สัตว์ขาปล้อง

สัตว์ขาปล้อง ช่วงเวลาที่มีชีวิตอยู่: 540–0Ma PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Earliest Cambrian (Fortunian)–Recent
สัตว์ขาปล้องที่สูญพันธุ์และสมัยใหม่. ภาพจากบนไปซ้าย: †ไทรโลไบต์, †Stylonurus, แมงป่อง, ปู, ตะขาบ, และ ผีเสื้อ
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
โดเมน:	ยูแคริโอต Eukaryota
อาณาจักร:	สัตว์ Animalia
ไม่ได้จัดลำดับ:	แทกโทโพดา Tactopoda
ไฟลัม:	สัตว์ขาปล้อง Arthropoda Gravenhorst, 1843[1]
ไฟลัมย่อย และ ชั้น
ไฟลัมย่อย Trilobitomorpha Trilobita (สูญพันธุ์แล้ว) ไฟลัมย่อย Chelicerata Arachnida Merostomata Pycnogonida Eurypterid (สูญพันธุ์แล้ว) ไฟลัมย่อย Myriapoda Chilopoda Diplopoda Pauropoda Symphyla ไฟลัมย่อย Hexapoda Insecta Collembola Diplura Protura ไฟลัมย่อย Crustacea Branchiopoda Remipedia Cephalocarida Maxillopoda Ostracoda Malacostraca

สัตว์ขาปล้อง (ชื่อวิทยาศาสตร์: Arthropoda) หรือที่รู้จักกันดีและนิยมเรียกว่า "อาร์โธพอด" เป็นไฟลัมหลักของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง ที่มีขนาดของลำตัวแบ่งเป็น 3 ส่วน ได้แก่ ส่วนหัว ส่วนอก และส่วนท้อง ซึ่งสัตว์ขาปล้องบางจำพวกอาจจะมีส่วนหัวและส่วนอกที่เชื่อมต่อกันเป็นส่วนเดียวกันด้วยก็ได้ จะมีเปลือกแข็งหุ้มบริเวณลำตัวสำหรับทำหน้าที่ป้องกันและช่วยพยุงร่างกายที่อ่อนนิ่มที่ซ่อนอยู่ภายใต้เปลือกแข็ง ชั้นคิวติเคิลเปลี่ยนไปตามรายละเอียดของรูปร่าง ประกอบด้วยสามชั้นคือ ชั้นผิวนอก (epicuticle) เป็นชั้นนอกที่บาง มีขี้ผึ้งเคลือบเพื่อป้องกันความชื้น ชั้นนอก (exocuticle) ประกอบด้วยไคติน และโปรตีนที่ทำให้แข็ง และชั้นใน (endocuticle) ที่ประกอบด้วยไคตินและโปรตีนที่ไม่ทำให้แข็ง ชั้นนอกและชั้นในเรียกรวมกันว่า procuticle^[2] และที่สำคัญคือช่วยพยุงให้ร่างกายของพวกสัตว์ขาปล้องมีรูปร่างที่แน่นอน

ลักษณะทั่วไป

สัตว์ขาปล้องจะมีลักษณะของลำตัวเป็นปล้อง ๆ บางจำพวกนั้นสามารถแยกส่วนต่าง ๆ ของร่างกายออกเป็น 3 ส่วน คือส่วนหัว ส่วนอกและส่วนท้อง แต่ก็มีสัตว์ขาปล้องบางจำพวกที่มีส่วนต่าง ๆ ของร่างกายเพียงแค่ 2 ส่วน คือมีเพียงแค่ส่วนหัวกับส่วนอกติดกันและส่วนท้องเท่านั้นเอง

สัตว์ขาปล้องจะมีช่องเปิดที่สำคัญ มีลักษณะเป็นรูจำนวน 2 รู และมีอวัยวะรับความรู้สึกที่ดี เคลื่อนที่ไปมาได้อย่างรวดเร็ว และหาอาหารได้อย่างง่ายดาย อาศัยอยู่เกือบทุกแห่งของโลก หรืออาจเรียกได้ว่าสัตว์ขาปล้องนั้นมีถิ่นอาศัยอยู่ทุกแห่งในโลก เรียกได้ว่าประมาณ 3 ใน 4 ของสัตว์ทั้งหลายภายในโลก คือสัตว์จำพวกสัตว์ขาปล้อง

การจัดจำแนก

ความสัมพันธ์ทางพันธุกรรมของอาร์โทรพอดใช้ข้อมูลทางพันธุกรรมจากดีเอ็นเอจากไมโทคอนเดรีย^[3] ซึ่งแบ่งย่อยได้เป็น 5 ไฟลัมย่อย คือ

• ไฟลัมย่อยไทรโลบิโตมอร์ฟา สูญพันธุ์ไปหมดแล้ว พบแต่ในซากชีวิตโบราณ ถือว่าเป็นสัตว์ขาปล้องกลุ่มแรก
• ไฟลัมย่อยเชลิเซอราตา ลำตัวแบ่งเป็นสองส่วนคือส่วนหัวและอกรวมเป็นชิ้นเดียวเรียกเซฟาโลทอแรกซ์ กับส่วนท้อง มีรยางค์สำคัญ 1 คู่ข้างหน้า ใช้หาอาหาร แบ่งย่อยเป็น
  • ชั้นเมโรสโตมาตา มีขาเดิน 5 คู่ ใช้เหงือกหายใจ (book gill) เช่น แมงดาทะเล
  • ชั้นอะแรกนิดา มีขาเดิน 4 คู่ ใช้ปอด (book lung) หายใจ เช่น แมงมุม แมงป่อง เห็บ ไร แข็งในสุนัข
• ไฟลัมย่อยครัสตาเชีย เซฟาโลทอแรกซ์มีระยางค์ 5 คู่ แต่ละคู่มี 2 ก้าน ส่วนท้ายมีระยางค์อีก 8 คู่ อวัยวะรับความรู้สึกมีตาประกอบเป็นก้าน ขนแข็งทั่วตัวใช้รับสัมผัสและอวัยวะเกี่ยวกับการทรงตัว ระบบสืบพันธุ์แยกเพศกัน ปฏิสนธิภายใน ตัวอ่อนลอกคราบหลายครั้งกว่าจะเป็นตัวเต็มวัย ชั้นที่สำคัญได้แก่
  • ชั้นแบรงคิโอโพดา เช่น ไรน้ำ ไรแดง ไรสีน้ำตาล
  • ชั้นโคพีโพดา เช่น เหาปลา
  • ชั้นเซอร์ริพีเดีย เช่น เพรียงคอห่าน เพรียงหิน
  • ชั้นมาลาคอสตรากา เช่น กุ้งก้ามกราม กั้ง กุ้งเต้น จักจั่นทะเล ปูม้า
• ไฟลัมย่อยยูนิราเมีย มีระยางค์ซึ่งไม่มีแขนง มีแอนเทนนาคู่เดียว กรามไม่แบ่งเป็นปล้อง แบ่งเป็น
  • ชั้นไคโลโพดา เช่นตะขาบ
  • ชั้นซิมไฟลา เช่น ตะขาบฝอย
  • ชั้นดิโพลโพดา เช่น กิ้งกือ กระสุนพระอินทร์
  • ชั้นปัวโรโพดา ลักษณะโดยทั่วไปคล้ายชั้นซิมไฟลา
  • ชั้นอินเซคตา ได้แก่ แมลง เช่น ตั๊กแตน มด ปลวก เหา ชีปะขาว แมลงสาบ

อ้างอิง

• เพทาย บุณยรัตพันธุ์ และ รัตน์สุณี สุขพณิชนันท์. ชีววิทยา 1 (แอคทีฟพริ้นท์, กรุงเทพฯ; 2557; หน้า 150)

1. https://doi.org/10.18476%2F2023.472723
2. Wainwright, S. A., Biggs, W. D., and Gosline, J. M. (1982), Mechanical Design in Organisms, Princeton University Press, pp. 162–163, ISBN 0691083088
3. Alexandre Hassanin (2006). "Phylogeny of Arthropoda inferred from mitochondrial sequences: Strategies for limiting the misleading effects of multiple changes in pattern and rates of substitution" (PDF). Molecular Phylogenetics and Evolution. 38 (1): 100–116. doi:10.1016/j.ympev.2005.09.012. PMID 16290034. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2012-10-09. สืบค้นเมื่อ 2012-02-23.

แหล่งข้อมูลอื่น