Guzmán yakalandıktan sonra kafes içerisinde (Eylül 1992)
Manuel Rubén Abimael Guzmán Reynoso (3 Aralık 1934 - 11 Eylül 2021[1]), takma adı Başkan Gonzalo, eski felsefe profesörü, Peru'daki Aydınlık Yol devrimci hareketinin lideri.
Yöneticisi olduğu siyasi hareket Peru'da 1970'li yıllardan itibaren aktif oldu ve 17 Mayıs 1980 tarihinden itibaren hükûmete karşı silahlı mücadele başlattı. Peru hükûmeti tarafından terörizm ve vatana ihanet suçlarından aranan Guzmán 1992 yılında yakalandı, ömür boyu hapis cezasına mahkûm oldu ve ölümüne kadar Lima yakınlarındaki Callao deniz üssünde tutuldu.
Gençliği
Başkent Lima'nın 1000 km uzağındaki Islay eyaletinin kıyı kenti olan Mollendo'da doğdu. Millî piyangoyu kazanan bir tacirin üç farklı kadından olan altı çocuğundan biriydi. Annesi Berenice Reynoso o daha beş yaşındayken öldü. 1938-1946 yılları arasında annesinin ailesiyle yaşadı. 1947 yılında babasının yanına Arequipa'ya gitti. Burada Katolik Okuluna devam etti. 19 yaşına geldiğinde Arequipa'daki San Agustín Ulusal Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesine girdi. Öğrencilik döneminde marksizm ile tanıştı, Peru Komünist Partisi kurucusu José Carlos Mariátegui'nin eserlerinden etkilendi.
Siyasete giriş
Üniversitede felsefe ve hukuk eğitimi gördü. 1962 yılında felsefe dalında öğretim üyesi olarak Ayacucho'daki San Cristóbal Huamanga Üniversitesine rektörünün daveti üzerine başladı. Antropolog olan üniversite rektörü Dr. Efraín Morote Best sonradan Aydınlık Yol hareketinin fikir alanındaki liderlerinden olacaktır. Morotoe'nin desteğini alan Guzmán, Peru'daki yerel halkın dili olan Quechua dilini öğrenmeye ve sol siyasetle daha da ilgilenmeye başlar. Kendisi gibi genç aydınlarla Peru'nun bir devrim ile kurtarılması fikirleri bu dönemde şekillenir. 1970'li yıllarda hükûmet karşıtı gösterilerde iki kez tutuklanır. 1964 yılında Augusta la Torre ile evlenir.[2] 1965 yılında Çin'i ziyaret eder. Üniversitedeki görevinden 1970'li yılların ortasına doğru istifa eder ve yeraltına çekilir.
Peru Komünist Partisi
1985 yılına ait Aydınlık Yol posterinde Guzmán
1960'lı yıllara gelindiğinde Peru Komünist Partisi ideolojik ve kişisel sebeplerden bölünmüş durumdadır. Sovyet geleneğinden çok Çin geleneğine yakın olan Guzmán sonraları Aydınlık Yol olarak adlandırılacak hizibin lideri konumuna geçer. Guzmán, Başkan Gonzalo takma adını alarak maoist modele göre devrimci köylü halk savaşını başlatır. Bu dönemde Guzmán, ABD emperyalizminin yanı sıra Sovyetler Birliğini de eleştiriyor ve bu ülkeyi sosyal emperyalizmle suçluyordu.
Halk Savaşı
“
Guzmán, Fidel Castro dışarıda tutulursa, bir hükûmeti devirip iktidarı almaya en çok yaklaşan Latin Amerikalı devrimcidir.
Aydınlık Yol hareketi başlarda sadece Peru üniversiteleri çevreleriyle sınırlı kaldı. 1970'li yılların sonlarına doğru ise Ayacucho bölgesinde bir gerilla grubuna evrildi. 1980 yılının Mayıs ayında grup Peru hükûmetine karşı savaş açtığının ilanı olarak Ayacucho bölgesindeki Chuschi köyüne baskın düzenleyerek 1964 yılından beri ilk kez bir seçimin gerçekleşmesine engel olmuş oldu. Zamanla büyüyen gerilla hareketi Lima eteklerinde kadar genişledi. Aydınlık Yolun amacı hükûmeti çaresiz bırakacak kadar ülkede kontrolü ele alıp iktidarın alınabileceği bir ortam sağlamaktı. Gerillalar sadece asker ve polisleri değil her türlü hükûmet görevlisini, grev kırıcı işçileri, hükûmetle işbirliği yapan köylüleri ve hatta diğer sol örgütleri[4] de hedef almaktaydı. Yoğun iç savaş ortamında yaklaşık 70 bin kişinin hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir.[5]
Aydınlık Yol hareketi Guzmán'ın fikirlerini ve eserlerini marksizm, leninizm ve maoizm ideolojisi üzerine kurulmuş yeni bir teorik anlayış olarak değerlendirmiştir. 1989 yılında yaptığı değerlendirmede Guzmán artık stratejik dengenin sağlandığı ve eski rejimin artık yönetemez haline geldiğini öne sürerek stratejik saldırı aşamasına geçeceklerini ilan etti.
Yakalanması
1990 yılında iktidara gelen Alberto Fujimori 5 Nisan 1992 tarihinde devlet başkanı iken parlamenter yapıya karşı yaptığı darbe ile ülkede yeni ve otoriter bir siyasi yapı kurar. Teröre karşı oluşturduğu özel polis teşkilatıyla[6] Aydınlık Yol gerillalarına karşı önemli adımlar atar. Lima'da gerillaların kaldıkları hücre evlerini arayan polisler Lima'da Maritza Garrido Lecca adlı öğretmen tarafından işletilen bir bale okuluna yaptıkları 12 Eylül 1992 günkü baskında Guzmán ve sevgilisi Elena Iparraguirre başta olmak üzere 8 kişiyi ele geçirir.
Polis Guzmán ile birlikte örgütsel belge ve bilgilere de ulaşır. Bilgisayarında gerilla silahlı kuvvetlerinin çok ayrıntılı bir dökümü bulunan Aydınlık Yol o dönemde 23 bin 430 silahlı gerillaya sahip olduğu Guzmán daha sonra Peru hükûmeti tarafından bir kafesin içerisinde mahkûm kıyafetleriyle kamuoyuna teşhir edilecektir.[7][8]
Dava süreci ve tutukluluğu
Guzmán, Fujimori hükûmetinin uygulamaya koyduğu anti-terör yasaları gereğince başları kapalı askeri hâkimlerce yargılanır. Hâkimlere karşı gerillalar tarafından saldırı yapılmasından çekinen hükûmet bu yönde bir önlem almıştır. Üç gün süren mahkeme sonucunda Guzmán ömür boyu hapis cezasına çarptırılır ve Lima'daki Callao askeri deniz üssü hapishanesine gönderilir.
Guzmán yakalandıktan sonra Peru televizyonuna çıkarak Peru hükûmetiyle barış görüşmelerinin başlatılması gerektiğini beyan etti. Açıklama Aydınlık Yol içerisinde bir yarılma yaratacak ve hükûmetin ilan ettiği af çerçevesinde altı bin gerilla silah bırakacaktır.[9]
Silahlı mücadeleye devam kararı alan Aydınlık Yol gerillaları ise Oscar Ramirez Durand önderliğinde yollarına devam ederler. Ancak 1999 yılında Ramirez'in de yakalanmasıyla örgüt çökme noktasına gelir.[9]
Yeniden yargılanması
Peru Anayasa Mahkemesinin Fujimori dönemimde uygulanan kontrterör yasalarının anayasaya aykırı olduğunun açıklanmasıyla bu dönemdeki tüm yargılamalar geçersiz ilan edilir.[9] Bu kapsamda Guzmán da yeniden yargılanır. Mahkeme süreci 5 Kasım 2004 tarihinde başlar. Ulusal ve uluslararası kamuoyunun yoğun ilgi gösterdiği mahkemede Guzmán'ın savunmasının kamuoyuna açıklanmaması için dava sırasında ses kaydı alınmasına izin verilmez. Basına kapalı olarak süren ve çeşitli kereler hâkimi değişen dava 13 Ekim 2006 tarihinde Guzmán'a ömür boyu hapis cezası verilmesiyle sonuçlanır.[10]
Sonraki hayatı
11 Eylül 2021 tarihindeki ölümüne kadar Callao deniz üssündeki özel hücresinde tutulmuştur. Aynı hapishanede Movimiento Revolucionario Túpac Amaru, MRTA lideri Víctor Polay ve Fujimori döneminde hapishaneyi inşa ettiren eski istihbarat şefi Vladimiro Montesinos kalmaktadır.[11] Boş olan dördüncü hücre ise Fujimori için ayrılmıştır. Guzmán 2006 yılında kendisiyle beraber tutuklanan Aydınlık Yol yöneticilerinden olan ve ayrı bir hapishanede tutuklu bulunan Iparraguirre ile evlenmiştir.
Geleneği
Yazdığı eserler
Guzmán tutuklanmasının 17.yıldönümüne denk gelecek şekilde 12 Eylül 2009 tarihinde anıları ve değerlendirmelerinden oluşan 400 sayfanın üzerindeki düşüncelerini De puño y letra adındaki kitapta toplar. Kitapta gerilla dönemindeki anıları, yakalandıktan sonra mahkemede yaptığı savunma ve geleceğe dönük düşünceleri yer almaktadır. Peru hükûmeti Guzmán'ın üst seviyede korunan bir özel hapishanedeki hücresinden el yazmalarını nasıl çıkardığı konusunda şaşkınlığını gizlememektedir.[12][13]
^Peru’daki diğer bir devrimci örgüt olan Movimiento Revolucionario Túpac Amaru, MRTA saldırıların hedefi olmuştur
^Gerçek ve Uzlaşma Komisyonu (İspanyolca: Comisión de la Verdad y Reconciliación (CVR)) raporu anasayfası [1] 4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 11 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
^Bu dönemde yoğun insan hakları ihlalleri gerçekleştiren teşkilatın adı Kontrterör Dairesidir (İspanyolca: Dirección Contra el Terrorismo, DIRCOTE) Resmi sitesi 1 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca), 11 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
^Guzmán'ın bu şekilde teşhir edilmesi çeşitli çevrelerce protesto edilecektir. Ünlü müzik grubu Rage Against the MachineBombtrack adlı eserin klibinde bu sahneyi eleştirel şekilde canlandıracaktır
^Teşhir edilmesini protesto eden Guzmán buradaki basın mensuplarına bir konuşma yapmış ve Enternasyonal marşını söylemiştir [2] 5 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 12 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
