Aydın Arıt (d. 1928, İstanbul - ö. 9 Aralık 2003, Göztepe, İstanbul), Türk tiyatro oyunu ve roman yazarı, roman çevirmeniydi. Kentli insanın her türlü halini anlatan, toplumsal düzen eleştirisinden çok kişilerin ruhsal durumlarına odaklanan oyunlar yazdı. Ayrıca üç roman yazdı, birçok polisiye romanı Türkçeye çevirdi.
Yazarlık öncesi hayatı
Arıt, petrol mühendisi Ahmet Bey ile Kâmuran Hanım'ın oğlu olarak 1928'de İstanbul'da dünyaya geldi. Ailesi, Çerkes Sürgünü sonrasında Türkiye'ye yerleşmiş, Abhaz-Adıge kökenli bir aileydi.[1] Babasını küçük yaşta kaybetti. Annesinin başka biriyle evlenmesi sonrasında halasının yanında büyüdü.[2] Amcası yazar Fikret Arıt idi. Ayrıca Halil Kut Paşa eniştelerinden biriydi.
Robert Koleji'den mezun olduktan sonra, Amerika'ya gitti. Burada bir anlık kararla, kıyıdaki bir Türk şilebine gemici olarak katıldı ve iki yıl boyunca dünyayı dolaştı. Afrika'da sıcak çarpması sonucu geçici körlük yaşadı, uzun süre hastanede tedavi gördü.[3] 1951'de yeniden görebilmeye başlayınca Türkiye'ye döndü.
Yazarlığı
Arıt geri döndükten sonra garsonluk, işçilik, büfecilik, gazetecilik gibi işlerde çalıştı. Bir süre sansür kurulunda çevirmenlik yaptı, filmlere altyazı hazırladı.[3] Arıt bu dönemde küçük hikâyeler ve radyo oyunları ile yazarlığa başladı. 1958'de Yeni İstanbul Gazetesi'nde önce Son Penaltı isimli öyküsü, ardından tefrika halinde Siyamlı İkizler romanı yayınlandı. Sapıklar isimli romanı Ceylan Matbaası tarafından 1959'da basıldı. Maj Sjöwall ve Per Wahlöö'nün Martin Beck polisiye dizisine ait pek çok romanı Türkçeye çevirdi. Bunlar 1970'lerde Milliyet Yayınları tarafından yayınlandı. Ayrıca Çin Masalları üst başlığıyla çevirdiği İyi Geceler, Oduncunun Dileği ve Papatya Masalı Cem Yayınları tarafından 1984'te basıldı.
Arıt 1960'larda toplumu ve dönemi yansıtan tiyatro oyunları yazmaya başladı. Tek perdelik Bal Sineği oyunu ilk defa 3 Ekim 1965'te Ankara Oda Tiyatrosu'nda sahnelendi.[3] Bu oyun daha sonra 1975'te Devlet Tiyatroları tarafından sahnelendi, 1988'de ise aynı adla TV filmi olarak çekildi. 1965'te ayrıca Arıt'ın Turistik Oyun isimli radyofonik oyunu da seslendirildi. Arıt 1966'da TRT Radyo Oyunu Yarışması'nda İşlerde Bozukluk ile birincilik, Beberuhiler ile mansiyon kazandı. Beberuhiler oyununu daha sonra Aya Bir Yolcu adıyla iki perdelik sahne oyununa dönüştürdü. Bu oyun 4 Şubat 1967'den itibaren Bursa Ahmet Vefik Paşa Tiyatrosu'nda sahnelenmeye başladı.[3] Arıt'ın Uçamayan Kuşlar Tutulur isimli oyunu 1973-74 sezonunda Yeni Sahne'de oynandı. Arıt bu oyunla Ankara Sanat Sevenler Derneği'nin en iyi oyun yazarı ödülünü aldı. Arıt 1976'da Beşgen, 1979'da Güneşi Parlatanların Gölgesinde oyunlarını yazdı. Sonuncusu aynı yıl Cem Yayınları tarafından basıldı ve yazarın ölümüne kadar yayımlanmış tek oyunu olarak kaldı. Bunların dışında 9 oyun daha yazan Arıt'ın 14 oyunu ölümünden sonra Mitos Boyut Yayınları tarafından basıldı.
Çocuk oyunları da yazan Arıt'ın Kuş adlı oyunu, 1970'te TRT Sanat Ödülleri Yarışması'nda başarı ödülü kazandı. Muhsin Ertuğrul'ın İstanbul Şehir Tiyatroları'nın yönetimine dönmesi sonrasında tecrübeli yazarlardan çocuk oyunu istemesi üzerine[3] Arıt, Masal Masal Matitas'ı yazdı ve oyun 1974-75 sezonunda Şehir Tiyatroları'nda sahnelendi. Arıt çocuklar için bir de Bostan isimli radyofonik oyun yazdı.
Eserleri
Oyunları
- Bal Sineği
- Turistik Oyun (radyo oyunu)
- İşlerde Bozukluk (radyo oyunu)
- Aya Bir Yolcu (Beberuhiler isimli radyo oyunundan)
- Uçamayan Kuşlar Tutulur
- Beşgen
- Güneşi Parlatanların Gölgesinde
- Sansür Var!
- Son Gün
|
- Bir Sorumlu Aranıyor, Tüm Ülke Taranıyor
- Anarşist Avcıları
- Gözlüklünün Maceraları
- Bekri Bira İçmezdi
- Akbaba
- Limonluk Arısı
- Ar Güveysi
- Kuş (çocuk oyunu - TV)
- Masal Masal Matitas (çocuk oyunu)
- Bostan (çocuk oyunu - radyo)
|
Romanları
- Siyamlı İkizler (1958'de tefrika olarak, 2006'da kitap olarak yayınlandı)
- Sapıklar (1959, yeniden basımı 2005)
- Gemi (2004'te ölümünden sonra yayınlandı)
Çevirileri
Martin Beck serisi
- Kanaldaki Ölü
- Duman Olan Adam
- Oteldeki Cinayet
- Kayıp İtfaiye Aranası
- Gülen Polis
- Balkonda Bir Adam Vardı
|
Çin Masalları
- İyi Geceler
- Oduncunun Dileği
- Papatya Masalı
|
Ödülleri
- 1966 - Sanat Sevenler Derneği - Övgüye Değer Görülenler - Bal Sineği
- 1966 - TRT Radyo Oyunu Yarışması
- İşlerde Bozukluk - birincilik
- Beberuhiler - mansiyon
- 1970 - TRT Sanat Ödülleri Yarışması Başarı Ödülü - Kuş
- 1974 - Sanat Sevenler Derneği - En İyi Yerli Oyun Yazarı Ödülü - Uçamayan Kuşlar Tutulur
Kaynakça
- ^ Birleşik Kafkasya Derneği[ölü/kırık bağlantı] web sitesindeki Aydın Arıt biyografisi
- ^ "Bir Düş Gezgini Aydın Arıt", Aziz Erhan, Yeni Tiyatro Dergisi, Sayı:1 - Eylül-Ekim 2007
- ^ a b c d e "Aydın Arıt'la Yeniden Buluşurken", Sema Göktaş, Yeni Tiyatro Dergisi, Sayı:1 - Eylül-Ekim 2007
