Ambulakral sistem

Ambulakral sistem, denizyıldızı ve denizkestanesi gibi derisi dikenliler tarafından hareket etme, beslenme, dışkılanma ve soluk alma gibi işlevler için kullanılan hidrolik bir sistemdir.^[1] Sistem çok sayıda tüp ayağı birbirine bağlayan kanallardan oluşur. Derisi dikenliler kasların kasılmasıyla tüp ayaklara su girmesi yoluyla uzaması ve yeri itmeleri sonrasında da kasların gevşemesi yoluyla uzayan tüp ayakların geri çekilmesi yoluyla hareket ederler.^[1][2]

Derisi dikenliler şubesinin altı sınıfında bu sistemin yapısı farklılıklar gösterir.

Denizyıldızları

Denizyıldızında su sisteme aboral ya da üst yüzeyde bulunan elek benzeri bir yapıya sahip madreporit denen delikten girer. Bunun arkasında kalker ile çevrelenmiş bir kanala bağlı ampulla adı verilen küçük bir kesecik bulunur. Bu kanal merkezi halka şeklinde olan kanala açılır. Buradan da kollara doğru ambulakral kanallara bağlanır. Denizyıldızının her kolunun altında böyle bir ambulakral kanal bulunurken denizkestanesinde bu kanallar gövdenin dışında yer alır.^[3]

Ambulakral kanalların yanında yumru şeklinde ampullae sırası vardır ve bunlar yan kanalcıklara bağlanırlar. Denizyıldızında bu yumrular birbirini takip eder, soldaki ampulladan sonra sağdaki ampulla gelir ve ambulakral kanal boyunca bu şekilde dizilim devam eder. Ampullae yapışıcı podiaya bağlanır. Bu yapının tamamına tüp ayak denir. Çoğunlukla ampullae ile ambulakral kanal arasında bağlantı yapan küçük yan kanallar eşit uzunluktadır dolayısıyla da tüp ayaklar ambulakral kanalın iki yanında birer sıra olarak dizilirler. Ancak bazı denizyıldızı türlerinde sıralı olarak uzun ve kısa yan kanallar vardır, bu da ambulakral kanalın çevresinde ikişer sıra tüp ayak olduğu izlenimini verir.^[3]

Ampullae kasılınca içine su gelen podia uzanır. Bu işlem hareket edilmesini sağlar ancak oldukça güçlü bir sistem olmasına karşın çok yavaştır.^[4]

Ambulakral kanallara ve madreporite bağlanan merkezi halka kanalın iç yüzünde başka özelleşmiş yapılar bulunur. Birçok denizyıldızı türünde her ambulakral kanalın arasında polyan kesesi denen bir kas kesesi bulunur. Ambulakral kanallarda ayrıca Tiedemann cismi denen dört ila beş çift karmaşık keseler bulunur. Bu cisimler, omurgalıların kan hücrelerine benzer şekilde amoeboid hücrelr olan koelomositleri üretir.^[3]

Ambulakral sistemin içinde asıl olarak deniz suyu bulunsa da, koelomositlerin yanı sıra sistem içindeki sıvıda ayrıca bazı proteinler ve yüksek oranda potasyum tuzları da bulunur.^[3]

Kaynakça

1. ^ Solomon, Eldra (2002). Biology. Brooks/Cole. 
2. Dale, Jonathan (2000). "Starfish Science". 9 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2014. 
3. ^ Barnes, Robert D. (1982). Invertebrate Zoology. Philadelphia, PA: Holt-Saunders International. ss. 933-939. ISBN 0-03-056747-5. 
4. Gilbertson, Lance (1999). Zoology Lab Manual (fourth edition bas.). McGraw Hill Companies, New York. ISBN 0-07-237716-X. KB1 bakım: Fazladan yazı (link)