Baş, Rize iline bağlı Ardeşen ilçesinin idari merkezi olan Ardeşen kasabasının bir mahallesidir.
Tarihçe
Baş mahallesinin eski adı Tziatidir.[1] Lazca bir yer adı olan Tziati (წიათი), Türkçeye Siyat olarak girmiştir.[2] Nitekim 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesi ile 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Siyat (سیات) olarak geçer.[3][4]
Eskiden köy statüsüne sahip olan Tziati'nin bulunduğu Lazeti bölgesi, Antik Çağ'da Kolheti Krallığı'nın sınırları içinde bulunuyordu. Osmanlılar, Trabzon İmparatorluğu'nu 1461'de ortadan kaldırdıktan sonra, 1547 yılında bu bölgeyi de tamamen ele geçirmiştir.[5] Bu yerleşim, 1876 tarihli Trabzon Vilayeti salnamesine göre, Trabzon Vilayeti'nin Lazistan sancağının Atina kazasına bağlıydı. Nüfusu 50 hanede yaşayan 180 kişiden oluşuyordu. Ancak bu sayının sadece erkek nüfusundan ibaret olması ihtimali de vardır. Köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 68 koyun, 88 keçi, 108 inek ve 15 öküz kaydedilmiştir.[6]
Kültür tarihçisi Nikolay Marr, 1910 yılında Lazistan bölgesine yaptığı araştırma gezisinde köyün adını "Siyat" şeklinde yazmıştır. Marr, Atina kazasında 69 köy bulunduğunu, bunlardan 64'ünde Lazca konuşulduğunu yazmıştır. Siyat de Lazcanın konuşulduğu köylerden biriydi. Marr'ın verdiği bilgiye göre Siyat, Fırtına Deresi'nin sağ kolunun yukarı kesimindeki ikinci bölgenin köyleri arasında yer alıyordu.[7]
Tziati köyü, Birinci Dünya Savaşı'nda Rusların eline geçmiştir. Gürcü dilbilimci İoseb Kipşidze, Rus idaresi sırasında, 1917 yılında Lazistan bölgesindeki araştırma gezisinde köyün adını Tziati (წიათი) şeklinde yazmıştır. Kipşidze'nin verdiği bilgiye göre bu sırada köyde 107 hanede 570 kişi yaşıyordu. Sekiz hane de köyü terk etmişti.[8]
Tziati veya Siyat köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Rize vilayetinin Atina kazasının Ardeşen nahiyesine bağlıydı.[4] 1935 genel nüfus sayımında, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayeti içinde aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 753 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte Atina kazasının adı Pazar olarak değiştirilmişti.[9] Tziati veya Siyat köyü, 1954 yılında, Cibistas, Kuvançari ve Okurdule köyleriyle birlikte, birer mahalle olarak Ardeşen Belediyesi sınırları içine alınmıştır.[10] Tziati veya Siyat Türkçe olmadığı için mahallenin adı daha sonra Baş olarak değiştirilmiştir.
Kaynakça
- ^ "İuri Siharulidze, Çaneti / Lazeti (ჭანეთი / ლაზეთი) 2 cilt, I. Cilt, Batum, 1977, s. 92". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ İrfan Aleksiva - İsmail Bucaklişi, Svacoxo - Laz Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2009, s. 149, ISBN 978-605-89094-0-3
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 372, ISBN 9789157871117.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 620.
- ^ ,,კოლხური (მეგრულ-ლაზური) ენა", (Hazırlayanlar) Rusudan Amirecibi-Mullen (editör), Nana Danelia, İnga Gundua, Tiflis, 2006, s. 22. 19 Haziran 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 99940-61-43-7
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 373, ISBN 9789157871117.
- ^ Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 73, ISBN 9786055753634.
- ^ "İoseb Kipşidze, "Çaneti'de Yolculuk" (ჭანეთში მოგზაურება), მოამბე / Bulletin, I. Cilt, Tiflis 1937, s. 156". 26 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 335.
- ^ Resmî Gazete, 11 Mart 1954, Sayı: 8655
