Yenilikçi ve deneysel güldürü gösterileriyle dikkat çeken Kaufman, sık sık "komedyen" olarak anılmasına karşın kendisini "şarkıcı ve dansçı" olarak adlandırmaktadır. Şaka yapmak ve güldürüyle ilgilenmek alelade tanımlarından uzak durmuştur. Bir röportajında şöyle demektedir: “Ben bir komedyen değilim, hiç şaka yapmadım. Komedyen size, oraya çıkıp da sizi güldüreceğini vadeder. Benim tek vaadim, sizi elimden geldiğince eğlendirmeye çalışacağımdır.”[2]
1970'lerin başında küçük komedi kulüplerinde faaliyet gösteren Kaufman, 1975'te, gösterisinin bir kısmını sergilemeye davet edildiği Saturday Night Live adlı programla daha geniş bir izleyici kitlesinin dikkatini çeker. Performanslarındaki Yabancı Adam (Foreign Man) tiplemesi, 1878'den 1983'e kadar süren, Taxi adlı durum komedisindeki Latka Gravas karakterinin temelini oluşturur.[3] Bu süre zarfında çeşitli performans sanatı ve komedi şovu gerçekleştirir, komedi kulüplerini ve tiyatroları gezmeye devam eder; bazen kendisi bazen de nobran şarkıcı Tony Clifton olarak görünür. Aynı zamanda skeç komedilerine ve gece tolkşovlarına, özellikle de Late Night with David Letterman'a sık sık konuk olur.[4] 1982'de güreşçi Jerry Lawler ile bir güreş müsabakası kurgular; bu gösteriyi Letterman'ın şovuna da taşır, programda Lawler'la münakaşaya girer. Bu karşılaşmanın planlı olduğu gerçeği yıllarca halka açıklanmaz.
Kaufman, 16 Mayıs 1984'te 35 yaşında akciğer kanseri dolayısıyla hayata veda etti.[1][2] Kariyerinin önemli bir kısmı muziplikler ve aldatmacalar üzerine kurulu olduğundan ölümünün de başka bir muziplik olduğuna dair söylentiler ortaya çıktı.[4][5] Çeşitli tiplemeleri, komediye yaklaşımı, izleyiciyi kışkırtmaya meyli gibi çeşitli unsurlar onu hâlâ saygı duyulan biri konumunda tutmaktadır.[4][6]
Hayatı
Andy Kaufman, 17 Ocak 1949'da New York'ta Janice ve Stanley çiftinin üç çocuğundan en büyüğü olarak dünyaya geldi. Erkek kardeşi Michael ve kız kardeşi Carol ile birlikte Great Neck, Long Island'da orta sınıf bir Yahudi ailede büyüdü. Annesi, ev hanımı ve eski manken Janice, babası ise Stanley Kaufman'dı.[7] Kaufman, sahne sanatlarına tutkun bir çocuktu, ayrıca profesyonel güreşi de heyecanla takip ediyordu. Bu dönemde çocuk partilerinde çeşitli gösteriler sergiledi. 1963'te Budd Friedman'ın doğaçlama komedi kulübünde yer almak istedi ancak başarısız oldu. Boston'da, üniversitede televizyon bölümünde okudu ve kendi kampüs televizyon programı “Uncle Andy's Fun House”da rol aldı.[1][3]
Kaufman, Debbie Harry ve Caitlin Clarke ile güreşiyor (1983).
Bir süre New York’ta külüplerde parasız çalıştı, daha sonraları ise biletli gösteriler düzenledi. Bu gösterileri, Saturday Night Live’a çıkmasını sağladı. Daha sonra Tonight şovunda ve Mike Douglas ve Redd Foxx'la birlikte programlarda yer aldı. ABC tarafından yayımlanan Taxi (ABC, 1978-1982; NBC, 1982-1983) adlı durum komedisinde Latka Gravas karakteri ile yer aldı. Kaufman, meşhurluğunu Taxi’deki göçmen bir otomobil tamircisi olan Latka karakterine borçluydu. Bazı Saturday Night Live programları ve çeşitli tiplemeleri, bazı insanları eğlendirdiği kadar bazı insanları, özellikle de feministleri sinirlendiriyordu. Kaufman’a öfkeleri, “Cinsiyetler Arası Dünya Güreş Şampiyonu” (Intergender World Wrestling Champion) karakterinden kaynaklanıyordu. Kaufman, kendisiyle maça çıkacak herhangi bir kadına 1,000 dolar ödeyeceğini bildirmişti. 60'tan fazla kadın bu meydan okumayı kabul etti. Kaufman, tüm müsabakaları kazandığını iddia etti. 1981'de Kaufman, “Bana karşıt kadınları üzmek için tüm bu erkek şovenizmini sergiledim”[not 1] dedi.[1][3]
Andy Kaufman, 1982 dolaylarında Lawler maçı dolayısıyla boyunlukta.
Nisan 1982'de Andy Kaufman, profesyonel güreşçiJerry Lawler ile yaptığı maçta boyun ve sırt incinmeleri yaşadı. Lawler'ın ifade ettiğine göre, Kaufman'ın güreşle ilgili aşağılayıcı sözlerine kızmıştı ve ona meydan okudu. Maçtan 3 ay sonra ikili, Late Night With David Letterman’da göründü, canlı yayında atıştılar; Lawler Kaufman’a tokat attı, Kaufman ise Lawler’ın üzerine kahve fırlattı. Ancak Lawler, Kaufman'ın hayatını konu edinen Man on the Moon'da kendisi olarak göründü; film, Lawler'ın Kaufman'la kavgasının kurgu olduğunu ortaya çıkardı. Lawler daha sonra Kaufman'la aralarındaki kavganın sadece kurgu olduğunu, aynı zamanda ikisinin aslında çok iyi arkadaş olduklarını da iddia etti.[3][8][9]
Saturday Night Live’da 14 kez görülen Kaufman’ın, 20 Kasım 1982'de seyirci oylaması ile, 195.544'e karşı 169.186 oyla artık programa çıkması istenmiyordu, tekrar gösterimler dışında bir daha Saturday Night Live'da görünmedi. Kaufman, 1979’da Carnegie Hall’da kendi düzenlediği gösteride sahne aldı. Seyircilerden 2,800 kişiyi “gece yarısı atıştırması”na davet etti. Kaufman’ın kiraladığı otobüslere binen seyircilere, Manhattan'daki New York School of Printing’de çikolatalı kurabiye ve süt ikram edildi.[3]
Tony Clifton.
Kaufman’ın sahne rutini, The Great Gasby romanının çeşitli bölümlerini okumak veya “99 Bottles of Beer”[not 2] şarkısının tamamını söylemek gibi geniş bir yelpazede, beklenmedik sahne şovlarından oluşuyordu. Kaufman'ın yelpazesindeki en dikkat çekici karakterlerden biri, hayali bir ülkeden gelen garip bir göçmen, Yabancı Adam'dı. Ayrıca, “Mighty Mouse” müziğine aralıklarla dudak senkronizasyonu yapmak veya ağır bir aksanla çeşitli ünlülerin taklidini yapmak ya da Elvis Presley taklidi onun şovunun bir parçasıydı. Kaufman'ın başka bir sahne yaratımı Tony Clifton ise nobran bir şarkıcıydı, seyirciyi azarlıyordu.[3]
İki uzun metrajlı filmde (In God We Trust, 1980; Heartbeeps, 1981) başrol oynamanın dışında, bir dizi tolkşov yoluyla insanların sinirine dokunmaya çalıştı; ayrıca kurgu olduğu ortaya çıkacak güreş şovu için canlı yayını sırasında bir kavga başlattı; Lawler'dan tokat yedi, Lawler'a küfürler savurdu ve ona kahve fırlattı.[9][10][11]
Kaufman’ın ölüm belgesi.
Ömrü boyunca sağlıklı beslenmeye çalışan ve sigara kullanmayan Kaufman'a, Ocak 1984'te nadir görülen bir akciğer kanseri teşhisi konuldu, 16 Mayıs 1984'te öldü. Yıllardır insanları kandırmaya çalışan biri için şaşırtıcı olmayacak bir şekilde, ölümünün bir aldatmaca olduğuna dair söylentiler ölümünden sonra onlarca yıl devam etti. Kaufman'ın hayatı, Jim Carrey'nin Andy Kaufman rolünü oynadığı Aydaki Adam (1999) filmine konu oldu.
Andy Kaufman'ın performanslarının eşi benzeri yoktu. İzleyici hoşgörüsünün sınırlarını zorlamakla kalmıyor aynı zamanda tuhaf, harika ve bazen de korkunç karakterler yaratıyor; birinden diğerine çarçabuk geçiş yaparak, “Kaufman” ile “sanatçı Kaufman” arasındaki çizgiyi etkili bir şekilde bulanıklaştırıyordu. Kaufman (ve ara sıra arkadaşı ve yazar ortağı Bob Zmuda), Clifton için takım elbise, makyaj, peruk, takma bıyık ve güneş gözlüğü takıyordu; bu da insanların, Kaufman ve Clifton'ın iki farklı kişi olduğunu düşünmelerine olanak tanıyordu. Ayrıca Zmuda, Kaufman'ın ölümünden sonra kamuoyuna Clifton olarak göründü.[2]
Ayrıca, Kaufman kendisinin bir komedyen olmadığını ifade etmiştir:
Ben bir komedyen değilim, hiç şaka yapmadım. Komedyen size, oraya çıkıp da sizi güldüreceğini vadeder. Benim tek vaadim, sizi elimden geldiğince eğlendirmeye çalışacağımdır. İnsanların tepkilerini manipüle edebilirim. Gülmenin çeşitli türleri vardır: İçten bir kahkaha, kahkahaya layık bir şey içindir. İçten bir kahkaha, akıldan gelmez. Ancak şimdi bu benim için zor zira şimdi meşhur oldum, ‘Andy Kaufman ne kadar da komik bir adam’ diyorlar. Ama ben komik olmaya çalışmıyorum, sadece onların zihnileriyle oynamak istiyorum.[not 3][2]
Jim ve Andy
Jim & Andy: The Great Beyond, Chris Smith'in yönettiği Netflix’de 17 Kasım 2017'de yayınlanan belgeseldir. Belgesel, Miloš Forman'ın yönettiği 1999 yapımı Man on the Moon filminin yapımı sırasında Andy Kaufman rolünden çıkmayan aktörJim Carrey'i konu almıştır.
Belgesel, Carrey'le yapılan güncel röportajlar ve Man on the Moon'un, neredeyse 20 yıl önceki, ilk elden görüntüleri arasında gidip geliyor. Carrey'e göre Universal Pictures, insanlar [Carrey’nin] “bir pislik olduğunu düşünmesinler[not 4]” diye filmin kamera arkası görüntülerini (çoğu Kaufman'ın kız arkadaşı Lynne Margulies tarafından çekilmişti) saklamıştı.[12] Temel varsayım, Carrey'nin film çekimleri sırasında role o kadar bağlı olduğu ki, tıpkı Andy Kaufman gibi, karakterden ayrılmakta zorluk çektiğiydi. Carrey'in performansı o kadar gerçekçiydi ki, Andy'yi tanıyan insanlar, hatta ailesi ve ona yakın olanlar, Andy'nin yeniden yanlarında olduğunu hissettiler.
Jim Carrey, Andy Kaufman hakkında şunları söylüyor:
Andy, televizyon camiasının sözde saygınlığını paramparça etmişti. Herkes münasip davranıyor, en iyi şeyleri sunuyordu. Ed Sullivan Show’da tabak çevirenler falan vardı. İcat edip 1.000 yılda mükemmelleştirdikleri rutinleri vardı. Andy ise çıkmış, plağa pleybek yapıyordu. (…) Mighty Mouse şahanedir. Muhteşem Gatsby’nin tamamını okuması da inanılmaz bir fikir. Yabancı Adam oyunu da babasından onu sevmesini, kabullenmesini isteyişiydi. Babasının spor ceketini giyerdi. Çünkü babası, onu elbette seviyormuş ama sigortacıymış ve klasik Amerikan çocuğu olmasını beklemiş ondan. Ama eline geçen çocuk, tek yapmak istediği odasında duvara gösteri yapmak isteyen efemine, üşütük, yaratıcı, deli bir çocuk olmuş. (…) [Andy] Kulübe dâhil değildi. Hiçbir kulübe. Diğer herkes spor yaparken ağaçlarla konuşan çocuktu o. Ama mesele, o insanları çekmekti. Ama mesele, “Elimde bir şey var ve gerçekten büyülü. Ama sen göremezsin çünkü özel güçlerim var.” demekti. Özel olma ihtiyacıydı. Bunu benden daha iyi yapabilecek biri olduğunu düşünmüyorum. Odamda duvara gösteri yapıp misafirler için prova yapmak nasıl bir şey, bilirim. Her biri geldiğinde onlara gösteri yapmak. Biraz farklı olan çocuk olmak.[13]
Performansları
İlk olarak Hazar Denizi'nin üzerinde battığını iddia ettiği Hazar Adası'ndan (kendi kurguladığı bir ada) geldiğini söyleyerek komedi kulüplerinde çıkmaya başlamıştır. Bir Hazar Adalısı gibi davranarak Elvis Presley ve Amerikan başkanlarının taklitlerini yapmıştır. Yine bir taklit sonucu ortaya çıkan Tony Clifton'u gece kulüplerinde, seyirciyle arası iyi olmayan bir şarkıcı olarak canlandırmıştır. 70'lerde Laurie Anderson ile birlikte ortak gösteriler düzenlemiştir. İlk kez 1975 yılında Saturday Night Live'a çıkmıştır.
Giderek tanınmaya başlanan Kaufman, yeni bir dizide rol alması için menajerine gelen teklifi önce kabul etmek istememiştir; zira kendi işini yapmak istemiş, yapay olduğunu düşündüğü komedi dizilerinde oynamak istememiştir. Ancak menajeri George Shapiro'nun da baskısı üzerine 1978 ve 1983 yılları arası ABC ve NBC'de yayımlanan Taxi dizisinde Latka karakterini canlandırmıştır.
Bir sitcom sırasında Michael Richards ile aralarında kavga çıkmıştır.
Yazar Mark Evanier, Kaufman'ın 1960'larda popüler Amerikalı komedyen Dick Shawn'ı taklit ettiğini söyler.
Komedyen Carl Reiner, Saturday Night Live'da, “Hiç kimse Andy'nin ve Buster Keaton yaptığını yapmadı ve bunu yapan kimsede çıkamayacak.” demiştir.[14]
Hayatını konu alan 1999 yapımı Man on the Moon filminde Kaufman'ı Jim Carrey canlandırmıştır. Eddie Murphy bir röportajında Andy'nin hayranı olduğunu söyler.
Notlar
^“I put on all that male chauvinism to get my women opponents upset.”
^“I am not a comic, I have never told a joke... The comedian's promise is that he will go out there and make you laugh with him... My only promise is that I will try to entertain you as best I can. I can manipulate people's reactions. There are different kinds of laughter. Gut laughter is where you don't have a choice, you've got to laugh. Gut laughter doesn't come from the intellect. And it's much harder for me to evoke now, because I'm known. They say, ‘Oh wow, Andy Kaufman, he’s a really funny guy.’ But I'm not trying to be funny. I just want to play with their heads.”
.JPG)
