Balçeşme, Ardahan ilinin Göle ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Balçeşme köyünün eski adı Vargnisi'dir. Göle ilçesine bağlı Yanatlı köyünün eski adı da Vargnisi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Vargnisi (ვარგნისი), Türkçeye Vargnes şeklinde girmiştir. Nitekim Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde Vargnes veya Vargenes (واركنس) olarak geçer.[4][5] Köyün adı geç dönemde, muhtemelen diğer Vargnisi köyünden ayırmak için Lala Vargnes şeklinde kaydedilmiştir. Nitekim köyün adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Lala Vargens (لالا واركنس) biçiminde kaydedilmiştir.[6]
Vargnisi köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Kola'da yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köydeki megalit yapı kalıntıları ise, buranın çok eski bir yerleşim alanı olduğunu göstermektedir. Köyde tespit edilmiş olan kilise de Gürcülerden kalmış olmalıdır.[5][7]
Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı Cebe defterinde, bu eyaletin Ardahan-i Küçük livasına bağlı Güney nahiyesi sınırları içinde yer alan Vargnisi, Balçeşme veya Yanatlı köyü olmalıdır. Kola (bugünkü Göle) bölgesi Osmanlı döneminde Ardahan-i Küçük olarak adlandırılmıştır.[4]
Vargnisi köyü, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus tespitinde Lyalya-Varginis (Ляля-Варгинис) olarak kaydettiği köy, Ardahan sancağının Göle kazasına bağlı Okami nahiyesinin 18 köyünden biriydi. Nüfusu, 53'ü erkek ve 55'i kadın olmak üzere, 13 hanede 108 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Kürtlerden oluşuyordu.[8] Lala Varginis'in nüfusu 1896 yılında 117 kişi, 1906 yılında 157 kişi olarak tespit edilmiştir.[9]
Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli, köyün adını Lala-Varganesi (ლალა-ვარგანესი) şeklinde yazmış, Lala adının Türkçe, Varganesi adının ise Gürcüce olduğunu belirtmiştir. Martvileli'nin verdiği bilgiye göre, Kürtler yaşadığı köyde yıkıntı haline gelmiş bir kilisenin bulunuyordu.[5] Bu tespit Kürtlerden önce bu yerleşimde Hristiyanların yaşadığını göstermektedir.
Lalavargenis köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre fiilen Ermenistan'ın sınırları içinde kaldı. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Lalavargenis Türkiye'ye bırakıldı.[10]
Lalavargenis köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Lala Vargenes" (لالا واركنس) adıyla Kars vilayetinin Göle kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[11] 1940 genel nüfus sayımında "Lalavarginis" adıyla geçen köy, aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 402 kişiden oluşuyordu.[12] Vargnisi veya Lalavarginis Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Balçeşme olarak değiştirilmiştir.[13] 1965 genel nüfus sayımında Balçeşme köyünün nüfusu 867 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 246 kişi okuma yazma biliyordu.[14]
Balçeşme köyü sınırları içinde iki adet megalit yapı kalıntısı bulunmaktadır. Bunlardan biri, köyün dışında, doğudaki bir mahallede, kayalık bir sırtta yer alır. Dikdörtgen planlı (10 × 7,5 m) yapının bugüne ulaşan duvarlarının yüksekliği 1 metreyi bulur. İkinci yapı, köyün yaklaşık 1 kilometre güneyinde bir kule (10 × 7 m) olup bu yapıdan geriye güneybatı köşesi kalmıştır. Buradaki duvar dolgu tekniğiyle inşa edilmiş olup kalınlığı 2 metre kadardır.[7] Konstantine Martvileli’nin 1917 yılında sözünü ettiği yıkık kilise ise, günümüzde tamamen ortadan kalkmıştır.[15]
Coğrafya
Köy, Ardahan il merkezine 66 km, Göle ilçe merkezine 21 km uzaklıktadır.[16]
Nüfus
Kaynakça
- ^ "Balcesme, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 9 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Göle Balçeşme Köy Nüfusu". Nufusune.com. 17 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ a b "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 146, 291". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2024.
- ^ a b c "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, 10 Ekim 1917, sayı. 222". 6 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 771.
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 145 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 486". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2023.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 113, ISBN 9786052100271.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2022.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref> etiketi; hdl.handle.net isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 352.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 714". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 358.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref> etiketi; dspace.nplg.gov.ge isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
- ^ a b "Balçeşme Köyü". YerelNet.org.tr. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
Dış bağlantılar
