Bayram Curri

Aynı isimli kasaba için için Bayram Curri (şehir) sayfasına bakınız.

Bayram Curri
Devlet bakanı
Görev süresi 27 Mart 1920 - 14 Kasım 1920
Arnavutluk Meclisi üyesi
Kişisel bilgiler
Doğum	16 Ocak 1862(1862-01-16) Rahofça
Ölüm	29 Mart 1925 (63 yaşında) Dragobi
Milliyeti	Arnavut
Ödülleri	Halkın Kahramanı
İmzası

Bayram Curri (16 Ocak 1862^[1] – 29 Mart 1925) Arnavutluk'un bağımsızlığı için mücadele eden, daha sonra 1913 Londra Antlaşması'nın ardından Kosova ile birleşmek için mücadele eden Arnavut kabile reisi, siyasetçi ve aktivisttir. Ölümünden sonra kendisine Arnavutluk Kahramanı unvanı verilmiştir.

Erken dönem hayatı

Bajram Curri, 1862 veya 1866'da Rahovça'da doğdu. Kaynakların çoğu doğum yılını 1862 olarak belirtirken, yakın zamanda keşfedilen pasaporta dayanan daha yeni kaynaklar 1866'yı göstermektedir.^[2] Ailesi, önce Krasniki'de (şimdiki Tropojë) daha sonra Kosova'nın Gjakova bölgesindendir.^[3] Bayram Curri'nin doğumunda, Curri ailesi, Rahovça'da Krushë e Madhe'deki Osmanlı hapishanesine götürüldü; babası Şakir Curri Ağa, ağır vergiler ve asker alımı nedeniyle Krasniki'de Osmanlılara isyan çıkarmış ve onlar tarafından tutuklanmıştı.^[4] Şakir Ağa Curri, Yakovalı Abdullah Paşa Dreni'nin güvenilir bir adamıydı ve görünüşe göre vergi toplama prosedürlerinde ve Paşa Dreni'nin bölgedeki seferlerini cezalandırmada etkili olmuştu. Mehmed Ali Paşa'ya düzenlenen saldırı sırasında Paşa Dreni'ye yardım etti ve Prizren İttifakı güçleri tarafından yapılan bu saldırıda Mehmed Ali Paşa öldürüldü.^[5][6][7]

Kariyeri

Bugünkü Arnavutluk ve Sırbistan bölgeleri Osmanlı kontrolü altındayken, Curri Arnavutların çıkarlarını temsil ediyordu.

1885-1886 yılları arasında Rıza Bey Yakova ile on yıl süren bir kavgaya girdi ve ancak padişahın gönderdiği ve her ikisine de askeri komuta ve rütbe veren bir elçi ile Curri'nin Priştine'de jandarma komutanı olmasıyla sona erdi.^[8] Sultan II. Abdülhamid, yönetmek için, Curri gibi yerel liderleri Osmanlı sistemine dahil etmek için ayrıcalıklar ve hükûmet pozisyonları vererek himaye ağlarını kullandı..^[9] 1893'te Kosova'da Hacı Zeka liderliğindeki ve Osmanlı ordusu tarafından hızla bastırılan bir isyana katıldı.^[10] 1899'da Zeka'nın İpek İttifakı'nın kurucu üyesi oldu.^[11] 1906'da Arnavutluk'un Kurtuluşu için Gizli Komite'nin (Başkurtimi Topluluğu) Yakova şubesinin kurucularından biri ve etkili bir üye oldu.^[12][13][14]

Dönemin milliyetçi duyguları olan bazı eğitimli Arnavutlar gibi Curri, farklı dinlerden Arnavutların birliğini İskender Bey bayrağı altında destekledi ve Arnavutlara fayda sağlayan hükûmet reformlarından yanaydı.^[15] Jön Türk Devrimi (1908) sırasında Galib Bey, Arnavut liderler Necip Draga, Ferhat Draga ve Bayram Curri'yi Ferizovik'teki bir toplantıya katılmaya ve anayasal restorasyonu desteklemek için "dış müdahale" korkusuyla kalabalığı etkilemek için nüfuzlarını kullandırmaya ikna etmeyi başardı.^[14] 31 Mart Vakası sırasında, daha büyük Osmanlı ordusuna yardım eden 15.000 gönüllü arasında, Çerçiz Topulli ile birlikte Curri, İstanbul'da isyanı bastırmak için 8.000 Arnavut'u seferber etti.^[16] Jön Türklerin baskıcı faaliyetleri ve tutmadıkları vaatleri, Curri'nin Osmanlı yetkililerine karşı militan faaliyetlerine devam etmesine neden oldu.^[17] 1912'de, Arnavutlar ve Osmanlı yetkilileri arasındaki kötüleşen durum nedeniyle, Curri, 20 Mayıs'ta Yunik'te Jön Türk hükûmetine savaş açmak için bir besa (yemin) verildiği bir toplantıda diğer Arnavut liderlerle birlikte hazır bulundu.^[18][19] Türklere karşı Priştineli Hasan Bey, İsa Bolatin, Themistokli Gërmenji ve diğerleriyle birlikte savaşan 1912 Arnavut İsyanı'nda aktif bir rol oynadı.^[20] 18 Ağustos'ta, Priştineli Hasan Bey liderliğindeki ılımlı grup Curri'yi ve muhafazakar grubun diğer liderleri İdris Sefer, Rıza Bey Yakova ve İsa Bolatin'i Osmanlılarla Arnavutluk sosyopolitik ve kültürel haklar için yapılan anlaşmayı kabul etmeye ikna etmeyi başardı.^[21][22] 1912'de Jön Türklere karşı başarıyla savaştı. 1912 ayaklanması sırasında, isyancıların taleplerine Osmanlı'nın yanıt vermesini beklerken, Curri ve isyanın diğer liderleri, kuvvetlerine 12-15 Ağustos'ta ele geçirilen Üsküp'e doğru ilerlemelerini emretti.^[23]

I. Dünya Savaşı sırasında 20 Ekim 1914'te Bayram Curri, İsa Bolatin, Bulgar komitacıları ve Avusturya-Macaristan subaylarının önderliğinde 1.000 Arnavut, Yakova yakınlarındaki bir Karadağ üssüne saldırdı ve yanlarında iki tepe topçu parçası aldı. Karadağ ordusu daha sonra onları kuşattı ve mağlup etti ve onları Arnavutluk topraklarına itti.^[24] 1915'te Kosova Milli Savunma Komitesi'nin kurucu üyesi oldu.^[25] Bu örgüt daha sonra Komintern ile ilişkiler kurdu ve Curri daha sonra Aralık 1921'de Viyana'daki Sovyet bakanına şöyle dedi: "Arnavut halkı, sınırlarının acımasız ve kanlı tarihsel düşüncelere dayanarak değil, bugün gerçekten var olan duruma dayanarak belirlenmesini sabırsızlıkla bekliyor. Sovyet Rusya'nın yakın gelecekte Avrupa'nın sınırlarını özellikle Balkanlar'da adil bir şekilde belirleyebileceğine dair kesin inançla, büyük Sovyet hükümetinin o zaman adil taleplerimizi yerine getirmesi için dua ediyorum."^[26]

1920'deki Loşna Kongresi'nin ardından Arnavutluk kabinesinde devlet bakanı oldu.^[11] Arnavutluk siyasetinde kendisini, Ahmet Zogoğlu'ya karşı Fan Noli'nin sol güçleriyle özdeşleştirdi.^[27] Aralık 1921'de istikrarsız Priştineli Hasan Bey hükûmetinde Zogoğlu'nun yerine Savaş Bakanı oldu. Ancak birkaç gün içinde Zogoğlu, Mat aşiretlerini topladı ve hükûmeti devirerek Priştineli Hasan Bey, Curri ve diğerlerini kuzeye kaçmaya zorladı.^[28] Mart 1922'de Curri ve Priştineli Hasan Bey, başarılı olamayan Zogoğlu'ya karşı bir isyan başlattı. İsyan, asi komutanlardan birini teslim olmaya ikna eden İngiltere'nin Arnavutluk büyükelçisi Harry Eyres'in çabaları nedeniyle Prenk Pervizi tarafından 8 Mart 1922'de bastırıldı.^[29] İki yıl sonra, Zogoğlu güçlerinden kaçmak için dağlarda kalarak, Zogoğlu'ya karşı Haziran 1924 Burjuva-Demokratik Devrimi'ni başlatan silah çağrısını yaptı.^[30][31]

Devrimin yenilgisinin ardından Curri, Zogoğlu'ya muhalefetini sürdürdü. 29 Mart 1925'te Dragobi yakınlarındaki bir mağarada saklanırken Zogoğlu birlikleri tarafından kuşatıldı. Kendi hayatlarının bağışlanması karşılığında arkadaşları tarafından öldürüldü.^[11]

Yıllar sonra, 1952'de Dragobi şehrine Bayram Curri'nin adı verildi.^[32]

Kaynakça

1. "Qendra Mbarëkombëtare e Koleksionistëve Shqiptarë". 2 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2021. 
2. Një foto e rrallë, Bajram Curri i vrarë te shpella e Dragobisë [A rare photo, Bajram Curri killed at Dragobi cave] (Arnavutça), Koha, 2 Ağustos 2013, 18 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 9 Mart 2021 
3. "foto e rrallë e heroit Article in Shekulli3". 18 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2019. 
4. Aleks Buda (2000), Shkrime historike, 4, Shtëpia Botuese "8 Nëntori", s. 171, ISBN 978-99927-1-274-0, Bajram Curri lindi më 1862 në rrugën për në burg në Gjakovë, ku po e shpinin familjen e tij nga Krasniqja turqit si hakmarrje kundër të atit, që kish udhëhequr një nga kryengritjet e shumta të malësorëve kundër taksave të rënda dhe rekrutimit ... 
5. Shukri Rahimi (1969), Vilajeti i Kosovës më 1878-1912, Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore i Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës, s. 61, OCLC 3878952 
6. "Recherches albanologiques: Folklore et ethnologie", Gjurmime Albanologjike : Folklor Dhe Etnologji, Instituti Albanologijik i Prishtinës, s. 28, 1979, ISSN 0350-7998, OCLC 260175827 
7. Ali Hadri (1976), Kosova, 5, Enti i Historisë së Kosovës, s. 240, OCLC 4032760 
8. Gawrych 2006, ss. 133-134.
9. Gawrych 2006, s. 139.
10. Malcolm, Noel. Kosovo: A Short History. New York: New York University Press. 1999. p. 232.
11. ^ Elsie, p. 93.
12. Vickers, Miranda. The Albanians: A Modern History. New York: I.B. Tauris & Co Ltd. 1999. p. 51.
13. Skendi 1967, s. 209.
14. ^ Hanioğlu 2001, s. 272.
15. Hanioğlu, M. Șükrü (2001). Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-1908. Oxford University Press. ss. 314-315. ISBN 9780199771110. 
16. Gawrych 2006, s. 167.
17. Elsie, p. 93, Malcolm pp. 237-238.
18. Skendi 1967, s. 428.
19. Gawrych 2006, s. 192.
20. Pollo, Stefanaq & Arben Puto. The History of Albania: From its Origins to the Present Day. London: Routledge & Kegan Paul Ltd. 1981. p. 144. Vickers, pp. 65-66.
21. Skendi 1967, s. 437.
22. Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. Londra: IB Tauris. s. 195. ISBN 9781845112875. 
23. Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. s. 436. ISBN 9781400847761. 
24. "Наше бојиште: Борба са Арнаутима", Стража (276), s. 3, 22 Ekim 1914, 26 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 9 Mart 2021 
25. Vickers, p. 91.
26. Pano, Nicholas C. The People's Republic of Albania. Baltimore, MD: The Johns Hopkins Press. 1968. pp. 27-28.
27. Vickers, p. 101. Pollo & Puto, pp. 187-188.
28. Vickers, pp. 104-105.
29. Vickers, p. 106. Malcolm, p. 277.
30. Pollo & Puto, p. 192. Vickers, p. 111.
31. Pjeter Hidri, Gjeneral Prenk Pervizi, Toena, Tirana, 2002.
32. Elsie, Robert (1990). Albanien im Umbruch: Eine Bestandsaufnahme. R. Oldenbourg. s. 211. ISBN 9783486558487. 20 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2021.