Cibali Tütün Fabrikası, 1884 yılında İstanbul'un Fatih ilçesi Cibali mahallesinde tarihi endüstri yapısı.
Ayrıntılar
Tütün mamülleri üretmek amacıyla 1884'te Tütün Rejisi'nin binası olarak inşa edildi. Osmanlı İmparatorluğu'nda 16. yüzyılda tütün kullanının yaygınlaşmasıyla birlikte tütün devlet için önemli bir gelir kaynağı olmuştur[1]. Ancak, Osmanlı Devleti 19. yüzyıldan itibaren ekonomik olarak gerilemiş ve borçlarını ödeyemez hale gelmiştir. Borçlular, alacaklarını tahsil etmek amacıyla 1881 yılında "Düyun-ı Umumiye" adli bir kuruluş kurmuş ve Osmanlı Devleti'nin tütün, tuz ve kahveden topladığı bütün vergilere el koymuştur. Düyun-ı Umumiye, tütün üzerinde kontrollerini sıklaştırmış ve tekel haline gelmiştir. Osmanlı topraklarında üretilecek bütün tütün yalnızca bu kuruma satılabilir ve yalnızca bu kurumdan alınabilirdi. Kurum, tütünden elde ettigi karı artırmak amacıyla 1883 yılında Haliç kıyısında "Cibali Tütün ve Sigara Fabrikası'nı kurmuştur[2]. Yapı genel olarak su bölümlerden oluşmaktaydı: tütün depolama, ayıklama, tasnif, işleme, sigara yapımı, paketleme, ofisler, yemekhane, mutfak, kreş ve muayenehane[1]. Fabrika 1925 yılında Türkiye Cumhuriyeti tarafından devralınıncaya kadar "Düyun-ı Umumiye'nin idaresinde kalmıştı. Fabrikanın tütün ve sigara üretimi Cumhuriyet'in idaresine geçmesiyle birlikte hızlıca artmıştır. Bu dönemde Abdülkadir Meriçboyu fabrikadaçalışan kadınların çalışma hayatındaki zorlukları anlatan Cibali şiirini bestelemiştir. 1962 yılına gelindiğinde Cibali Tütün Fabrikası, Türkiye Cumhuriyeti'nin tütün ihtiyacının üste birini karşılamaya başlamıştır.[2] Cibali Tütün Fabrikası kurulduğu ilk günden kapanışına kadar genel olarak kadınlara iş imkanı tanıyan bir kurumdu. Tütünlerin sigaraya dönüşmesinde kadınlar parmaklarının erkeklerinkine göre daha ince olması nedeniyle daha çok tercih ediliyorlardı. Ayrıca kadınların o dönemlerde daha az ücretlere tabi olması bir diğer nedendi. Fabrika ilk kurulduğunda Osmanlı Devletin'de Müslüman kadınların çalışması yasak olduğu için işçilerin çoğu Yahudi ve Rum kadınlardan oluşmaktaydı.[2] 1925 yılındaki devralınmayla bu durum değişmiş Türk kadınları da iş gücüne dahil olmuştur. Cibali Tütün Fabrikası, tütün üretiminde yeni tekniklerin gelişmesiyle ve yabancı sermayenin yeni fabrikalar açmasıyla birlikte çağın gerisinde kalmaya başlamıştır. 1994 yılında ise fabrika kapatılmış, 1998 yılındaysa Kadir Has Vakfına devredilmiştir. Yapılan restorasyon çalışmaları sırasında fabrikanın altında Osmanlı döneminden kalma bir hamam kalıntısı ve bir Bizans sarnıcı kalıntısı bulunmuştur[3]. Temelde bulunan bu yapılar şu anda Rezan Has Müzesi olarak hizmet vermektedir. Cibali Tütün Fabrikası'nın kapsamlı restorasyonuyla birlikte Kadir Has Üniversitesi 2002 yılında eğitim hayatına başlamıştır.
Galeri
Kaynakça
- ^ a b Çakır, H. Y. (2019). Cibali Tütün ve Sigara Fabrikası’nın Kadir Has Üniversitesine Dönüşümü ve Yapılan Uygulamaların Analizi. International Congress of Academic Research.
- ^ a b c Koçu, R. E. (1965). Cibali. İstanbul Ansiklopedisi Cilt VII. İstanbul: Neşriyat Kollektif Şirketi.
- ^ Tunçer, İ. B. & Can, A. S. (2022) Endüstri Mirası Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesi: Üç Farklı Tütün Fabrikasının Dönüşümü. Journal of Architecture and Life.
.jpg)
