Bursa Amerikan Kız Mektebi, 1876-1928 yılları arasında Bursa’da hizmet vermiş lise düzeyinde bir okuldur.
Ülkedeki diğer Amerikan okulları arasında büyük bir önemi olmayan, 5 sınıflı küçük bir okuldu. Okulda din propagandası yapıldığı, bazı öğrencilerin öğretmenlerinin etkisi ile Hristiyan olduğu iddiasının 1928'de gazetelerde yer alması ile Türk basınında gündeme geldi. Türkiye'deki Amerikan okulları sorunu bu olay üzerine Türk-Amerikan ilişkilerinde bir kriz niteliğini kazandı ve okul kapatıldı.
Okulun binası, Türk Maarif Cemiyeti (Türk Eğitim Derneği) tarafından alınarak cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa'nın himayesinde Bursa Kız Lisesi binası olarak kullanılmıştır.
Tarihçe
1876 yılında Bursa'nın Muradiye semtinde kuruldu. II. Meşrutiyet'in ilanına dek istisnalar haricinde yoğunlukla gayrimüslim öğrencilerin devam ettiği bir okuldu.[1] II. Meşrutiyet'in ilanından itibaren daha çok sayıda Türk öğrenci kabul edildi.
I. Dünya Savaşı yıllarında faaliyetleri durdurulan okul, Mondros Mütarekesi’ni izleyen günlerde çalışmalarına 12 öğrenci ile yeniden başladı. Milli Mücadele sırasında zaman zaman eğitime verildi. Okul, Lozan Barış Antlaşması'ndan sonra 4 öğrenci ile eğitime devam etti.[1] Artık ağırlıklı olarak Türk öğrencileri kabul eden okulun 1923 yılında 38’i Türk toplam 47 öğrenci vardı. Bu sayı 1924 yılında biri hariç hepsi Türk 120 öğrenciye ulaştı. 1926’ya gelindiğinde 195’e çıkan toplam öğrenci sayısı, 1927’de tekrar 120’ye inmişti.[2]
Okulun kapatılması
Okulun kapatılması ile sonuçlanan olaylar şöyle gelişti:[3] 22 Ocak 1928’de Cumhuriyet Gazetesinde Bursa Amerikan Kız Koleji’nde okuyan 4 kız öğrencinin Hristiyanlığa geçtiği yolunda bir haber çıktı. İddiaya göre öğrenciler, sabah erken vakitte Amerikalı öğretmenlerle beraber dağlara-tepelere çıkıyor, yemeklerden önce hızlı hızlı bazı dualar okuyorlardı. Bu iddia Türk ve Amerikan basınında çok yer tuttu.
Müfettişlerin incelemesi sonucu 4 arkadaşın davranışlarında tuhaflık sezen ve onları takibe alan 12 kişilik bir öğrenci grubu arkadaşlarının hatıra defterlerini gizlice alarak içlerinde İsa’ya duyulan sevgi ve hristiyanlığın yüceliğine ilişkin ifadeler bulmuşlar, bunu Millî Eğitim Müdürüne ihbar etmişlerdi. Müfettişlerin incelemesi sırasında olay çığ gibi büyüdü, öğretmenlerin öğrencileri Hristiyanlığa teşvik etmek için yortu, yılbaşı ve Pazar günlerinde öğrencilere hediyeler verdikleri, hatıra olarak İncil dağıttıkları, yemekten önce İncil’den dualar okudukları, Protestan öğrencilere okul ücretlerinde indirim yaptıkları, karşı çıkanlara düşük notlar verdikleri iddiaları ortaya atıldı.
Okulun eski öğrencilerinden Sabiha Hanım ile Pakize Tarzi’nin de okulda okurken din değiştirdiği iddiası öne sürüldü.[4] Müfettişler, 4 öğrencinin telkinler sonucu din değiştirdiği, öğretmenlerin görevlerini kötüye kullanmış oldukları yolunda rapor hazırladılar.[4] Okul derhal kapatıldı.
Okul müdürü Miss Jillson, jimnastik öğretmeni Miss Sanderson, biyoloji öğretmeni Miss Day Hristiyanlık propagandası yaptıkları gerekçesiyle Bursa Sulh Ceza Mahkemesinde yargılandı ve üçer gün hapis cezası ile 3'er lira para cezasına çarptırıldı.
Üç Amerikalı kadının yargılanması ve ceza alması Amerikan kamuoyunda Türkiye aleyhine bir tepki yarattı. O dönemde ülkede sekiz Amerikan okulu bulunmakta ve geçici olarak kapalı bulunan Amerikan okularının yeninden açılması sorunu ABD ile Türkiye arasında 1925'ten beri devam etmekteydi. Türkiye'deki Amerikan okulları sorunu bu olay üzerine Türk-Amerikan ilişkilerinde bir kriz niteliğini kazandı.[2] Bu olaydan sonra Millî Eğitim Bakanlığı Ahlâk Dersi, Türkiye Coğrafyası, Türkçe ve Türk Ticaret Hukukunun Türkçe okutulması ve Okulun Müdür Yardımcısı’nın Türk olması şartıyla, sadece Talas Koleji'nin açılmasına izin verdi. Bursa Kız Koleji kesin olarak kapatıldı ve bir daha açılmadı.[2]
Bu olayın bu kadar büyümesi ve ulusal bir mesele halini alması tarihçiler tarafından cumhuriyetin ilk yıllarında yaşanan kimlik krizi olarak açıklanmıştır.[1]
Bursa Kız Lisesi'nin açılması
Bakanlar Kurulu kararı ile kapanan Bursa Amerikan Koleji'nin binası cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa'nın isteği üzerine Türk Maarif Cemiyeti tarafından satın alınmış ve cumhurbaşkanının himayesinde Bursa Kız Lisesi adıyla yeni bir kız okulu 19 Eylül 1931 günü açılmıştır.[5][6]
1948 yılında Bursa Kız Lisesi ile Kız Muallim Mektebi yer değiştirdi. Muradiye'deki binaya geçen Kız Muallim Mektebi, bir süre sonra Kız Öğretmen Okulu olarak anılmaya başladı. Son mezununu 1979 yılında verdi.[7] Günümüzde okulun yerinde turizm ve otelcilik eğitimi veren Muradiye Anadolu Mesleki ve Teknik Lisesi bulunur.
Kaynakça
- ^ a b c Yücel, İdris. "Yabancı Okullar ve Kültürel Milliyetçilik: Bursa Amerikan Kız Koleji Tanassur Hadisesi (1928)" (PDF). Türk Tarih Kurumu, Belleten dergisi, Nisan 2016. 25 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2016.
- ^ a b c Türk, İsmail (2006). "Atatürk Dönemi Türk Amerikan İlişkileri )1920-1938)" (PDF). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. [ölü/kırık bağlantı]
- ^ Çayır, Celal. "Dinler Tarihçileri Gözüyle Türkiye'de Misyonerlik" (PDF). Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2005. 25 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Haziran 2016.
- ^ a b Hür, Ayşe. "Hıristiyanlaşma fobisi". Taraf gazetesi, 6 Ocak 2008. 25 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2016.
- ^ Bilgi, Selma Güler (2006). "Erken Cumhuriyet Döneminde Bursa'da Gündelik Yaşam (1923-1950)" (PDF). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 1 Eylül 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Aldanmaz, Erol. "Tarihçe" (PDF). Bursa Anadolu Kız Lisesi web sitesi. 25 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2016.
- ^ "Bursa Kız Lisesi" (PDF). Bursa Büyükşehir Belediyesi. Mayıs 2012. ISBN 978-605-5382-25-4. 25 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020.
