Bulgaristan'daki Yahudilerin tarihi

Avusturyalı Friedrich Grünanger tarafından tasarlanıp 1909'da açılan bir Sefarad sinagogu olan Sofya Sinagogu

Bulgaristan'daki Yahudilerin tarihi MÖ 2. yüzyıla kadar uzanır. Bu zamandan beri her zaman bir Yahudi nüfusu olan Bulgaristan'da Yahudilerin Bulgaristan tarihinde antik çağlardan Orta Çağa ve bugüne kadar önemli rolleri bulunur.

Tarih öncesi

Bulgaristan'daki Yahudi cemaatiyle ilgili en eski yazı MÖ 2. yüzyıla aittir. Ulpia Oescus'da (günümüzde Plevne iline bağlı Gigen'de) Latince yazılmış bir bulguda menora ve arksinagog Joseph'in şehirdeki Yahudi nüfusuyla ilgili bildirdiği veriler bulunur. Ayrıca, Roma İmparatoru I. Theodosius'un 379'da Yahudilere karşı verdiği fermanla İllirya ve Trakya'daki sinagogları yıkması bölgede Yahudi nüfusunun bulunduğunu belirten kanıtlardan biridir.

Bulgar İmparatorluğu

Birinci Bulgar İmparatorluğu 681'de kurulduktan sonra Bizans İmparatorluğu'nun zulmünden kaçan Yahudilerin buraya yerleşmiş olma ihtimali vardır. I. Boris'in hükümdarlığı sırasında paganları Yahudileştirme çabaları muhtemeldir, fakat en nihayetinde 9. yüzyılda Bulgaristan'ın Hristiyanlaşması ile Bulgar Ortodoks Kilisesinin kurulmasıyla halk Hristiyanlaştırılmıştır. Cometopuli Hanedanında görülen Samuil, Musa ve Davud gibi isimler onların anne tarafından Yahudi olma ihtimalini de sunar fakat bu tartışmalı bir konudur.

Yahudiler, İtalya'nın Ragusa Cumhuriyeti'nden gelenlerle birlikte 967'de İkinci Bulgar İmparatorluğu'nun serbest ticaret politikalarıyla Niğbolu'ya yerleşti. Ardından, Bulgar Çarı Ivan Alexander, Hristiyanlığa geçip Teodora adını alan Yahudi kökenli Sarah isimli bir kadınla evlendi. 1352 kilise konseyinde kafirlerle Yahudilerin aforoz edilme ve üç Yahudinin idam kararı çıktı, karar Çar tarafından geri çevrilmesine rağmen bu Yahudiler halk tarafından linç edilerek öldürüldü.

14.-15. yüzyıllara kadar Romanyot olan Yahudi nüfusuna 1376'da Macaristan'dan gelen Aşkenazlar da katıldı.

Osmanlı hakimiyeti

Ayrıca bakınız: Türkiye'de Yahudilik

Osmanlı İmparatorluğu Bulgar İmparatorluğu'nu istila ettiği zaman Vidin, Nikopol, Silistre, Plevne, Sofya, Yambol, Filibe (Philippopolis) ve Eski Zağra'da Yahudi cemaatleri bulunmaktaydı. 1470'te Yahudilerin Bavyera'dan kovulmasıyla Yidiş dilini konuşan Aşkenazlar da bölgeye yerleşti. 16. yüzyılın ortalarında Sofya'lı hahamlarca Selanik'te Aşkenaz dua kitapları basıldı

İlk Sefarad göç dalgası Selanik, Makedonya, İtalya, Ragusa ve Bosna üzerinden 1494'te gerçekleşti; bu Yahudiler halihazırda yerleşik olan Yahudilerin bulunduğu Osmanlı'nın ticaret merkezi olan şehirlere yerleşti. Sofya'da Romanyot, Aşkenaz ve Sefaradların 1640'a kadar kendilerine ait cemaatleri bulunmaktaydı fakat bu tarihte cemaatler tek haham altında toplandı.

17. yüzyılda Sabetay Sevi'nin görüşleri Bulgaristan'da popülarite kazanınca Sevi'nin destekçileri Gazze'li Nathan ve Samuel Primo Sofya'da aktif rol aldı. Döneminin yeni ticaret merkezi Pazarcık şehri gibi ülkenin değişik yerlerine yerleştiler. 1688'deki Çiprovtsi ayaklanması sebebiyle Ragusa tüccarlarının ticaret yapma hakları ellerinden alınınca Yahudilere yeni haklar tanınındı ve böylece Yahudiler ticaret alanlarını genişlettiler.

Bağımsız Bulgaristan

93 Harbiyle bağımsızlıklarını kazanan Bulgaristan'da savaş sırasında Yahudilerin Osmanlı'yı desteklemeleri gerekçesiyle malları yağmalandı fakat sonunda Yahudilere Berlin Antlaşmasıyla eşit haklar tanındı. Sofya hahamı Gabriel Mercado Almosnino yanında üç Yahudiyle birlikte Rus kuvvetlerini sıcak karşıladı ve Bulgaristan Millet Meclisi'ne girdi. Fakat antisemitik ve Yahudilere karşı ayrımcılık hareketleri baş gösterdi.

Bulgar Ordusuna çağrılan Yahudiler 1885'te Sırp-Bulgar Savaşı'nda yer aldı. I.Dünya Savaşı'nın ardından imzalanan Nöyyi Antlaşmasıyla eşitlik tekrar vurgulandı, fakat özellikle 1923'te Aleksandar Tsankov hükûmetinde olmak üzere antisemitik unsurlar dolaylı yollarla da olsa hükûmete girdi. 1936'da milliyetçi ve antisemit bir örgüt olan Ratnik kuruldu.

II. Dünya Savaşı'ndan önce Yahudilerin diğer halklara kıyasla yüzde oranı sabit bir şekilde inmesine rağmen nüfuslarındaki artış devam etti. 1920'de 16.000 kişilik nüfuslarıyla toplam nüfusun %0,9'unu oluşturan Yahudiler 1934'te yarısından fazlasının Sofya'da yaşadığı 48,565 kişilik nüfusla halkın %0,8'ini oluşturuyordu. Ladino cemaatin dominant dili olmasına rağmen genç nesiller Bulgarcayı tercih etti. Hovevei Zion'un kurulmasıyla yerel nüfusta Siyonist ideoloji güçlendi.

II.Dünya Savaşı'nda Bulgar Yahudileri

Holokost'ta Bulgar Yahudilerini kurtaran Bulgar halkına teşekkür mahiyetinde Yafa'da bir anıt.

II.Dünya Savaşı sırasında Bulgaristan Millet Meclisi ve Çar III. Boris Yahudilerin haklarını sınırlayan Milleti Koruma Kanunu'nu yürürlüğe soktu. Bu kanunla Yahudilerin oy kullanma, hükûmette görev alma, devlet işlerinde çalışma, orduya katılma, bir Bulgar'la evlenme veya birlikte yaşama, Bulgar isimleri kullanma ve toprak sahibi olma hakları ellerinden alındı.[1][2][3][4] Ayrıca üniversiteye gidebilecek Yahudi sayısına da kota getirildi.[4][5] Bu kanunlara Yahudi liderlerin yanı sıra Bulgar Ortodoks Kilisesi, Bulgar Komünist Partisi yetkilileri, yirmi bir yazar ve profesyonel örgütler karşı çıktı.[4][6]

Diğer Nazi Almanyası işgali altındaki ülkelerin aksine (Danimarka hariç) Bulgaristan, Bulgaristan Millet Meclisi Sözcüsü Dimitar Peşev, Bulgar Kilisesi yetkilileri ve Bulgar halkının yardımlarıyla Bulgar vatandaşı tüm 48,000 Yahudi Nazi toplama kamplarına gönderilmekten kurtarıldı. Bu konuyla ilgili, Bulgar Yahudisi İsrail tarihçisi, politikacı ve eski Knesset üyesi Michael Bar-Zohar tarafından "Beyond Hitler's Grasp: The Heroic Rescue of Bulgaria's Jews"[7] ve Paris'teki Centre Nationale de la Recherche Scientifique'in araştırma yönetmeni Fransız entelektüel Tzvetan Todorov tarafından "The Fragility of Goodness: Why Bulgaria's Jews Survived the Holocaust" (basım: Princeton Univ. Press) kitapları yazılmıştır.[8]

Bulgar otoriteleri Bulgaristan vatandaşı olmayan Yahudilerin çoğunluğunu yine Bulgaristan kontrolündeki Makedonya ve Trakya'ya sürdü. Nazi zulmünden kaçan bu Yahudilere Bulgaristan koruma sağlamadı. Bulgaristan vatandaşı olmayan 14.000 Yahudi Treblinka'ya imha edilmeye gönderildi.

Savaşın bitiminden ve Komünist rejimin başa geçmesinin ardından Yahudilerin çoğu İsrail'e göç etti ve Bulgaristan'da 2001 itibarıyla 1363 Yahudi kaldı. İsrail hükûmetinin istatistiklerine göre 1948 ve 2006 yılları arası Bulgaristan'dan 43.961 göçmen İsrail'e yerleşti; bu da Bulgaristan'ı Sovyetler Birliği, Romanya ve Polonya'nın ardından İsrail'e en çok göç veren dördüncü Avrupa ülkesi yaptı.[9]

Kaynakça

  1. ^ Marushiakova, Elena (2006). "Bulgarian Romanies: The Second World War". The Gypsies during the Second World War. Univ of Hertfordshire Press. s. 90. ISBN 0900458852. 
  2. ^ Fischel, Jack (1998). The Holocaust. Greenwood Publishing Group. s. 69. ISBN 0313298793. 
  3. ^ Wyman, David S. (1996). The world reacts to the Holocaust. JHU Press. s. 265. ISBN 0801849691. 
  4. ^ a b c Benbassa, Esther (2000). Sephardi Jewry: a history of the Judeo-Spanish community, 14th-20th centuries. University of California Press. s. 174. ISBN 0520218221. 
  5. ^ Levin, Itamar (2001). His majesty's enemies: Great Britain's war against Holocaust victims and survivors. Greenwood Publishing Group. s. 37. ISBN 0275968162. 
  6. ^ Levy, Richard S (2005). Antisemitism: A Historical Encyclopedia of Prejudice and Persecution. ABC-CLIO. s. 90. ISBN 1851094393. 
  7. ^ http://www.amazon.com/Beyond-Hitlers-Grasp-Heroic-Bulgarias/dp/158062541X 5 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 1-58062-541-X Adams Media Corporation, 2001.
  8. ^ A description of the book and some reviews can be found on the website of Princeton Univ. Press, http://press.princeton.edu/titles/7026.html 9 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ "Immigrants by period if immigration, country of birth and last country of residence" (İngilizce). The Central Bureau of Statistics (Israel). 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2008. 

Dış bağlantılar

Read other articles:

Requiem (Michael Haydn)

Requiemby Michael HaydnThe composerFull titleMissa pro defuncto Archiepiscopo SigismondoKeyC minorCatalogueKlafsky I:8, MH 155OccasionRequiem of Sigismund von SchrattenbachTextRequiemLanguageLatinComposed1771 (1771)VocalSATB choir and soloistsInstrumentalbrass and timpanistringscontinuo Michael Haydn wrote the Missa pro defuncto Archiepiscopo Sigismondo, or more generally Missa pro Defunctis, Klafsky I:8, MH 155, following the death of the Count Archbishop Sigismund von Schrattenbach in ...

 

Lady of the Pavements

1929 film Lady of the PavementsTheatrical release posterDirected byD. W. GriffithScreenplay bySam TaylorBased onLa Paivaby Karl VollmollerProduced byJoseph M. SchenckStarringLupe VélezWilliam BoydJetta GoudalCinematographyKarl StrussEdited byJames SmithMusic byIrving BerlinProductioncompanyArt Cinema CorporationDistributed byUnited ArtistsRelease date January 22, 1929 (1929-01-22) Running time85 minutesCountryUnited StatesLanguageSilent (English intertitles) Lady of the Paveme...

 

Kronologi kehidupan Yesus

Bagian dari seri tentang Pandangan Kristen Kristus Kristologi Nama dan Gelar Riwayat Hidup Injil Keselarasan Injil Petilasan Beribunda Perawan Kelahiran Pembaptisan Karya Pelayanan Khotbah di Bukit Mukjizat Perumpamaan Penistaan Penyaliban Penguburan Kebangkitan Kenaikan Ketaatan Bersemayam di Surga Perantaraan Kedatangan Ke-2 Relikui Isa (Pandangan Islam) Almasih Injil Maryam Hawariyun Wafat Almahdi Hari Kiamat Pusara Latar Belakang Latar Belakang Perjanjian Baru Bahasa Tutur Yesus Ras Yesus...

Liste des Premiers ministres d'Oman

Premier ministre d'Oman(ar) رئيس وزراء عمان Symbole du sultanat d'Oman. Titulaire actuelVacantdepuis le 10 janvier 2020 Création 14 août 1970 Mandant Sultan d'Oman Premier titulaire Tariq ibn Taïmour modifier  Le Premier ministre d'Oman (arabe : رئيس وزراء عمان) est le chef de gouvernement du sultanat d'Oman. Deux personnes occupent la fonction de Premier ministre depuis l'indépendance en 1970, poste vacant depuis 2020 et la mort de Qabus ibn Saïd. Lis...

 

Lateinschule (Weißenburg)

Fachwerk der Alten Lateinschule Der wohl berühmteste Rektor der Lateinschule: Johann Alexander Döderlein Das Gebäude im Winter 2012 Die heute als Alte Lateinschule bezeichnete Schule war die Lateinschule im Rentamt von Weißenburg am Sand,[1] dem heutigen Weißenburg in Bayern, einer Großen Kreisstadt im mittelfränkischen Landkreis Weißenburg-Gunzenhausen. Das Gebäude mit der Adresse Martin-Luther-Platz 9 ist unter der Nummer D-5-77-177-279 als Baudenkmal in die Bayerische...

 

Гіхон

Гіхон івр. גיחון‎ Джерело Гіхон у Кедронській долині, у підніжжя Міста Давидового Джерело Гіхон у Кедронській долині, у підніжжя Міста Давидового 31°46′23″ пн. ш. 35°14′11″ сх. д. / 31.77306° пн. ш. 35.23639° сх. д. / 31.77306; 35.23639Координати: 31°46′23″ пн...

Poverty in Haiti

SS workSlums in the area of Bas-Ravine, in the northern part of Cap-Haïtien Poverty in Haiti is a long lasting issue that affects the residents on a daily basis playing a significant role in their everyday lives. Issues including housing, nutrition, education, healthcare, infant mortality rates, and environmental factors are very common amongst the poorest communities in the nation. Haiti has long struggled with poor living conditions in the more rural areas of the country causing many Haiti...

 

قيصر (لقب)

قيصر   الجنس لقب نبيل،  ومنصب  [لغات أخرى]‏  تعديل مصدري - تعديل     لمعانٍ أخرى، طالع قيصر (توضيح). لقب (القيصر) اشتق من عائلة يوليوس قيصر الذي حكم الروم ملكاً بدون تاج من عام 49 إلى عام 44 ق.م، وقد حمل أوكتافيان حفيد أخي القيصر وابنه بالتبني.[1][2][3&#...

 

Dr. Lane Murray Unit

Dr. Lane Murray UnitLocation in TexasLocation1916 North Hwy 36 Bypass Gatesville, Texas 76596Coordinates31°28′35″N 97°43′35″W / 31.47639°N 97.72639°W / 31.47639; -97.72639StatusOperationalSecurity classG1-G4, Administrative SegregationCapacity1,341OpenedNovember 1995Managed byTDCJ Correctional Institutions DivisionWardenAudrey EnglandCountyCoryell CountyCountryUSAWebsiteDr. Lane Murray Unit Aerial photograph of the prisons in Gatesville, January 13, 1996, U...

Wix Garner

American sports coach and college athletics administrator Wix GarnerGarner pictured in Sequel 1943, Western Illinois yearbookBiographical detailsBorn(1897-01-29)January 29, 1897DeKalb, Illinois, U.S.DiedFebruary 5, 1978(1978-02-05) (aged 81)Highlands County, Florida, U.S.Playing careerFootball1920Northern IllinoisBasketball1919–1921Northern IllinoisBaseball1920Northern Illinois Position(s)Quarterback (football)Outfielder (baseball)Coaching career (HC unless noted)Football1942–1943Wes...

 

معبد أوقيست الورع (دقة)

معبد أوقيست الورع معبد أوقيست الورع تقديم البلد  تونس مدينة دقة إحداثيات 36°25′22″N 9°13′07″E / 36.422888°N 9.218675°E / 36.422888; 9.218675  الموقع الجغرافي تعديل مصدري - تعديل   معبد أوقيست الورع هو معلم أثري تونسي مصنف من قبل المعهد الوطني للتراث يقع في ولاية باجة في الشمال ...

 

Gadag Assembly constituency

Legislative Assembly constituency in Karnataka, India GadagConstituency for the Karnataka Legislative AssemblyConstituency detailsCountryIndiaRegionSouth IndiaStateKarnatakaLS constituencyHaveriReservationNoneMember of Legislative Assembly16th Karnataka Legislative AssemblyIncumbent H. K. Patil PartyIndian National CongressElected year2018 Gadag Assembly constituency is one of the 224 constituencies in the Karnataka Legislative Assembly, in India. It is also part of Haveri (Lok Sabha constitu...

Miki Uchida

Japanese swimmer Miki UchidaPersonal informationNationality JapanBorn (1995-02-21) 21 February 1995 (age 28)Azuma, Gunma, JapanHeight1.70 m (5 ft 7 in)Weight62 kg (137 lb)SportSportSwimmingStrokesFreestyle Medal record Women's swimming Representing  Japan World Championships (SC) 2014 Doha 4×100 m medley Pan Pacific Championships 2014 Gold Coast 4×100 m freestyle Miki Uchida (内田 美希, Uchida Miki, born February 21, 1995 in Azuma, Gunma) is ...

 

Phil Morrison (yacht designer)

British boat designer and racer Phil Morrison is a British boat designer and racer rendered notable by the success of his many designs in many classes since 1967 as well as his own distinguished yacht racing career. He was born in Eastbourne, England in November 1946. His designs embrace dinghies, yachts, rowing boats, and multihulls; he has been successful in a yacht and dinghy racing career since the late 1960s. He is noted for blending innovation with elegant well engineered structures and...

 

Marc Andrieu

French rugby union player and coach Marc Andrieu (born 19 September 1959, in Carmaux) is a former French rugby union player and coach. He played as a wing and as a centre. Club career Andrieu first played for US Carmaux, since 1974/75, reaching the first team in 1977/78. He moved to AS Béziers in 1979/80, where he would stay until 1982/83. He won three titles of the Top 14, in 1979/80, 1980/81 and 1982/83. He was runners-up of the Challenge Yves du Manoir twice, in 1980 and 1981. He moved af...

Drip Dippy Donald

1948 Donald Duck cartoon Drip Dippy DonaldTheatrical release posterDirected byJack KingStory byNick GeorgeProduced byWalt DisneyStarringClarence NashMusic byOliver WallaceAnimation byDon TowsleyEd AardalPaul AllenSandy StrotherLayouts byDon GriffithBackgrounds byHoward DunnColor processTechnicolorProductioncompanyWalt Disney ProductionsDistributed byRKO Radio PicturesRelease date May 5, 1948 (1948-05-05) Running time6 minutes 40 secondsCountryUnited StatesLanguageEnglish Drip D...

 

Mezcala culture

Mesoamerican CultureMezcala stone mask at the Los Angeles County Museum of Art Greenstone Mezcala mask in the Museo de América in Madrid Mezcala Temple Model, Walters Art Museum. The Mezcala sculptural style emphasizes geometric abstraction in both human figures and architectural models. The Mezcala culture (sometimes referred to as the Balsas culture) is the name given to a Mesoamerican culture that was based in the southern Mexican state of Guerrero,[1] in the upper Balsas River re...

 

Kabupaten Gianyar

Koordinat: 8°28′S 115°17′E / 8.467°S 115.283°E / -8.467; 115.283 Kabupaten GianyarKabupatenTranskripsi bahasa daerah • Aksara Baliᬕ᭄ᬬᬜᬃDari atas ke bawah; kiri ke kanan: Perpustakaan Daerah Gianyar, Terasering di Tegallalang, dan Kawasan Monkey Forest Ubud LambangMotto: Dharma raksata raksita(Sanskerta) Barang siapa berbuat kebaikan (Dharma), maka ia akan dilindungi oleh Dharma itu sendiriPetaKabupaten GianyarPetaTampilkan peta K...

Megan Marie Hart

American opera singer For the American romantic fiction writer, see Megan Hart. Megan Marie HartMegan Marie Hart (2008)Born1983 (age 40–41)Education Oberlin Conservatory Manhattan School of Music Music Academy of the West OccupationOperatic sopranoWebsitewww.meganmariehart.com Megan Marie Hart (born 1983) is an American operatic soprano from Eugene, Oregon, performing in leading operatic roles and concerts in America and Europe. Life and Education Hart was born in Santa Monica, Cal...

 

2004 Montana House of Representatives election

2004 Montana House of Representatives election ← 2002 November 2, 2004 (2004-11-02) 2006 → All 100 seats of the Montana House of Representatives51 seats needed for a majorityRegistered638,474[1]2.23%Turnout71.44%[1]16.96%   Majority party Minority party   Leader Michael Lange David Wanzenried Party Republican Democratic Leader's seat 55th district 97th district Last election 53 47 Seats won 50 50 Seat change 3...

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!