Birleşmiş Milletler Liberya Misyonu(UNMIL) Eylül 2003 yılında Başkan Charles Taylor'un istifasının ardından ve İkinci Liberya İç Savaşı'nın sonucunda yürürlüğe giren ateşkesin sağlanması için kurulmuş barış gücü misyonu. Bölgedeki BM kuvvetleri resmi olarak 30 Mart 2018'de çekildi. Misyonun en yoğun zamanında 15.000 BM askerî personeli ve 1.115 polis memuru bölgede çalışıyordu. Misyon Birleşmiş Milletler Liberya Gözetleme Misyonu'nun (UNOMIL) yerini almıştı. Temmuz 2016'dan beri 1.240 BM askeri ve 606 polis personeli sahada çalışmaktadır, ancak sadece bir acil duruma karşı görevde tutuluyorlar.[1]
Tarihçe
Liberya'daki iç savaş çoğunu sivillerin oluşturduğu 150.000 kişinin hayatını kaybetmesine[2] ve yasal düzenin tamamen yıkılmasına neden oldu. Savaş, ülke sınırları içindeki ve dışındaki binlerce insanı yerinden etti. Bunun sonucunda komşu ülkelere yaklaşık 850.000 mülteci gitti. Çarpışmalar 1989'un sonlarında başladı ve 1990'un başlarında yüzlerce kişi ölmüştü. Çatışmalar hükûmet güçleri ile eski hükûmet yetkilisi Charles Taylor yönetimindeki muhalif grup Liberya Ulusal Yurtsever Cephesi'ne (NPFL) üye savaşçılar arasında yaşanıyordu.
Çatışmaların çıkmasıyla birlikte bölgesel bir organizasyon olan Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) barışçıl bir çözüm bulunması için çeşitli girişimlerde bulundu. Birleşmiş Milletler ECOWAS'ın iç savaşı bitirme girişimlerini destekledi. Bu girişimler arasında 1990'da ECOWAS'ın gözlem gücü Askeri Gözlem Grubu'nun (ECOMOG) kurulması da vardır. Güvenlik Konseyi 1992'de Liberya'ya silah abargosu uyguladı ve Genel Sekreter ECOWAS ile savaşan taraflar arasındaki görüşmeleri desteklemesi için Özel Temsilci atadı.
EOCWAS 1993 yılında taraflar arasında Cotonou, Benin'de bir barış anlaşması imzalanmasını sağladı. Bunun üstüne Güvenlik Konseyi, Güvenlik Konseyi Kararı 866 ile Birleşmiş Milletler Liberya Gözlem Misyonu (UNOMIL) kuruldu. Misyonu'un görevi ECOMOG'un Cotonou barış anlaşmasının uygulanmasını sağlamasına destek vermekti. Özellikle tarafların anlaşmaya uyması ve anlaşmanın taraflarca adil bir şekilde uymasını sağlanacaktı. UNOMIL Birleşmiş Milletler Barış Gücü'nün bir başka kurumun başlattığı barış gücü görevine destek verdiği ilk misyondur.
Barış anlaşmasının uygulamaya geçmesindeki gecikmeler ve Liberya'daki taraflar arası çatışmaların devam etmesi Şubat/Mart 1994'te seçimlerin yapılmasını imkansız hale getirdi. Takip eden aylarda Cotonou anlaşmasını yürürlüğe sokacak bir dizi ek barış anlaşması üstüne pazarlık yapıldı. Ateşkesin uygulanmaya başlamasıyla birlikte Birleşmiş Milletler Temmuz 1997'de seçimlerin yapılmasını sağladı. Charles Taylor Başkan seçildi. 2 Ağustos 1997'deki yemin töreninin ardından Başkan Taylor yeni bir hükûmet kurdu ve ulusal uzlaşma ve birlik sözü verdi. UNOMIL'in ana hedefi başarıya ulaştı.
Nitekim komşu ülke Gine'nin desteklediği asi bir örgüt olan Uzlaşma ve Demokrasi İçin Birleşmiş Liberyalılar (LURD) kuzey Liberya'da kurulunca 1999'da İkinci Liberya İç Savaşı başladı. 2003 yılının başında ikinci bir asi grup, Liberya Demokrasi Hareketi, ülkenin güneyinde kuruldu ve Haziran-Temmuz 2003'e gelindiğinde Charles Taylor hükûmeti ülkenin sadece üçte birini kontrol ediyordu. Başkent Monrovia LURD kuşatması altındaydı ve şehre yapılan havan saldırıları sonucunda pek çok sivil öldü. Binlerce insan çatışma sonucunda yerlerinden oldu.
UNOL (1997-2003)
Kasım 1997'de UNOMIL'in görevinin 30 Eylül'de bitmesiyle Birleşmiş Milletler, Birleşmiş Milletler Liberya Barış Destek Ofisi'ni (UNOL) kurdu. Ofis'in başında Genel Sekreter Temsilcisi bulunuyordu. Birleşmiş Milletler'in çatışma sonrası barışın tesisi üstüne ilk görevinin hedefi Temmuz 1997'deki çok partili seçimden sonra hükûmetin barışı korumasına destek vermekti.
Güvenlik Konseyi'nin tam desteği ile UNOL ulusal uzlaşma ve iyi yönetim uygulamalarına destek verdi. Yeniden yapılandırma ve yeni programların uygulanması için uluslararası desteğin sağlanmasına yardımcı oldu.
UNOL, Güvenlik Konseyi tarafından 23 Nisan 2003'te onaylanmış güncel kararların uygulanması için çalıştı. Bu yenilenmiş görevler ve başlangıçtaki görevler kapsamında UNOL, Liberya Hükûmeti'ne insan haklarının uygulanması, seçimlerin yapılmasına destek vermenin yanı sıra barışın sağlanması için siyasi hedeflerin belirlenmesi, program destekleri ve insan haklarının önemi konularındaki eksiklerini gidermeye yardımcı olmaya odaklandı.
Fakat UNOL'un barışın sağlanması üstüne çabaları hükûmetin ve muhalefetin liderlerinin uzlaşamaması yüzünden sekteye uğruyordu. Bu sırada ulusal uzlaşmasının sağlanması insan haklarının sistematik ihlalinden, siyasi muhaliflerin ötekileştirilmesi ve sindirilmesinden ve güvenlik sektörü reformunun yapılmamasından dolayı baltalanıyordu. Bu etmenler Liberya'da iç savaşın sürmesine neden oldu. Uluslararası kamuoyu savaşan taraflara çatışmanın bitirilmesi için masaya oturmaları için çağrıda bulunuyordu.
8 Temmuz 2003'te hükûmet güçleri ile çeşitli taraflar arasındaki çatışmalar yoğunlaşıp insanlık trajedisi tehlikesi sürerken Genel Sekreter ABD'li Jacques Paul Klein'i Özel Temsilcisi olarak Liberya'ya atamaya karar verdi (S/2003/695). Liberya'daki Birleşmiş Milletler güçlerinin çalışmalarının koordinasyonu ve ortaya çıkabilecek geçici düzenlemelerin desteklenmesinden sorumluydu. 26 Temmuz'da Genel Sekreter uluslararası askerî gücün Liberya'ya üç aşamada yollanmasının yol haritasını çıkardı (S/2003/769). Bu çok yönlü Birleşmiş Milletler Barış Gücü operasyonun başlangıcı oldu. Ayrıca, Klein'ın atanması ve Liberya'da Birleşmiş Milletler operasyonun öngörülen başlangıcıyla, UNOL kontrolü doğal olarak bitecekti.
Karar 1497 (2003)
1 Ağustos 2003'te Güvenlik Konseyi, Karar 1497'yi (2003) onayladı. Böylece Liberya'da çok uluslu bir gücün kurulmasına onay verildi ve 1 Ekim 2003'ten daha geç olmayacak şekilde Birleşmiş Milletler dengeleyici güçlerinin kurulmasına hazır olunduğu bildirildi. 18 Ağustos 2003'te Liberyalı taraflar Akra, Gana'da Kapsamlı Barış Anlaşmasını imzaladılar. Bu anlaşmaya göre taraflar Birleşmiş Milletler'den, Birleşmiş Milletler Anlaşması Madde VII uyarınca Liberya Ulusal Geçiş Hükûmeti'ne destek vermesi ve barış anlaşmasının uygulanması için Liberya'ya askerî güç yollamasını istedi. Bunu takiben ECOWAS Liberya Misyonu'nun kurulmasıyla ülkedeki güvenlik durumu iyileşti.
BM barışı koruma misyonunun kurulması için öneri
Güvenlik Konseyi'nin isteği üstüne Genel Sekreter 11 Eylül'de bir rapor teslim etti (S/2003/875). Rapor ülkedeki son durumu, Birleşmiş Milletler'in Kapsamlı Barış Anlaşması'nın etkili bir şekilde uygulanabilmesi için üstlenmesi gereken rol üstüne ve Liberya'daki barış gücü operasyonun büyüklüğü, yapısı ve yetkisi üstüne tavsiyeleri içeriyordu.
Genel Sekreter, Birleşmiş Milletler Anlaşması'nın VII. maddesi uyarınca hareket eden Konsey'e 15.000 kişilik Birleşmiş Milletler Barış Gücü'nün gönderilmesi için yetki verilmesini tavsiye ediyordu. Yollanacak 15.000 kişi içinde 250 askeri gözlemci, 160 kurmay subay, 875 polis memuru ve her biri 120 kişiden oluşacak 5 silahlı birlik, çok sayıda sivil ve destek görevlisi vardı.
Birleşmiş Milletler Liberya Misyonu'nun (UNMIL) siyaset, asker, polis, adalet, halkla ilişkiler, insan hakları, cinsiyet, çocukların korunması, silahsızlanma, terhis ve topluma kazandırma, halkı bilgilendirme ve destekleme ve ayrıca gecikmiş seçimleri içeren çok boyutlu bir operasyon olduğunu söyledi. Misyon'un insani yardım ve gelişim topluluklarıyla iş birliğini sağlayacak bir mekanizması olacaktı. UNMIL, ECOWAS ve Afrika Birliği ile yakın iş birliği içinde olacaktı. Bölgesel sorunlara Birleşmiş Milletler'in eş güdümlü bir şekilde cevap verebilmesi için UNMIL Birleşmiş Milletler Sierra Leone Misyonu (UNAMSIL), Birleşmiş Milletler Fildişi Sahilleri Misyonu (UNOCI) ve Birleşmiş Milletler Batı Afrika Ofisi (UNOWA) ile de yakın işbirliği içinde çalışacaktı.
Misyon, Genel Sekreter'in Özel Temsilcisi tarafından yönetilecekti. Bu kişinin Misyon ve Birleşmiş Milletler'in Liberya'da yürüttüğü çalışmalar üstünde yetkisi olacaktı. Özel Temsilci'ye destek olarak iki Yardımcı, Korgeneral rütbesindeki Kuvvet Komutanı ve Polis Şefi'ni de içren bir üst yönetici ekibi kurulacaktı.
Genel Sekreter Özel Temsilcisi Ofisi'nde bir de kıdemli cinsiyet danışmanı ve ekibi olacaktı. Bu danışman Ofis'in, sivil toplumun ve diğer ortakların çalışmalarındaki cinsiyet ayrımcılığı konularına karşı çalışacaktı. Özel Temsilci Ofisi'nde bir HIV/AIDS politikaları danışmanı ve ekibi de olacaktı. Bu danışman Misyon bölgesindeki sivil ve askerî personel içinde ve ev sahibi topluluklar içinde HIV hastalığının bulaşmasının engellenmesi üstüne yapılacak çalışmaları koordine edecekti.
Genel Sektreter, UNMIL'in görevinin Liberya Ulusal Geçici Hükûmeti ve diğer taraflara Kapsamlı Barış Anlaşması'nın etkili ve vaktinde uygulanmasına destek vermek; 17 Haziran 2003'te imzalanan ateşkes antlaşmasının uygulanmasını sağlamak; Ulusal Geçiş Hükûmeti'nin Liberya'nın her yerinde devlet otoritesini sağlamasına destek olmak; önemli kamu yapılarında güvenliği sağlamak, özellikle limanlar, havaalanları ve diğer hayati alt yapılar; Birleşmiş Milletler personelinin güveliği ve serbest dolaşımını sağlamak; insanların serbest dolaşımını sağlamak; yerinden olmuş vatandaşların ve göçmenlerin güvenli ve sürdürülebilir bir şekilde evlerine dönmelerini sağlamak; ve Birleşmiş Milletler askerî gücünün konuşlandığı bölgelerdeki sivilleri olası fiziksel şiddet tehditlerine karşı korumak olarak tanımladı.
Buna ek olarak, yollanacak güç Liberya kolluk güçleri ve diğer ceza hukuku ile ilgili kurumlara danışmanlık, eğitim ve destek verecek; Ulusal Geçiş Hükûmeti'ne silahsızlanma, terhis ve sosyal yaşama dönüş programlarında destek verecek; silah bırakmış savaşçılardan toplanan silahlar, mühimmat ve diğer askeri ekipmanı koruyacak ve sonrasında imha edilmesine destek verecek; seçimlerin hazırlanmasına destek verecek; insan hakları üstüne inceleme ve rapor verecek ve insan hakları ve çocukları koruma üstüne çalışmalar yapıp eğitim verecek; cinsiyet ayrımcılığına karşı destek ve eğitim verecek; resmi kurumlar ve Gerçek ve Uzlaşma Komisyonu'na destek verecek; ve ECOWAS, Afrika Birliği ve Birleşmiş Milletler ile ortak siyasi ve güvenlik konularında iş birliği yapacaktı.
Bu raporda Genel Sekreter, ülkeyi yönetme yetkisinin Başkan Charles Taylor'dan Başkan Yardımcısı Moses Blah'a aktarılması ve Liberyalı taraflarca Kapsamlı Barış Anlaşması'nın imzalanmasının Liberya halkının yaşadığı acıların dindirilmesi ve bölgedeki istikrarsızlığın kaynağı olan çatışmanın barışçıl bir şekilde bitirilmesi için önemli bir fırsat olduğunu belirtti. Birleşmiş Milletler ve uluslararası toplum Liberya barış sürecini desteklemek için büyük ölçüde hazır olsa da Barış Anlaşması'nın kapsamlı ve başarılı bir şekilde uygulanmasının Liberyalı tarafların en önemli sorumluluğu olduğunu belirtti.
UNMIL'in kurulması
Eylül 2003'te Güvenlik Konseyi, Genel Sekreter'in 11 Eylül 2003 tarihli raporunu ve tekliflerini değerlendirdi[3] ve oy birliği ile Karar 1509 kabul edildi. Bu kararla 15.000 kişilik UNMIL kuruldu. UNMIL personelinin içinde 250 askeri gözlemci ve 160 kurmay subay ve Liberya'da kanuni düzeni sağlamak ve korumak için kurulmuş birlikleri de içeren 1.115 polis memuru ve gerekli sivil birlikler vardı.[4]
Konsey 1 Kasım'da Genel Sekreter'den yetkinin ECOWAS yönetimindeki kuvvetlerden hızlı ve profesyonelce çalışmalarına başlamasını istediği UNMIL'e aktarılmasını istedi. Bunun yanında Konsey, Genel Sekreter'in UNOL'un görevini bitirip bu ofisin yaptığı önemli işlerin UNMIL'e aktarılmasını istediğini göz önünde bulundurdu.
Planlandığı gibi UNMIL barış koruma görevini ECOWAS güçlerinden 1 Kasım 2003'te devraldı. Kenyalı General Daniel Opande komutan olarak atandı. ECOMIL koruma gücü olarak hizmet veren yaklaşık 3.500 Batı Afrikalı asker geçici olarak Birleşmiş Milletler Barış Gücü'ne alındı. Aynı gün yapılan bir açıklamada Genel Sekreter bu çok önemli gelişme hakkında konuştu ve ECOWAS'a UNMIL'in bölgeye yollanmasını sağlayan güven ortamını kurmasındaki katkılarından dolayı teşekkür etti. UNMIL'e destek veren Benin, Gambia, Gana, Gine-Bissau, Mali, Nijerya, Senegal ve Togo hükûmetlerine ve ayrıca bölgesel güce katkılarından dolayı Amerika'ya teşekkür etti. Nijerya birliklerinin komutanı Tuğgeneral Ebiowei Awala, 2003 ile 2009 arasında Nijerya'nın UNMIL misyonuna 21.160 asker ile destek verdiğini duyurdu. Genel Sekreter eğer taraflar işbirliğine gider ve uluslararası toplum gerekli kaynakları sağlarsa UNMIL'in Liberya'daki çatışmanın çözümüne büyük ölçüde katkı sağlayabileceğine güvendiğini söyledi.
2009'dan beri UNMIL'in görevi her yıl uzatılıyordu. En son uzatma BM Güvenlik Konseyi'nin 22 Aralık 2016'da yetkileri 30 Mart 2018'e kadar uzatması oldu.[5][6]
2018 yılında Hukukun Üstülüğünden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı Waldemar Wray'in ofisi üstünden UNMIL, Liberya Ulusal Barosu'nun Ashmun Sokağı Merkezi'nde insan hakları kütüphanesi kurulabilmesi için "kitap, mobilya ve ekipman sağladı". Wray kütüphanenin "öncelikle baro üyelerinin insan hakları üstüne bilgilerini geliştirmek amacı" ile kurulduğunu ve avukatlara "müvekkillerinin haklarını korumak" için gerekli kaynakları sağlayacağını belirtti.[7]
Barış Gücü
Panhard AML-90 zırhlı araçlarla devriye gezen İrlandalı UNMIL birlikleri, Temmuz 2006.
Liberya'daki Barış Gücü dört tugay büyüklüğündeki yapıdan ve kurmay güçlerinden oluşuyordu. Her yapı ülkenin bölündüğü dört bölümden birinden sorumluydu; her bölümde tam teşkilatlı savaş, mühendislik ve tıbbı destek ekipleri vardı.
Yukarıda açıklanan güç dağılımı 2007-09 arasındaki kısmi çekilmeden önceki durumu yansıtıyor; 2009'dan sonra bölge sayısı ikiye düşürüldü, eski Bölge 1 ve 2'yi kapsayan Bushrod Adası, Monrovia merkezli A Bölgesi ve eski Bölge 3 ve 4'ü kapsayan Gbarnga merkezli B Bölgesi.
Aralık 2012'de Kenya Savunma Güçleri'nden Tümgeneral Leonard Ngondi misyon komutanı olarak atandı.[8] Aralık 2015'ten sonra Nijeryalı Tümgeneral Salihu Zaway Uba misyon komutanı olarak atandı.[9] Nijeryalı General Luka Yusuf yeni kurulan Liberya Silahlı Kuvvetleri'nin başına Mart 2006'da Tümgeneral rütbesiyle atanmadan önce Bölge 1'in komutanı olarak hizmet veriyordu.[10] 2012 - 2013 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri Ordusu'ndan Tuğgeneral Hugh Van Roosen misyon komutanlığını yaptı. Bu 1996'daki Bosna harekâtından beri bir Amerikalının komuta ettiği misyon oldu.[11]
B Bölgesi sorumluluk alanı Lofa, Bong, Nimba, Grand Gedeh, River Gee, Maryland ve Grand Kru eyaletlerini kapsıyordu. Bölge karargahı Bong County, Gbarnga'daydı. Bu bölgedeki askerî birlikler arasında bir Pakistan piyade taburu, bir Bangladeş piyade taburu ve Gana piyade taburu, 6-11 arasındaki UNMO Ekipleri, üç 2-seviye hastane (Çin, Bangladeş ve Pakistan), Bangladeş muhabere bölüğü, Bangladeş ikmal bölüğü ve Bangladeş askeri inzibat birliği vardı.
Misyona gönderilen Kanada Kuvvetleri için "Liane" adı kullanıldı. Bu kuvvetlere 2003 yılının sonlarında yollanan SHIRBRIG destek personeli de dahildir.
