Anıt ağaç, fiziksel özellikleri veya tarihi ve kültürel açıdan taşıdıkları önem sebebiyle kendi türündeki diğer ağaçlardan ayrılan ağaç.
Anıt ağaçlar şan, güç, zenginlik ve ululuğun sembolü olarak kabul edilegelmiş, mitolojik öykülere ve destanlara konu olmuştur. Yer aldıkları bölgenin turizm faaliyetlerini güçlendirme potansiyeli bakımından da önemli kabul edilirler.[1] Birçok ülkede birer doğa yapıtı olarak korunurlar.
Tanım
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu'nun anıt ağaç tanımı şu şekildedir:[2] "Tabiat yapısı, ölçüleri ve diğer özellikleri bakımından anıtsal nitelikler kazanmış bulunan ağaçlar".
Türk Standardları Enstitüsü'nün hazırladığı "Anıt Ağaçlar Envanter Seçim Kuralları ve İşaretleme Standardı" nda geçen anıt ağaç tanımı şu şekildedir:[1] "Geçmiş ile günümüz, günümüz ile gelecek arasında köprü kurabilecek denli uzun doğal ömre sahip olan ağaçlardan yaş, gövde çapı, tepe çapı ve boy bakımından kendi türünün alışılagelmiş ölçülerinin çok üzerindeki boyutlara ulaşan; ya da yöre tarihinde, mistik kültüründe ve folklorunda özel yeri bulunan ağaç".
Anıt ağaç kriterleri
Ağaçlara anıtsal nitelik kazandıran niteliklerin başında fiziksel boyutları gelir. Anıt ağaçlar için en belirleyici fiziksel özellikler gövde ve tepe çapları ile boylarıdır. Ancak bir ağacın çapı ve boyu, onu anıtlaştırmak için yeterli değildir. Anıt ağacın doğal ömrünün mutlaka "nesiller arasında bağ kurabilecek" uzunlukta olması gerekir.[2]
Ağaçlara anıtsal özellik kazandıran bir diğer nitelik, kültürel özellikleridir. Bir ağaç, fiziksel boyutlar yönünden olağanüstü sayılmasa da, bulunduğu yörenin kültüründe olumlu ya da olumsuz, gerçek ya da hayal ürünü, mistik ya da folklorik bir öyküye sahip ise veya yörenin ya da ulusun tarihindeki kimi olaylar ile özdeşleşmiş ve onlara tanıklık etmiş ise anıt ağaç olarak kabul edilir. Cami, mescit ve türbe avlularında karşılaşılan devasa çınarlar, serviler ve ıhlamurlar, bu mistik kültür nedeniyle birer doğal miras niteliği kazanmıştır.
Anıt ağaçların tespiti ve korunması.
Her ülkede önceden belirlenmiş bazı kriterlere sahip ağaçlar, oranın yetkili makamları tarafından anıt ağaç olarak tespit deilir ve tescillenir.
Türkiye'de anıt ağaçların tespiti 10 Eylül 2020 tarihinde yürürlüğe giren 110 sayılı Sayılı Tabiat Varlığı Olarak Belirlenecek Anıt Ağaçların Tespitine İlişkin İlke Kararına göre yapılmaktadır.[1] Anıt ağaçları koruma görevi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na bağlı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilir. Anıt ağaç statüsünde olduğu tespit edilen ağaçlar için bazı özel bakım çalışmaları yapılır ve onlara zarar veren eylemler için cezai yaptırımlar uygulanır.[3]
Anıt ağaç türleri
Çevre ve Şehircilik Bakanlığın'ın 1 Temmuz 2022'de aldığı110 sayılı ilke kararına göre anıt ağaçlar üç grupta incelenir:[3]
- Kültürel anıt ağaçlar: Yörenin kültüründe olumlu ya da olumsuz, gerçek ya da hayal ürünü, mistik ya da folklorik bir öyküsü olan veya ulusal tarihî olaylar ile özdeşleşmiş, onlara tanıklık etmiş ağaçlardır. Üç ayrı türü vardır:
- tarihî anıt ağaçlar
- mistik anıt ağaçlar
- folklorik anıt ağaçlar
- Boyutsal anıt ağaçlar: Boy, yaş, gövde ve tepe tacı gibi boyutsal özellikleri bakımından bulundukları yerde kendi türündeki ağaçların alışılagelmiş ölçülerinin çok üzerindeki boyutlara ulaşan, en az yüz yaşında ve doğal ömre sahip ağaçlardır.
- Görsel anıt ağaçlar: Şamdan, çatal, yatay, kıvrık ve farklı gövde kaynaşması gibi değişik görsel özellikleri olan, doğal görünümden önemli ölçüde sapma gösteren ağaçlardır.
Türkiye'de bulunan bazı anıt ağaçlar
- Eskişehir, İnönü'deki Oklubalı Ardıçları
- Kütahya, Domaniç'teki Mızıkçam
- Bursa'daki Ulufeli Çınar
- Hatay, Bedirge'deki Yavuz Selim Meşesi
- İstanbul, Sultanahmet'deki Şecer-i Vak vak çınarı
- Antalya, İbradı'nın Kestaneleri
- İstanbul, Gülhane'deki Taşlıçınar
- İzmir, Beyköy, Beydağındaki Mengerli çınarı
- Bolu, Güvemköydeki Uşaklı çam
- Bursa'da Orhan Camii avlusundaki Eskicibaba çınarı
- Aydın, Selatin Köyünün tepesindeki zeytin ağacı
- Eskişehir, Hamamyolu Caddesinde bulunan Doğu çınarı
- İzmir, Salihli Bozdağ Subatan Yaylasında bulunan Doğu çınarı
- Zonguldak'ıin Alaplı ilçesinde bulunan Gümeli Porsuğu
- Antalya Elmali Çığlıkara ormanındaki Toros Sedir Ağacı
Fotoğraf galerisi
Kaynakça
