Belgesel filmler belli konular üzerinde yapılan araştırmaların sonuçlarının estetik kaygılarla seyirciye yansıtılmasına dayanan sinema yöntemidir.
Tanım
Belgesel sinemasının ustası Türk yönetmen Suha Arın, belgesel sinema, bilim ve sanatın buluştuğu bir kavşak noktasıdır. Bu yüzden belgeselci hem bilim insanı hem de sanatçı olmalıdır. Belgeselin bilim ve sanatı birleştiren yaratıcı yaklaşımını çözümlemektir. Arın öncesinde gerçekleştirilen belgesellerin büyük çoğunluğu, sinema estetiğinin geri planda olduğu birtakım öğretici yapımlardır. Sinemanın teorisiyle de ilgilenen Arın, bu tür çalışmaları, “bilgisel” olarak adlandırmanın daha doğru olacağını ifade etmiştir.
Tarih araştırmacı Türk belgesel yapımcısı ve yönetmeni Tekin Gün, Belgesel film gerçekliğin yaratıcı bir şekilde ele alınması ve yaşamı olduğu gibi materyaller ile bir araya getirilip kurgusal niteliklerden uzak tutulduğu görsel çalışma yöntemidir. Yapısındaki temel documentary belgeleyen konu ile izleyici arasında açık bir diyalog üretme biçimi olarak yoğrulmalı ve reel olguyu üreterek ele alınması, ''bilimsel'' amaç ile yorumlanarak aktarılması gerekmektedir. Ayrıca amaçlanan konu üzerinde belgeli araştırmaların sonucunda görsel anlatı seyirci (İzleyici) arasında gözlemsel eğitici, bilgilendirici becerisini arttırdığı gözükmektedir.[1]
Belgesel Filmin İşlevi
Belgeseller, belli bir amaca hizmet etmektedirler. Bu bir propaganda gereksinimi nedeniyle olabildiği gibi, modern deneyimlerin yüzeyinin ortaya konulması şeklinde de olabilmektedir. Örneğin, belgeselin diyalektik amaçla kullanımını ele aldığımız zaman, bugünkü mirasımızın kaynaklarına inmek olanaklı olabilmektedir. Çeşitli görünümler belgeseller ile dramatik şekillerde vurgulanmaktadır. İnsan zihnindeki temel duyumlar, çok amaçlı olarak çözümlenebilmekte ve parçalara ayrılabilmektedir. Belgesel yöntemler ile, modern düşüncenin tüm görünümleri açıklanabilmektedir. Daha net çözümlemeler sonrasında kesin sonuçlara varılır..[2] Belgesel film birçok işleve sahiptir. Bu işlevleri üç ayrı zaman diliminde toplamak mümkündür: Geçmişte yaşanılanlara bugünden bakabilmek, şimdiyi kaydedebilmek ve bugünün kaydıyla yarına bir köprü kurup yarına aktarımda bulunabilmek gibi dün, bugün ve yarın bağlamında işlevselliği vardır.[2]
İlk denemeler
Tarihteki ilk belgesel denemeleri ve tanımı yapan Polonyalı film yapımcısı Bolesław Matuszewski belgesel değerini dikkate alan ilk yazılı çalışması olarak kabul ediliyor. Yazılı eserler arasında geçen en eski metinleri 1898 yılında Fransızca olarak yayınlandı. Matuszewski belgesel film ve fotoğraf arşiv oluşturmayı güvenli görsel materyalleri toplanarak saklandığını öneren ilk film yapımcılarından ve belgesel filmin tarzını belirleyenler arasında yer almaktadır.
Türkiye'de belgesel sinema
Türkiye'de belgesel sinema çalışmaları dönemlere ayırdığımızda sıralama şöyle,
1914-1950
1950-1960
1960 sonrası
İlk yıllar
(1914-1934)
Türkiye'de belgesel filmin başlangıcı konusunda net bir tarih tahmin etmek zor olsa da, sinematograf'la kaydedilen ilk görüntülerin belge niteliğine sahip olduğu kabul edilmektedir. Fuat Uzkınay 14 Kasım 1914 yılında Ayastefanos’taki Rus anıtının yıkılışını gösteren film çalışması tarihi kayıtlarda Türk belgesel filmci olarak kayıtlarda yer almaktadır. Aradan geçen 1 yıl sonrası 1915 te Merkez Ordu Sinema Dairesi kurulmuş,1917 yılında yarı askeri bir kurum olan Müdafaa-I Milliye Cemiyeti izlemiştir.[3] Fuat Uzkınay Türk belgesel filmci olarak kabul edilmektedir. 1915 yılında ise Merkez Ordu Sinema Dairesi kurulmuş, bunu 1917 yılında yarı askeri bir kurum olan Müdafaa-I Milliye Cemiyeti izlemiştir. Sırasıyla 1915 yılında Çanakkale Savaşlarını yansıtan “Anagartalar Muharebesinde İtilaf Ordularının Püskürtülmesi, Galiçya Harekatı, Galiçya’da On dokuzuncu Süvari Müfrezesi” gibi belgeselleri çekilmiştir.[1]
Belgesel türleri hakkında yazılmış makale ve araştırmalara bakıldığında belgesel film türü ayırımında belli sorunlar yaşandığı gözükmektedir. Belgesel eleştirmeni ve yönetmen Tekin Gün, belgesel film türlerinin bu türün örneklerinde görüldüğü gibi ilk amacın bilgilendirmek olduğu anlaşılmaktadır. Fakat yapılan çalışmalar belgesel filmlerin kendi içinde belgesel materyalin türlere ayırma konusunda benzer sorunlar yaşandığını göstermektedir. Ayrıca Belgeselci tanımı ve anlamı, belgesel konulu reel filmleri belge niteliğinde bilgilendiren, üreten - (Çeken), barındıran görsel ve işitsel materyallerin bir araya gelmesini sağlayan, Documentary ile ilgili çalışan kimselerdir.[1]
Belgeselci
Tanım
TDK ya göre Belgeselci tanımı, ''Belgesel filmleri çeken veya bunun üzerinde çalışan kişiler''
Anlamı
TDK'ya göre Belgeselci anlamı, ''Belgesel niteliğindeki eserleri seven veya bunlarla ilgilenen kimse''[4]
