduğu yanıklar ile mekanik travmaların yol açtığı yangılardır.[1][2][3][4][5]
Yanıklar
Termal yanıklar
Akut yerel ısı değişikliklerinde (aşırı sıcak ya da donmuş maddeler) mukozada oluşan lezyonlar vezikül ve/veya bül yapısındadır; kısa sürede patlayarak erozyonlara dönüşürler.
Kronik yerel hipertermilerde yanık oluşmaz; çoğunlukla pipo kullananlarda ve sigaranın yanan ucunu ağız içinde tutarak içenlerde (reverse smoking) sert damak lezyonları ortaya çıkar; mukozanın en basit tepkisi yüzeyi örten epiteldeki aşırı keratin yapımıyla oluşan kalınlaşmadır (hiperkeratoz). Bu olgularda ısı kadar tütün dumanının içerdiği kimyasal maddelerin de etkisi vardır. Pipo kullananlarda görülen lezyonlara "nikotin stomatiti (nicotine stomatitis; nicotine palatinus)" adı verilir; önceleri hiperkeratoz görülen lezyonda zamanla beyaz renkli tümsekler (papül) oluşur. Papüllerin ortasında, küçük tükürük bezlerinin kanal ağızlarındaki yangıya bağlı kırmızı renkli noktacıklar belirir. Hiperkeratoz alanları içerisinde çatlaklar oluşabilir. Mikroskopik incelemede, epitel dokusunun kalınlaşmasına özgü bulgular (akantoz, papillomatoz ve hiperkeratoz) görülür; kanserleşme bulgusu yoktur. Küçük tükürük bezlerinin kanallarında metaplazi ve lümenlerin bazılarında nötrofil polimorflar vardır. Duktusları kuşatan bağ dokusu hiperemiktir, damarlar çevresinde lenfositik infiltrasyon bulunur. "Reverse smoking" olgularında kanserleşme eğiliminin belirtisi olan "epitel displazisi" görülür.[1][2][3][4][6]
Akut ısı düşmesi (donma), ısı artışına bağlı mukoza yanıklarında saptanan vezikül ve/veya bül oluşumuna neden olur. Derin dondurucudan çıkan besinlerin, kuru buz gibi maddelerin ağız mukozasına ve deriye temas ettiği yerlerde "donma yanığı" meydana gelir.[1][2][4]
Elektrik yanıkları
Elektrik yanıklarına genellikle çocuklarda rastlanır; 1-2 yaşlarındaki çocukların elektrik kablolarını çiğnemesinin ya da emmesinin sonucudur. Elektrik akımı olguların çoğunda solunumun ve dolaşımın durmasıyla ölüme neden olur.[1][2][4][5]
Dudaklarda ve dudak bileşiklerinde (kommisuralar), ortası krater gibi çökük gri-beyaz renkli nekroz alanları saptanır; bunlara elektrik akımı giriş lezyonu adı verilir. Vücuda ağız mukozasından giren elektrik akımı, derinin yere/duvara temas ettiği alandan dışarı çıkar (çıkış lezyonu). Çıkış lezyonları genellikle geniş yüzeylidir ve hiperemiden başka bir bulgu olmayabilir. Ölümle sonuçlanmayan olgularda, özellikle giriş alanındaki yanıklar güç iyileşir ve büzüşmelere (kontraktür) neden olan nedbe dokusu (sikatris) bırakır. Diş dizilerinin bulunduğu kemik dokusunun (alveol kretleri) etkilenmesi dişlerin sürmesinde (dentisyon) sorunlara yol açar.[1][2]
Elektrik yanıklarının kronik evresi akut evresi kadar sıkıntılıdır. Kronik evrede ortaya çıkan nedbe dokusu ve bunlara bağlı büzüşmeler yaşam niteliğini düşürürler. Büzüşmeler dudaklar, dudak bileşkeleri, dilaltı ve ağız tabanının ön bölgesi ile yanaklarda görülür.[1][2][6]
Mekanik travmalar bağlı stomatitler
Stomatitlere neden olan tahrişlerde, etkenin yıpratma gücü, etki süresi ve dokuların duyarlılığı gibi faktörler öne çıkar. Dil, dudak ve yanak ısırmaları gibi güçlü ancak kısa süreli travmalar kısa sürede iyileşen ülserlere neden olur. Kronik travmaların etkileri travmanın türüne ve etkilenen bölgenin özelliklerine göre farklılıklar gösterir. Örneğin, keskin kenarlı dişlerin neden olduğu kronik travmalar, fokal kronik-ülserli stomatite yol açar. Sivri uçlu cisim batmasına bağlı yaralanmalar ve kesikler özellikle çocuklarda sıkça görülen mekanik travma kökenli ağıziçi lezyonlarıdır.[1][2][3][4]
Kötü hazırlanmış protezlerde -özellikle sert damakta- önce hiperemi ve ödemle başlayan tepki "papiller hiperplazi" ile sonlanabilir. Protez stomatiti (denture stomatitis) olarak tanımlanan bu olgularda, A vitamini eksikliği, sigara kullanımı ve protezin dinlendirilmemesi önemli risk faktörleridir. Protez basısı nedeniyle altçenede oluşan mukoza atrofisine Candida albicans enfeksiyonu (kronik atrofik oral candidiasis) eklenebilir, protezlerin girintilerinde ve mikroçatlaklarında candida kolonileri saptanır.[1][2][3][4]
Kronik iritasyonlar, aftöz stomatitlerin, prekanseröz ve kanseröz lezyonların ortaya çıkmasında risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Bağışıklık sistemi defektleri bulunmayan hastalarda, nedenin ortadan kaldırılmasıyla lezyonlar da iyileşir.[1][2][3][4]
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i Çöloğlu AS. Oral Patoloji (Ağız Patolojisi). Yeditepe üniversitesi Yayınları. Mor Ajans, İstanbulk, 2007
- ^ a b c d e f g h i Regezi JA, Sciubba J, Jordan RCK. Oral Pathology: Clinical Pathologic Correlations, 7th edition. Elsevier, St.Louis, 2016
- ^ a b c d e Akal ÜK, Pektaş ZÖ, Nalçacı R, Yağbasan A (2002) An investigation on oral mucosal lesions: clinical, histological and therapeutical approaches. Türkiye Klinikleri Journal of Dental Sciences, 8:80-85, 2002
- ^ a b c d e f g Neville BW, Damm DD, Allen CM, Chi AC. Oral and Maxillofacial Pathology, 4th edition. Elsevier, St.Louis, 2016
- ^ a b Hashem FK, Al Khayal Z. Oral burn contractures in children. Annals Plastic Surgery, 51:468-471, 2003
- ^ a b Baruchin AM, Lustig JP, Nahlieli O, Neder A. Burns of the oral mucosa. Report of 6 cases. Journal of Craniomaxillofacial Surgery, 19(2):94-96, 1991
