Afrika ve Hint Adaları'na ticaret yapan İskoçya şirketi (İngilizce: The Company of Scotland Trading to Africa and the Indies) ya da İskoç Darien Şirketi (İngilizce: Scottish Darien Company) olarak adlandırılan kurum 26 Haziran 1695 tarihinde, Taçlar birliği (Union of the Crowns)nin oluşturulmasından yüz yıl sonra İskoçya Kralı William II'nin izniyle İskoçya Parlamentosu yasalarıyla kurulan deniz aşırı ticaret şirketidir. 1696'dan başlayıp 1709 yılı dahilinde şirkete ait tarihi dokümanlar mevcuttur. Bunlar arasında hesap defterleri, ayrıntılı nakit kasa defterleri ve makbuzlar, ticaret defterleri ve senetler, liman depo ve şirketlerinin mal sevk listeleri vardır.[1]
Şirketin kuruluşu
İskoçya, 17. yüzyılda onlarca yıl süren savaşların etkisiyle kıtlık ve ekonomik kriz içinde olmuştur. İskoçya'nın ekonomik servetini yeniden canlandırmak için bir şeyler yapılması gerekiyordu. İngiltere Merkez Bankası kurucu yöneticilerinden biri olan, İskoç, William Paterson, Pasifik Okyanusu ticareti fikrini sunmuştur. İskoçya Parlamentosu tarafından kurulan “İskoçya Şirketi”'ne yasalarla Hindistan, Afrika ve Amerika'ya dış ticarette, İngiliz kurumlarının ayrıcalıklarına benzer, tekel ve ayrıca olağanüstü egemenlik hakları ile geçici vergi muafiyetleri sağlayan ayrıcalıklar verilmiştir.
Finansmanı
Kurum ilk yıllarından itibaren mali ve siyasi sıkıntılarla boğuşmuştur. Hem İngiliz hem de İskoç bankacılar bulunduran kurumda, merkezin ve toplantıların yapılacağı yerin Londra veya Edinburgh olması konusunda ayrıma düşülmüştür. İngiliz tüccarlar tekelleri altındaki ticareti engellemesi gerekçesiyle bu duruma sıcak bakmamıştır. İskoçlar, İngilizler kadar güney bölgeler ve uluslararası ticaret konularında deneyim sahibi değildi. Ayrıca şirket, yeterli sermaye birikimine sahip olmadığı için Londra'daki finansal aracılara bağımlıydı. Orijinal plana göre İngiltere'de yüzde elli hisse ile 600.000 £ satış öngörülmüştür. İngiliz yatırımcılar için ön görülen bu hisse 300.000 £ etmekteydi ve gerekenden fazlasını taahhüt ettiği gerekçesiyle bu düzenleme kaldırılmıştır.
Kurumun sermayesi İskoç yatırımcıların minimum 100£ maksimum 3.000£ katılım payı ödemesiyle oluşturulmaya çalışılmıştır.[2] Bu girişime destek olmak isteyen zengin fakir, binlerce İskoç akın etmiş ve altı ay içinde 400.000 £ toplanmıştır. İngiliz yetkililerin engelleme çabalarına rağmen Unicorn, St Andrew, Kaledonya, Endeavour ve Dolphin'de para seferleri için kargolar kurulmuştur. İngiliz büyükelçisi, Hollanda'yı bile, yeni şirket ile işlem yapacak herhangi bir tüccara ambargo koymakla tehdit etmiştir.
Kolonicilik denemesi
Şirketin amacı sadece transatlantik ticaret değil aynı zamanda Pasifik bölgesi ve Güney Denizi'nde ortaya çıkabilecek fırsatlardan istifade etmek olmuştur. Temmuz 1698'de bankacı William Paterson önderliğinde Avrupa ve Uzak Doğu'da koloni kurma umuduyla ilk seferleri Panama, Darién'e yapılmıştır. Şirket ilk seferini Darién'a yaptığı için bu isimle, İskoç Darien Şirketi olarak anılmıştır. Kaptan “Robert Pennecuik” komutasında, 4 Temmuz 1698 tarihinde ilk gemi Leith limanından yola çıkmıştır. İlk seferle beş gemi ve 1.200 İskoç sömürgeci Darien'e başarıyla inmiştir.
Arazi tarıma elverişsizti ve bahar 1699'da sağanak yağmurlar başlamıştır. Yerleşim yerinin kötü yaşam şartları salgın hastalıklara yol açmıştır. Mart 1699'da, sadece on günde 200'den fazla sömürgeci ölmüştür. Kral tarafından Amerika koloniciliğini tüccarlara yasaklayan bildiriler yayınlanmıştır. İlk kolonicilik seferinin başarısız olduğu söylentileri tüccarlar arasında yayılınca durum, kıskanç İngiliz tüccarları tarafından uydurulmuş bir dedikodu olduğu haberiyle yalanlanmıştır.
İkinci bir sefer ilk koloninin kaderi hakkında hiçbir şey bilmeden, Ağustos 1699'da İskoçya'dan yola çıkmıştır. The Rising Sun tarafından yönetilen üç gemiyle, yolculuk sırasında 160'ının öldüğü 1,302 yerleşimciyi taşınmıştır. Daniel, İspanyol kolonicilerin saldırısına uğramış ve kuşatılmıştır. Bir İskoçya gemisi İspanyol askerleri tarafından kuşatılmış ve tutsak edilmiştir. Şirketin kolonicilik amacıyla yola çıkan tüm gemilerinden sadece ikisi İskoçya'ya geri dönebilmiştir.
Akıbeti
Darien girişiminin başarısızlığı İskoçya ekonomisi için tam bir felaket olmuştur. William Paterson kendisini ve eylemlerini savunmak zorunda kalmıştır. Kolonisi kısmen başarılı olmuştur. Birkaç yıl sonra, 18.000 £'luk emekli maaşıyla, ama derin bir hayal kırıklığı yaşayan bir adam olarak ölmüştür. Şirket çoğunluğu İskoç halkının tasarruflarından oluşan 232.884 £ kaybetmiştir.
Darien başarısızlığından yedi yıl sonra İskoçya “Birlik Kanunu”nu kabul etmek ve Birleşik Krallık'a katılmak zorunda kalmıştır. Anlaşmanın bir parçası olarak, İngiltere, toplamı ile İskoçya'nın borçlarına 'eşdeğer' olarak 398,000 £ ödemiştir, çoğu İskoçya Şirketi'nin kayıplarını karşılamıştır. Sonunda bu parayı yönetmek için kurulan kurum İskoçya Kraliyet Bankası olmuştur.[3]
Konuyla ilgili yayınlar
Kaynakça
- ^ [1] 23 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Papers of the Company of Scotland Trading to Africa and the Indies, 1694-1709 (İngilizce)
- ^ William Robert Scott: The Constitution and Finance of English, Scottish and Irish, 1-3. ciltler syf 208 (İngilizce)
- ^ [2] 7 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BBC Tarih, 17.02.2011 Darien Girişim- erişim 20 Nisan 2012 (İngilizce)
- Afrika ve Hint Adaları, 1696-1707 İskoçya Trading Company Gemi ve Voyages İlişkin Bildiri George Pratt Insh, MA, İskoç Tarihi Derneği, Edinburgh University Press, 1924 (İngilizce)
- PDF[ölü/kırık bağlantı] The Papers of the Company of Scotland Trading to Africa and the Indies (Darien Company) from the National Library of Scotland (1694-1709), Microform Academic Publishers, 2007 (İngilizce) ISBN 978-1-85117-116-3
