1598'de yayınlanan Birinci Quatro edisyonu için Aşkın Çabası Boş oyunu için baş sayfa
Aşkın Çabası Boşuna (İngilizcesi: Love's Labour's Lost) İngiliz yazar William Shakespeare tarafından yazılmış bir komedi oyunudur. Bu eser yazarın ilk komedileri arasında olup 1590'lı yılların ortalarında yazılmış olduğu sanılmaktadır. İlk defa basılıp yayınlanması 1598'dedir. Bu eser ilk defa 1598'de Kraliçe I. Elizabeth huzurunda sahneye konulmuş; ikinci defa yıllarca sonra 1605'te bir büyük malikanede oynamıştır. Sonra 1839'da Covent Garden Tiyatrosunda oynanıncaya kadar tiyatro repertuvarlarına hiç girmememiştir.
Yazılma kaynağı, zamanı ve sahnede ilk oyun
Bu oyunun ismi bir Klasik Yunan şairi olan Theognisin şu mısrasından ortaya çıkartılmıştır:
Düşmanlarına iyilik yapmak aşkın boşa giden çabasıdır"
Bu oyun Shakespeare'in eserleri arasında nadiren tek bir kaynağa bağlanamayanlardandır. Bu nitelikli diğer eserleri "Fırtına" ve "Cymbaline"dir. Bazı kritikler ayni devrin pek tanınmamış İngiliz yazarları olan John Lyly ile Robert Wilsonun ve Fransız yazar Pierre de la Primaudye'nin etkilerini görürler[1] Bu nedenle bu eserin Shakespeare'in tüm orijinalliğini ilk defa açıkça göstermiş olduğunu iddia etmektedirler.
Modern edebiyatçı ve kritiklerinin coğu oyunun 1595 veya 1596'da yazılmış olduğuna hemfikirdirler. Eğer bu doğru ise bu oyun Shakespeare'in en çok tanınmış eserlerinden olan Romeo ve Juliyet ve Bir Yaz Gecesi Rüyası eserleri ile aynı dönemde yazılmıştır. Kitapçı Cuthbert Burby'nin 1598'de yayınlamış olduğu Quatro edisyonun içinde bulunan Aşkın Çabası Bosuna eserinin baş sayfasında "W.Shakespeare tarafından hataları değiştirilmiş ve eklemeler yapılmıştır" şeklinde bir ifade bulunmaktadır. Bunun eserin yeniden düzeltilip değiştirildiği manasında olduğu ve böylece bu eserin son formunun ilk şekilden değişik olduğu iddia edilmektedir. Bu oyun 1623'te Birinci Folyo edisyonunda ve 1631'de son quatro edisyonunda basılmıştır.
İlk defa sahneye konulması için yazılı belgeye göre bu eser ilk defa 1597'de Kraliçe I. Elizabeth huzurunda Saray'da Noel eğlenceleri arasında oynanmıştır. İkinci sahneye koyma ise 1605'te bir Londra'da bir tiyatoda değil; bir İngiliz asilzadesinin (ya 3. Southampton Baronu ya da Lord Cranborne'un) büyük malikanesinde yapılmıştır. Daha sonra da çok uzun bir ara ile 1839'da Covent Garden Kraliyet Operaevi'nde 1839'da yapılmıştır.[2]
Rosaline, Maria, Katharine - Fransız Prensesinin nedimeleri
Don Adriano de Armado - Bir fantastik İspanyol
Sir Nathaniel - Bir papaz
Holofernes - Bir öğretmen
Dull - Bir koruma görevlisi
Costard- Bir soytarı
Moth - Armado'nun genç uşağı
Bir Orman Korucusu
Jaquenetta - Hafif tabiatlı bir köylü kızı
Subaylar ve diğerleri, Kral ve Prenses'in hizmetkarları
Konu
Bu oyun Navarre Kralının ve üç asilzade arkadaşının (Berowne, Dumaine ve Longaville) hayatlarının gelecek üç yılını ciddi akademik çalışmalara adayacaklarına ve kadınların bulundukları toplantılarda boş vakit geçirmeyeceklerine dair bir yemin vermeleri ile başlar. Berowne bu uğraş hakkında diğerlerine nazaran daha çekingen davranır. Berowne yakın bir zamanda krallığa Fransız Prensesi'nin üç asil kadın nedimeleri ile birlikte geleceğini ve bu asil hanımların ağırlanması gereğini krala hatırlatır. Kral Berowne'na, bu haberin yeminleri için pek önemi olmadığını, asil hanımların saray dışında bir arazide kamp kurulup ağırlanacaklarını söyler.
Fakat asil hanımlar geldiği zaman kral ve üç arkadaşı bu Fransız Prensesi ve üç asil nedime hanımlara komik olarak aşık olurlar. Bu ana konu etrafında birkaç komik alt-konu bulunmaktadır. Çok ağır bir İspanyol şivesi ile İngilizce konuşan silahşor Don Adrieno de Armado genç uşağı Moth yardımı ile ve muhalifi olan bir ahmak köylü olan Costard ile, biraz hafif meşrep köylü kızı olan Jaquenetta'ya kur yapmaya çalışır ama hiç sonuç almadan başarısız kalır. Aynı zamanda iki tane yazarın alay ettiği ilim adamı, Holofrenes ve Nathniel, sahneye gelirler ve bilgi gösterisi yapma niyetiyle birbirlerine çok basit okul çocuğu Latincesi ile konuşmaya çalışırlar.
Son perdede komik karakterler asilzadeleri eğlendirmek için bir oyun sahneye koyarlar; bu fikir Holofernes tarafından geliştirilmiştir ve bu oyunda bu kişiler Dokuz Değerliler rollerini alırlar. Dört asilzade - ve asil hanımların erkek uşağı Boyet - bu oyunu alaya alırlar ve bu nedenle Armado ve Costard nerede ise kavga edecek hale gelirler. Bu oyun içinde oyunun sonunda yeni bir beklenmedik karmaşık sorun da ortaya çıkar. Fransa'dan bir haber gelmiştir. Prenses'in babası ölmüş ve taht prensese kalmıştır. Bu nedenle Prenses'in hemen ayrılıp geri dönmesi gerekmektedir. Kral ve asilzadeleri Fransız asil kadınlara onlar ayrıldıktan sonra da sadık kalacaklarına yemin ederler. Fakat asil hanımlar erkeklerin aşklarının o kadar güçlü olduğuna ve onlara sadık kalabileceklerine inançları yoktur. Bu nedenle bir yıl ve bir gün bekleyip yeminlerine sadık kalıp kalmadıklarının sınanması gerekmektedir.
Böylece bu oyun pek kesin olmayan bir sonuçla sona ermektedir; halbuki Shakespaere'in oyunları sonunda her sorunun kesin sonuçlara varılır. Bu oyun bu prensipten tek ayrıldığı oyun olduğu bilinmektedir. Onun için bazı edebiyatçılarsa bir başka oyunun bunu takip ettiğine inanmaktadır. Gerçekten Shakespeare'in oyunlarının adlarının bir listesini hazırlayan Francis Meresin listesinde Aşkın Çabası Kazançlı adi altında bir oyun bulunmakta ve bunun kaybolmuş bir Shakespeare oyunu olduğunu iddia etmektedirler.[3]
Kritik
Aşkın Çabası Boşuna oyunu, Shakespeare'in oyunları arasında, çok gösterişli ve entelektüel olma ününü kazanmıştır. İçeriğinde çok karmaşık olarak geliştirilmiş kelime oyunları, cinaslar ve tanınmış edebiyat eserlerine telmihler bulunmaktadır. Çağının şiirsel şekillerini çok zeki bir şekilde iğneleyen ve taklit eden parçalar eser içinde her tarafa yayılmıştır.
Bu eser eski Shakespeare çağının entelektüel zümreden seyircisine hitap etmek üzere hazırlanmıştır. Onun için eski 16.yüzyıl içerik ve formları, her zaman modern çağların seyircisine çok acayip geldiği için bu oyun hiçbir zaman popüler olmamıştır. Bu durum Türkçeye sadece bir defa çeviri haline getirilmesi ile de anlaşılmaktadır. Yine 2000 yılında Kenneth Brenagh bu oyunun filmini hazırlarken oyunun janrını değiştirip müzikalleştirmiş ve böylece daha geniş bir seyirci zümresine hitap edebileceğini düşünmüştür; ne yazıktır ki oyunun ruhu galip gelmiş ve film pek gişe geliri getirmemiştir.
Adaptasyonlar
Alman asıllı Thomas Mann'ın 1943'te yazdığı Doctor Faustus adlı romanda hayalî bir şahıs olan Alman bestekârı Adrian Leverkühn Aşkın Çabası Bos adlı bir opera yazmıştır.
Kenneth Branagh'nın 2000 yılında yaptığı filmde olayların zamanı 1930'lu yıllara aktarılmıştır. Böylece hazırlanan filmin bir muzikal olmasına imkân sağlanmıştır. Bu janrda filmin seyirci çekeceğini beklemekteydi; ancak eğer başarı gişelerde satılan bilet sayısı ile değerlendirilirse, beyaz-sahnede bu filmin pek bir başarı sağlayamadığı kolayca iddia edilebilir.
Bu Aşkın Çabası Boş oyunu ve bunu seri olarak takip ettiği sanılan Shakespeare'in kayıp oyunlarından olan Aşkın Çabası Kazançlı, İngiltere'de BBC Televizyonu için hazırlanan uzun yıllardır devam eden bigi-kurgu/fantezi dizisi olan Doktor Who serisinde Shakespeare'in kodu adı verilmiş birkaç bölümün ana konusunu sağlamışlardır.
Dipnotlar
^Kerrigan, J. ed. "Love's Labour's Lost", New Penguin Shakespeare, Harmondsworth 1982, ISBN 0-14-070738-7
^F. E. Halliday, A Shakespeare Companion 1564-1964, Baltimore, Penguin, 1964; pp. 288-89.
^Knutson, Roslynn, (1991) The Repertory of Shakespeare's Company, 1594-1613, Fayatteville: University of Arkansas Press. say.75.
.jpg)
