2011 Libya askerî müdahalesi

2011 Libya bombardımanı
2011 Libya ayaklanması'nın parçası
Bombardımanın yapıldığı hava üslerinin konumu.
Tarih 19 Mart 2011 — 31 Ekim 2011 Bölge Libya Sebep Kaddafi güçlerinin muhalif güçlere karşı yürüttüğü askeri operasyonlar. Sonuç Muammer Kaddafi öldürüldü. Geçici Ulusal Konsey yönetimi ele aldı.
Taraflar
Uygulanan karar BM GK 1973 Sayılı Kararı: 1. aşama: SEAD Fransa Amerika Birleşik Devletleri Birleşik Krallık Kanada 2. aşama: CAP Belçika Birleşik Arap Emirlikleri Amerika Birleşik Devletleri Birleşik Krallık Danimarka Fransa İtalya İspanya Kanada Katar Norveç Yunanistan Türkiye İşbirlikçi muhalifler (kara kuvvetleri) Libya Cumhuriyeti (Ulusal Geçici Konsey)	Libya Sosyalist Halk Cemahiriyesi Destekleyen: Belarus askeri danışmanları[1][2]
Komutanlar ve liderler
Nicolas Sarkozy François Fillon Édouard Guillaud David Cameron Liam Fox Sir Stuart Peach Barack Obama Carter Ham Sam Locklear Giorgio Napolitano Silvio Berlusconi Ignazio La Russa José Luis Rodríguez Zapatero Carme Chacón Yves Leterme Pieter De Crem Stephen Harper Peter MacKay André Deschamps Mustafa Abdul Celil Mahmud Jebril	Muammer Kaddafi Seyfülislam Kaddafi Khamis Kaddafi Ebubekir Yunus Jaber
Kayıplar
1 F-15E çöktü (savaş dışı kayıp),[3] 1 MQ-8 dron vuruldu,[4] 21–35 SAS savaşçıları öldü,[5][6] 3 Hollandalı asker ele geçirildi[7]	14 asker, 14 tank, 20 zırhlı personel taşıyıcısı, 40 araç,[8] 2 çoklu roketatar, onlarca pick-up[9] Hava savunma sistemleri parçaları ve genel askeri altyapı[10]
64 ölü, 150 yaralı. (Kaddafi tarafının iddiası)[11]
Bahsedilen kayıplar ve zararlar tarafsız kaynaklardan elde edilmiştir.

2011 Libya bombardımanı, 19 Mart 2011'de UTC saati ile 16:45'te başlayan, Libya'daki karışıklığı düzeltme amaçlı operasyonudur.^[12][13][14]

19 Mart günü, operasyon öncesinde UTC ile saat 13:30'da Paris'te yapılan toplantıya Fransa cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy, BM genel sekreteri Ban Ki-moon, ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, Birleşik Krallık Başbakanı David Cameron, Almanya Başbakanı Angela Merkel ve bazı temsilciler katıldı.^[15] Toplantı sonrasında da hava ve füze taarruzu başlamıştır.^[16][17] Saldırının ardından çeşitli tepkiler gelmiştir, Rus Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Aleksandr Lukaşeviç, "Bir dizi ülkenin hava kuvvetleri, 19 Mart'ta Libya'ya karşı askeri eylemlere başladı. Moskova, bu askeri eylemi üzüntüyle karşılamaktadır" dedi.^[18]

Operasyon öncesi

18 Mart tarihinde kamuoyunda, koalisyon devletlerinin Libya'ya müdahale edeceği söylenmeye başlamıştı. Libya Başbakanı Muammer Kaddafi, Barack Obama'ya operasyon öncesinde mektup yazmıştır, mektupta Obama'ya sitem etmiş ve isyancılara karşı tutumunu savunmuştur:

Operasyon Sonrası

Kaddafi'nin Düşüşü ve Ölümü

2011 yılında yapılan müdahalenin ardından, Libya lideri Muammer Kaddafi, Ekim 2011'de Sirte kentinde yakalanarak öldürüldü. Bu gelişme, Libya'da 42 yıllık otoriter bir yönetimin sona erdiği anlamına geliyordu. Kaddafi’nin ölümünün ardından, Ulusal Geçiş Konseyi (UGK) ülkenin geçici yönetimini üstlenerek 23 Ekim 2011'de ülkenin “kurtuluşunu” ilan etti.[1]

Siyasi Geçiş Süreci

Ulusal Geçiş Konseyi'nin yönetimi altında, 2012'de yapılan ilk demokratik seçimlerle Genel Ulusal Kongre (GUK) kuruldu. Ancak, siyasi yapının zayıflığı ve milis gruplarının etkinliği nedeniyle UGK'nin ve GUK'un otoritesi sınırlı kaldı. 2014 yılında Temsilciler Meclisi’nin seçilmesiyle, Libya’da iki ayrı parlamento ve yönetim yapısı oluştu. [2]

İç Savaş ve Bölünme

2014’ten itibaren, Libya Ulusal Ordusu (LUO) lideri General Halife Hafter ve Trablus merkezli Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) arasında yoğun çatışmalar başladı. Bu durum ülkeyi doğu ve batı olarak fiilen ikiye ayırdı. Hafter, 2019 yılında Trablus'u ele geçirmek için büyük bir saldırı başlattı, ancak uluslararası destek ve yerel direniş nedeniyle bu girişim başarısız oldu.[3]

Uluslararası Müdahaleler ve Anlaşmalar

2019'da Türkiye, UMH ile deniz yetki sınırlandırması ve güvenlik iş birliği anlaşmaları imzaladı. Türkiye’nin askeri desteği, UMH’nin Hafter güçlerine karşı başarılı olmasını sağladı. Aynı dönemde Rusya da Hafter’e destek vererek, Libya’daki iç savaşta karşılıklı müdahalelere katkıda bulundu.[4]

Ateşkes ve Geçici Ulusal Birlik Hükümeti

2020 yılında Birleşmiş Milletler arabuluculuğunda kalıcı bir ateşkes anlaşmasına varıldı ve taraflar ateşkese uyduklarını açıkladılar. 2021'de geçici bir ulusal birlik hükümeti kuruldu, ancak Aralık 2021'de yapılması planlanan seçimler siyasi anlaşmazlıklar nedeniyle ertelendi.[5]

Güncel Durum

2024 itibarıyla Libya’da istikrarsızlık devam etmektedir. Ülkenin farklı bölgelerinde hala etkin olan silahlı gruplar ve bölgesel nüfuz mücadelesi, kalıcı bir siyasi çözümün önünde engel olarak durmaktadır. Uluslararası toplum, Libya’da barışın ve istikrarın sağlanması için diplomatik çabalarını sürdürmektedir.

“	Oğlumuz Sayın Barack Hüseyin Obama’ya. Sana daha önce de söyledim. Allah korusun Libya ile ABD savaşa girse bile sen bizim oğlumuz olarak kalacaksın. Bizim gözümüzdeki resmin değişmeyecek. Senden aynı imajı korumanı istiyorum. Eli silahlı El Kaide militanları senin ülkendeki şehirleri kontrol etseydi sen ne yapardın? Söyle ben de aynı yolu izleyeyim.[19]	„
—Muammer Kaddafi

Paris zirvesi devam ederken Kaddafi, müdahale etmeyi görüşen devletleri uyaran bir mesaj yayınlamıştır. Mesajında "Libyalılar ülkeleri için ölmeye hazır" ve "Libya’ya müdahaleden pişman olursunuz. Libya sizin değil, Libyalılarındır" dedi^[19][20]

Kronoloji

Operasyon öncesi ve operasyon aşaması kronolojide UTC saatleri ile belirtilmiştir.^[21] 1. gün: 19 Mart 2011

13.30 — Paris zirvesi başladı. Zirveye Fransa, İngiltere, ABD, Almanya ve BM temsilcileri katıldı. Zirvede Libya'daki halk sıkıntısı ve operasyon ihtimali tartışıldığı belirtildi.

14.15 — Paris zirvesi devam ederken, bazı Fransız keşif ve savaş uçakları Libya'da uçuşlara başlamıştır. Libya hava sınırı resmen ihlal edilmeye başlandı.

14.45 — Zirve sonrası Nicolas Sarkozy, Libya'da sivil kaybının artmasını önlemek için müdahaleye hazır olunduğunu belirtti. Kaddafi'nin sivillere saldırısını önlemeye ve tankları imha etmeye çalışacağını da ekledi.

15.00 — David Cameron, Libya için harekete geçme vaktinin geldiğini açıkladı.

15.25 — Silvio Berlusconi, Libya için üs desteğinde bulunabileceklerini açıkladı. Ayrıca hava akınlarına İtalya'nın katılabileceğini, Napoli'deki Nato üssünün izne açılabileceğini belirtti.

16.05 — Barack Obama, Brezilya'da yaptığı açıklamada harekete geçme vaktinin geldiğini belirtti.

16.15 — Kanada Başbakanı Stephen Harper, Libya'ya söz konusu operasyonun kısa sürede başlayabileceğini belirtti.

16.20 — Katar, Belçika, Norveç, Hollanda ve Danimarka'nın müdahaleye katılmayı kabul ettiği açıklandı.

16.30 — Afrika Birliği heyetinin, barış için 20 Mart Pazar günü Libya'ya gideceğini ve Kaddafi ile görüşeceği açıklandı.

16.35 — Hillary Clinton, operasyona destek vereceklerini ama kara kuvvetlerinin kullanılmayacağını açıkladı. Diğer ülkelerin de sürekli haberdar edileceğini ekledi.

16.45 — Libya'ya hava bombardımanı başladı. İlk bombardıman dizisine Fransız uçakları katıldı.

17.00 — Fransız ordusunun, Bingazi'nin 100 ila 150 km. çevresine kadar bombardıman yapacağı belirtildi. Fransız uçak gemisi Charles de Gaulle'nin, Libya'ya müdahale için 20 Mart'ta yola çıkacağı belirtildi.

17.05 — Fransa Savunma Bakanlığı, ilk hedeflerin başarı ile vurulduğunu açıkladı. Libya'ya ait bir askeri araç imha edildi.

17.30 — BM Genel sekreteri Ban Ki-moon, Libyalı sözcülerin artık güvenilmez olduğunu belirtti.

17.40 — El Cezire televizyonu, hava saldırısı neticesinde Libya'nın 4 tankının imha olduğunu belirtti.

17.55 — Uluslararası Kızılhaç örgütü, operasyonda sivillere zarar verilmemesi gerektiğini vurguladı.

18.05 — Rusya Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, operasyon sebebiyle üzüntü duyduklarını ifade etti.

18.20 — İspanya, Libya'ya operasyon desteği için 4 adet F-18'i İtalya'ya sevk etti.

18.40 — Fransa Savunma Bakanlığından bir yetkili, operasyonun başarıyla birçok zırhlı aracı imha ettiğini belirtti.

19.00 — Akdeniz'deki ABD'ye ait 3 adet denizaltının, Libya'ya karşı operasyona katılacağı belirtildi.

19.15 — Hugo Chavez, operasyonu sorumsuzluk olarak addetti.

19.20 — Fransa'da yapılan açıklamada; Libya, BM kurallarına uyana kadar operasyonun bitirilmeyeceği açıklandı.

19.30 — ABD'nin füzeleri, ilk hedeflerini vurmaya başladı.

19.45 — David Cameron, Birleşik Krallık Hava Kuvvetleri'nin de operasyona katılacağını açıkladı.

19.45 — Libya televizyonu, sivillerin de "Haçlı orduları"nca vurulduğunu ve benzin istasyonlarının da vurulduğunu duyurdu.

19.50 — Operasyon detaylıca ve resmî olarak anlatıldı. Akdeniz'de Koalisyon Güçleri'nin 20 kadar savaş gemisi ve denizaltısının olduğu, bunların bazılarının da Libya açıklarında konuşlandığı bildirildi. Ayrıca ABD füzelerinin Libya savunma sistemlerini vurduğu, bilgisayar sistemlerini çökertmek için de elektronik savaş uygulandığı açıklandı.

2. gün

20 Mart 2011

20:48 — Libya hükûmeti tüm askerlere ateşkes emri verdiklerini açıkladı.

Libya kuvvetleri

Koalisyon temsilcileri, saldırılarda Libya askerî güçlerinin hedef olduğunu belirtmişti. Libya'nın ise resmi rakamlarla askerî güçleri şöyle;^[22]Kara Kuvvetleri: 50.000 asker (25.000 zorunlu), 800 kadar ana muharebe tankı (birçoğu hizmet dışı), 1000 adet zırhlı muharebe aracı, 945 adet zırhlı personel taşıyıcı, 2.421 adet ağır silah, 400 adet karadan havaya füze.

Deniz Kuvvetleri: 8.000 personel, devre dışı iki devriye denizaltısı, üç yüzey aracı ve 16 devriye - sahil gemisi.

Hava Kuvvetleri: 18.000 personel, 394 adet hava muharebe aracı (Çoğu devre dışı), en az 216 karadan havaya, 144 çekili ve 72 adet kendi çalışan füzesi bulunuyor.

Galeri

• 
  USS Enterprise, Libya'ya karşı Akdeniz'e girmiştir.
• 
  USS Barry savaş gemisinden fırlatılan füze

Kaynakça

1. Белорусские военные позволяют армии Каддафи противостоять НАТО 30 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (6 апреля 2011)
2. На стороне Каддафи воюют белорусские партизаны. Комсомольская правда^{[ölü/kırık bağlantı]}
3. "Американский истребитель F-15E разбился в Ливии / Forbes". 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2018. 
4. "U.S. Navy Drone Missing over Libya Was 'Shot Down' by Gaddafi's Forces". Daily Mail. 8 Haziran 2011. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011. 
5. "Спецназ войск НАТО активно действует в Дамаске и Алеппо". 13 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2018. 
6. "Дорогой британский спецназ возвращается домой. Потери признаны «неприемлемыми»". 4 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2018. 
7. "Three Dutch Marines Captured During Rescue in Libya". BBC News. 3 Mart 2011. 20 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2011. 
8. "Nations bombing Libya are 'terrorists,' Gadhafi says - CNN.com". 12 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2011. 
9. "Wreck of Gaddafi's force smoulders near Benghazi | Reuters". 12 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2011. 
10. "Libya Live Blog - March 20". El Cezire. 20 Mart 2011. 9 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2011. 
11. Golovnina, Maria (20 Mart 2011). "48 killed by allied warplanes, missiles: Libyan state TV". Reuters. Arab News. 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2011. 
12. "Hürriyet web haberi". 22 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011. 
13. "Vatan gazetesi web haberi". 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011. 
14. "Habertürk web haberi". 22 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011. 
15. "Hürriyet haber detay". 22 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011. 
16. "Vatan haber". 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011. 
17. "Hürriyet saldırı detay". 22 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011. 
18. "Hürriyet haber detay". 22 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011. 
19. ^ "Hürriyet web haber". 22 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011. 
20. "Vatan web haber". 17 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011. 
21. "Yararlanılan Hürriyet detay haberi". 22 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2011. 
22. "Yararlanılan Hürriyet haber detay". 22 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2011.