Selanikli Aziz Dimitrios (Yunanca:Ἅγιος Δημήτριος τῆς Θεσσαλονίκης) milattan sonra 4. yüzyıl başlarında yaşamış bir Hristiyan şehidi ve azizidir.
Aziz Dimitrios özellikle Orta Çağ'da ortodoks kilisesi tarafından asker azizler arasında sayılarak büyük saygı görmeye başladı. Sık sık Aziz Yorgi ile eşleştirildi. Doğu Ortodoks kilisesinde ona adanan gün Miladi Takvime göre 26 ekim, jülyen takvimine göre 8 kasımdır. Roma Katolik kilisesinde Sirmium'lu Dimitrios olarak bilinir ve 8 Ekimde anılır.
İsim
Demetrius'un yazımı Antik Yunanca telafüzün romanize edilmiş halidir. Bizans ve modern Yunan telafüzünde ise Dimitrios ya da Demetrios olarak karşılaşmak mümkündür. Türkçede farklı biçimlerde yazılan Dimitrios ismine, Dimitri ve Demetrius olarak da rastlamak mümkündür.
Rusça'da Димитрий Солунский ([dimitri solunski] 'Selanikli Dimitri') olarak bilinir ve yaklaşık 11. yüzyıldan beri Rurik Hanedanı'nın koruyucu azizlerindendir. Hristiyan adı Dimitry olan Kiev'li I. Izlasyav bu azize adanan ilk doğu slav manastırını kurmuştur. Dimitry ismi bugün bile yaygın kullanılan isimler arasındadır.
Arnavut dilinin konuşulduğu Kosova bölgesinde Shmitri, ve Arnavutluk'ta Shën Mitri olarak bilinir. Lübnan'da Mar Dimitri ya da kısaca Mitri olarak bilinir ve Hristiyan lübnanlılar arasında yaygın bir isimdir. İskenderiye Kıpti Ortodoks Kilisesi tarafından "Aziz Selanikli Dimitrios olarak bilinir ve 8 Kasım günü anılır.
Yaşamı
Hayatı hakkında yazılanlar 9. yüzyılda toplanmış olmasına rağmen, daha eski tarihlere uzanan resimleri de vardır. Bu toplanan kayıtlara göre Dimitrios dindar ebeveynlerin çocuğu olarak Selanik'te 270 yılında doğmuştur.[1] Yazılan biyografiler Dimitrios'u senatöryel bir ailenin genç oğlu olarak tanımlamıştır. Diocletianus ve Galerius zamanında Selanik'te yaşanan Hristiyan zulümlerine (Yaklaşık MS 306) karşı savaştığı ayrıca bu kayıtlarda yer alan bilgiler arasındadır. Bu savaşlar çoğu kez 7. yüzyıla ait mozaiklerde de görülebilen bir konu olmuştur.
Azizliğin Kutsanışı
Azizliğin kutsanması yönünde öne sürülen teorilerden birine göre bu ritüel Selanik'in askeri merkez olarak kabul edildiği MS 411 yılında Sirmium'dan Selaniğe geçmiştir. Aziz Dimitrios'un en büyük kilisesi 5. yüzyıl ortalarına tarihlenen Selanik Aya Dimitri Kilisesi'dir.[2] Bu tarihten itibaren Selanik Aziz Dimitrios'un şehrin koruyucu azizi olarak kabul edildiği ve anıldığı şehir olarak kabul edildi.
Azizliğin kutsanışının yaygınlaşması sonrasında, Dimitrios'un şehri sayılan Selanik Balkana yerleşen Slav Halkları'nın saldırıları altında kaldı. Bu süreçte şehrin Dimitrios tarafından korunduğu düşüncesi yaygındır. O tarihten beri Dimitrios hakkında onun Roma ordusunda bir asker olduğu, daha sonra askeri şehit olduğu yönünde iddialar gelmiştir.
Bilimadamlarının iddialarına göre onun ölümünden 4 yüzyıl sonra bile ona ait bir relik yoktu ve Aziz Demitrius Kilisesi içine alışık olmadık bir biçimde "siboryum" adı verilen boş bir türbe inşa edildi. Hala Selanik'te Aziz'e yönelik kalıntılar bulunduğu düşünülse de, bölgenin başpiskoposu John 610 yılında derlediği ilk kitabı Miracles'de açık bir biçimde bu kalıntıların güvenilirliği konusundaki kaygılarını ifade etmiştir.[3] Bu kalıntılar da yine aynı şekilde Selanik Aya Dimitrios Kilisesinde tutulmaktadır. İnanışa göre bu relikler yaydıkları kuvvetli bir mür kokusu sonucunda bulunmuştur. Bu durum daha sonraları aziz'in mür akıtan, mür kokusu yayan gibi anlamlara gelebilecek "Myrovlētēs" (Yunanca: Μυροβλήτης) sıfatı ile anılmasına sebep olmuştur.[1]
Rus Ortodoks Kilisesi'nde Aziz Demetrius adına kutlanan bayramdan önceki cumartesi günleri azizin anma günü olarak kabul edilir. Aynı günde 1380 yılında yapılan Kulikovo Savaşı'nda Dmitri Donskoy emrinde savaşan şehitler de anılır.[4]
İkonografi
Aziz Dimitrios ilk olarak ikon ve mozaiklerde genç bir adam olarak desenli kıyafetler içerisinde ve göğsü üzerinde senato sınıfına ait belirgin bir tablionile birlikte tasvir edilmeye başlandı. Selanik'e yapılan saldırılar sonucunda mucizevi askeri müdahaleler onun atfedilen özelliklerden birisiydi. Gitgide bir asker olarak düşünülmeye başlandı.10. yy sonlarına tarihlenen Konstantinopolis'te bulunan bir fildişi onu bir piyade askeri olarak tasvir eder. (Metropolitan Museum of Art). 11. yy sonlarına tarihlenen ve Azize Katerina Manastırı'nda bulunan başka bir ikonda ise önceki gibi, sivil bir biçimde tasvir edilmiştir. Bu durum azizlerin tasvir edilmesinde izlenen bir geleneğin sonucu olabilir.
Sina Yarımadası'nda bulunan, haçlı seferleri döneminde kutsal topraklarda çalışan Fransız sanatçı tarafından yapılan bir başka ikon (12. yüzyılın ikinci yarısı) azizin en yaygın tasvir edilme biçimine gözler önüne serer. Sakallı, yaşlı ve siyah bir at üzerinde, beyaz bir at süren sakalsız Aziz Yorgi ile birlikte tasvir edilmiştir. Bu tasvirlerde her iki aziz de birer süvari olarak karşımıza çıkmaktadır. Aziz Yorgi sık sık bir ejderhayı mızraklarken resmedilirken, Dimitrios Hristiyanlara zulm etmekle suçlanan gladyatör Lyaeos ile mücadele içinde resmedilmiştir. Geleneğe göre genelde Dimitrios'dan küçük tasvir edilen Lyaeos sık sık Dimitrios'un altında, yatay bir biçimde yatmış, çoktan yenilmiş biçimde görülebilmektedir. Geleneksel hagiografi'de Dimitrios doğrudan doğruya Lyaeos'u öldürmez, bunun yerine onun öğrencilerinden biri olan Nestor tarafından yenilgiye uğratılır.
Modern Yunan ikonografik geleneğinde Dimitrios arka planda yer alan Beyaz Kule ile birlikte tasvir edilir. Dimitrios'un yaşadığı dönemden yüzyıllar sonra 16. yüzyılda inşa edilmiş olmasına rağmen bu kule Selanik şehrini sembolize eder.
1962'de Dimitrios'un şehitliği ve hayatı Yunan besteci Nicolas Astrinidis tarafından yönetilen 90 dakikalık bir oratoryo ile konu geldi. Bu çalışmanın 3 bölümü 26 Ekim 1962'de Selanik'te düzenlenen Demetria Festivalinde ilk kez çalındı. Tüm oratoryo'nun galası 1966 yılında yapıldı ve daha sonra 1985'te Selanik, 1993'te Bükreş'te performanslar ile birlikte sergilendi.[5] Sergilenen performanslar kayıt altına alındı.[6]
Aya Dimitri Kilisesi, Aziz Dimitrios'a adanan ana mabed, Selanik'te bulunan bir kilise.
Marko Manastırı, Makedonya - Üsküp yakınlarında bulunan Manastırın katholikon'u Aziz Dimitrios adına inşa ettirilmiştir. Kilisede aziz Dimitrios'un çeşitli tasvirleri bulunur.
Kaynakça
Roth, Paul W. (1993). Soldatenheilige (Almanca). Graz, Vienna, Cologne: Verlag Styria. ISBN 3-222-12185-0.
Kloft, Hans (2010). Mysterienkulte der Antike. Götter, Menschen, Rituale (Almanca). Munich: C.H. Beck. ISBN 978-3-406-44606-1.
Robin Cormack, Writing in Gold, Byzantine Society and its Icons, George Philip, London, 1985. ISBN 0-540-01085-5
Eugenia Russell, St Demetrius of Thessalonica; Cult and Devotion in the Middle Ages, Peter Lang, Oxford, 2010. ISBN 978-3-0343-0181-7
James C. Skedros, Saint Demetrios of Thessaloniki: Civic Patron and Divine Protector 4th-7th Centuries CE, Trinity Press International, 1999. Summarized in Harvard Theological Review89:410 (1996). in JSTOR
James C. Skedros, "Response to David Woods" Harvard Theological Review93:3:235 (July 2000). at JSTOR
Kurt Weitzmann in The Icon, 1982, Evans Brothers Ltd, London, ills. pp. 32,51,220 (trans of Le Icone, Montadori 1981), ISBN 0-237-45645-1
David Woods, "Thessalonica's Patron: Saint Demetrius or Emeterius?" Harvard Theological Review93:3:221-234 (July 2000). at JSTORfree copy 22 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
